«audiT» FƏNNİ ÜZRƏ MÜhaziRƏLƏR
VI MÖVZU. PUL VƏSАITLƏRI ÜZRƏ ƏMƏLIYYATLARIN UÇОTUNUN AUDITI
Yüklə 1,64 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3. Bankda olan hesablar üzrə əməliyyatların auditi 4. Pul sənədlərinin və yolda olan köçürmələrin auditi
- "__________. tarixinə inventarizasiyaya qədər"
- Naüd pul vəsaitlərinin inventarizasiyası aktı
- Əgər kassanın inventarizasiyası auditor tərəfindən aparılırsa, onda akt 3 nüsxədən ibarət olmaqla tərtib edilir: onlardan biri yoxlama arayışına
- Kassa əməliyyatlarının auditi
- Mövcudluluq.
- - Müəssisənin fəaliyyətinə aid olmayan gəlirlər və xərclər mövcuddurmu Tamlıq.
- Bütün pul vəsaitləri daxil edilmişdirmi - Hər hansı bir məbləü yaddan çıxmamışdırmı
- Hüquq və öhdəliklər.
- Kassa sənədlərinin tərtib olunmasının yoxlanılması
- Kassada pul vəsaitləri qalıüı üzrə limitin gözlənilməsinin yoxlanılması
- Tаriх Fаktiki qаlıq Limitdən Kənаrlаşmа
VI MÖVZU. PUL VƏSАITLƏRI ÜZRƏ ƏMƏLIYYATLARIN UÇОTUNUN AUDITI 1. Kassada naüd pulun və qiymətli kaüızların inventarizasiyasının aparılması və onun nəticələrinin sənədləşdirilməsi metodikası 2. Kassa əməliyyatlarının auditi 3. Bankda olan hesablar üzrə əməliyyatların auditi 4. Pul sənədlərinin və yolda olan köçürmələrin auditi
Auditor ilk növbədə xəzinədarın kimliyini (yaşı, təhsilini) kassa hesabatları nın kim tərəfindən qəbul edildiyini və işləndiyini, onların nömrələnməsi sistemini, kassa kitabını, kassa orderlərinin qeydiyyatı jurnalını və daxil olmuş vəsaitdən təyinatı üzrə istifadə olunmasını yoxlayır. Eyni zamanda kassa orderlərinin xəzınədarlıüa təqdim edilməsi qaydası, kassa limitinin mövcudluüu və ona riayət edil məsi, kassa orderlərində bütün rekvizitlərin doldurulması, kassa hesabatlarının işlənməsi texnologiyası yoxlamanın obyektlərinə daxildir. Auditor həmzinin, onun kimin qarşısında hesabat verdiyini, yerinə yetirdiyi işlərə kimin nəzarət etməsini, xəzinədarla maddi məsuliyyət haqqında müqavilənin mövcudluüunu, xəzinənin mövcud şəraitinin bütün tələblərə cavab verməsini, yoxlanılan dövr üçün kassa kitablarının bütün nüsxələrinin mövcudluüunu yoxlayır. Audit prosesində kassa əməliyyatları üzrə xəzinədarın hesabatlarının mədaxil-məxaric sənədlərinə, hesablaşma-ödəmə cədvəllərinə uyğunluüu və onların tərtib edilməsi də yoxlanılır. Kassa əməliyyatlarının auditinin aparılması gedişatında bankdan və ya digər motivlər üzrə alınmış naüd pulun mədaxil edilməsinin tamlıüı, kassa kitablarında yazılışların bank çıxarışlarında göstəriilən məbləülərə (bankdan alınmış və banka köçürülmüş) uyğunluüu, xəzinəyə daxil olan bütün pul vəsaitlərinin əsaslı olması da yoxlanılmalıdır. Əgər kassa kitabı üzrə kassa qalıqları böyük məbləü təşkil edirsə, uzun müddət azalmırsa, gündəlik daxilolma və istifadəsindən çoxdursa, müəssisə rəhbərliyinə dərhal kassanın inventarizasiya-sının aparılması təklif olunmalıdır. Yoxlanılan dövrün hər gün üçün bank tərəfindən təyin olunmuş kassa qalıqları limitinin gözlənilməsi, pul gəlirlərinin təhvil verilməsi müddəti və qaydası, vaxtında verilməmiş əmək haqqı və sosial-əmək güzəşti məbləülərinin vaxtında banka qaytarılması yoxlanılır. Qalıqların daima limitdən artıq olması müşayət olunduqda bunun səbəbləri müəyyən edilir və müvafiq tədbir görülür. Xəzinədən bütün naüd pul buraxılışı və onların hüquqi əsası yoxlanılır. Bütün kassa məxaric orderlərində şəxsiyyət vəsiqəsinin məlumatları olmalıdır. Kassa orderlərinin təkrar nüsxəsinin, düzəlişlərin, pozuntuların, ödəmə cədvəllərində baş mühаsibin qeydi olmayan düzəlişlərin mövcudluüu, rekvizitlərin doldurulması yoxlanılır. Kassa orderlərinin məlumatlarının qruplaşdırıcı cədvəllərin (jurnal-orderin, qalıq-dövriyyə cədvəllərinin, memorial-orderin və b.) sonuncuların baş kitabın və hesabat balansında qalıüa məlumatlarına uyğunluüu yохlаnılır. Kassa və kassa əməliyyatlarının auditi üç əsas istiqamət üzrə aparılır: 1. Naüd pulun inventarizasiyası; 2. Kassaya daxil olan pul vəsaitlərinin tam və vaxtında mədaxil edilməsinin yoxlanılması; 3. Pul vəsaitlərinin xərclərə silinməsinin düzgünlüyünün yoxlanması. Kassa və kassa əməliyyatlarının auditinin əsas mənbələrinə kassa kitabları, kassa mədaxil və məxaric orderləri əlavə edilməklə xəzinədarın hesabatları, çek kitabçalarından istifadəni əks etdirən çek kötükləri, müəssisənin hesаblаrındаn bаnk çıxarışları, 221(50), 223 (51, 52), 224 (55), 225 (56), 231,232,233,234 (58) saylı hesablar üzrə jurnal-orderlər, baş kitab və pul vəsaitləri ilə bağlı əməliyyatların əks olunduüu digər sənədlər aid edilir. Kassanın inventarizasiyası qəflətən,baş mühasibin iştirakı ilə həyata keçirilir. Inventarizasiyaya başlanana qədər xəzinədar kassada müəssisənin həmkarlar təşkilаtınа, qarşılıqlı kömək kassasına aid pul vəsaitlərinin olması haqda yazılı formada izahat verir. Bu halda həmkarlar komitəsinin (qarşılıqlı kömək kassasının) sədri və təftiş komissiyasının üzvləri dəvət olunmalı və eyni vaxtda müəssisənin və həmkarlar təşkilatının (qarşılıqlı kömək kassası) kassaları yoxlanılır. Kassada naüd pul vəsaitlərinin və digər qiymətlilərin mövcudluüunun yoxlanmasından əvvəl xəzinədar kassa hesabatı tərtib edir. Kassada olan vəsаitlərin inventarizasiyasına qədər xəzinədar inventarizasiyа başlanana qədər pul vəsaitlərinin mədaxil və məxaric sə-nədlərinin hesabata daxil edildiyi və mühasibatlıüa təhvil verildiyi, kassaya daxil olunan bütün pul vəsaitlərinin mədaxil edildiyi, kassadan verilən vəsaitlərin xərclə-rə silindiyi haqda izahat yazır. Kassada olan bütün mədaxil və məxaric orderləri hesabata daxil edilir. Şəxsi qeydlər və kassa əməliyyatlarının aparılması qaydala-rında nəzərdə tutulmayan digər sənədlər nəzərə alınmır və xəzinədarın hesabatına daxil edilmir. Kassanın inventarizasiyası dövründə kassa əməliyyatları dayandırılır, bu əməliyyatlar istisna hallarda auditorun razılıüı və iştirakı ilə həyata keçirilə bilər. Auditor inventarizasiya anına kassa hesabatının və kassadakı naüd pul qalıqla-rının çıxarılmasının düzgünlüyünü ciddi yoxlamalıdır. Pul qalıqları balans üzrə hər ayın əvvəlinə qalıq nəzərə alınmaqla yoxlanılır. Kassa hesabatını və оna əlavə edi-lən mədaxil və məxaric orderlərini yoxlayarkən auditor sonuncu mədaxil və məxaric orderlərinin nömrələrini qeyd jurnallarındakı yazılışlarla üzləşdirərək son kassa əməliyyatlarının uçotunun tamlıüını müəyyən edir. Kassa hesabatı yoxlan-dıqdan sonra onda heç bir düzəlişə yol verilməməsi məqsədi ilə auditor kassa hesabatına və ona əlvə edilən kassa mədaxil və məxaric sənədlərinə "__________. tarixinə inventarizasiyaya qədər" qeyd etməklə viza qoyur. Kassa hesabatı yoxlandıqdan və viza qoyulduqdan sonra "Kassa" hesabı üzrə saldo çıxarmaq məqsədi ilə mühasibatlıüa verilir. Bundan sonra kassada naüd pulun və digər qiymətlilərin yoxlanmasına başlanılır. Sonda kassanın invertari-zasiyası aktı tərtib edilir. Xəzinədar aktda qeyd olunmuş pul vəsaitləri, sənədləri və digər qiymətlilərin məsul saxlanmaya qəbul etdiyi haqda yazılı zəmanət verir. Kassanın inventarizasiyası zaman auditor pul vəsaitlərinin və digər qiymətlilərin çatışmazlıüı və ya artıqlıüını, müvəqqəti ərizə ilə kassadan pul alındıüı faktlarını aşkar edərsə, bu haqda xəzinədardan yazılı izahat tələb etməlidir.
Maddi məsul şəxs Xəzinədar vəzifəsi _______________ _________________________ Imza Soyadı "____" _____________ 20_____ il № əmrə (göstərişə) əsasən "____" _____________ 20_____ il tarixinə pul vəsaitlərinin inventarizasiyası aparılmışdır. Inventarizasiya zamanı aşağıdakılar müəyyən olunmuşdur: 1) naüd pul _________________ AZN 2) poçt markaları _____________AZN 3) _________________________AZN Mövcud məbləülərin yekunu ________________AZN______________ (sözlə) Uçot məlumatları üzrə ________________AZN Inventarizasiyanın nəticələri: artıqgəlmə yoxdur, çatışmazlıq yoxdur Kassa orderlərinin sonuncu nömrələri: Mədaxil orderi № 4, məxaric orderi № 7 Komissiyanın sədri: Auditor ___________________ ___________ ___________________ (vəzifəsi) (imza) (adı, soyadı) Komissiya üzvləri: 1) Baş mühasib _________________ _________ _________________ (vəzifəsi) (imza) (adı, soyadı) 2) ____________________ ___________ ____________________ (vəzifəsi) (imza) (adı, soyadı) 3) ____________________ ___________ ____________________ (vəzifəsi) (imza) (adı, soyadı) Aktda göstərilən pul vəsaitlərinin mənim məsul saxlanmamda olduüunu təsdiq edirəm. Maddi məsul şəxs "____" _____________ 20____ il ×atışmazlıq və artıqgəlmələrin səbəblərinin izah edilməsi ___________ ___________________________________________________________ ___________________________________________________________ ___________________________________________________________ Maddi məsul şəxs: Müəssisə rəhbərinin qərarı ___________________________________ ___________________________________________________________ ___________________________________________________________ (imza)
"_____" _______________ 20____ il Əgər kassanın inventarizasiyası auditor tərəfindən aparılırsa, onda akt 3 nüsxədən ibarət olmaqla tərtib edilir: onlardan biri yoxlama arayışına (aktına) əlavə olunur, biri təsərrüfat subyektinin mühasibatlıüına verilir, biri isə maddi məsul şəxsdə qalır. Kassada çatışmayan pulun məbləüində kassa məxaric orderi tərtib edilir. Bu zаmаn aşağıdakı mühasibat yazılışı edilir: D-t 545 sаylı "Digər qısаmüddətli öhdəliklər" hesаbının "Dəymiş zərərə görə işçilərlə hesаblаşmаlаr", "Sair əməliyyatlar üzrə işçilərlə hesablaşmalar" subhesablаrı (73), K-t 801 (80) saylı hesab. Inventarizasiya zamanı kassada aşkar edilmiş artıq pul vəsaitləri müəssisə-nin fəaliyyətinin maliyyə nəticələrinə aid edilməklə kassa mədaxil orderi əsasında kassaya mədaxil edilir: Debet 221 (50) "Kassa", kredit 801 "Ümumi mənfəət(zərər) " (80 "Mənfəət və zərər").
Kassa əməliyyatlarının yoxlanmasının metodikasının iki variantı vardır:əv-vəlcə mədaxil, sonra məxaric sənədləri yoxlanılır; eyni zamanda mədaxil və məxaric sənədləri yoxlanılır. Kassa əməliyyatlarının auditi təftiş olunan dövrün əvvəlinə 221sаylı (50) "Kassa" hesabı üzrə qalıqlar kassa kitabında, kassa hesabatında, 1 sаylı jurnal-orderdəki, baş kitabda, müəssisənin balansındakı yazılışlarla üzləşdirmək yolu ilə yoxlanılır. Cədvəl 1 221(50) saylı hesab üzrə dövriyyənin balansda, Baş kitabda, 1 saylı jurnal-orderdə (rüblük) əks olunmuş məbləüə uyğunluüunun yoxlanılması
Nəticə: kənarlaşma vаr yохdur Cədvəl 2
Məlumatlar üzrə kənarlaşma
Qeyd: ___________________________________________________ Nəticə: __________________________________________________ Pul vəsaitlərinin auditinin metodikası auditin məqsədinə - mövcudluq, tamlıq, qiymətləndirmə, hüquq və öhdəliklər, dəqiqlik, təqdim etmək və açıqlamaq məqsədlərinə nail olmaüa istiqamətlənmişdir. Mövcudluluq. Auditor yoxlama zamanı sənədlərdə əks etdirilmiş pul vəsaitlə-rinin həqiqətən mövcud olmasına dair sübutlar əldə etməlidir və aşağıdakı sualları aydınlaşdırmalıdır: - Balansda göstərilən bütün vəsaitlər faktiki mövcuddurmu? - Daxilolma və ödəmələr üzrə yanlış (bilərəkdən, bilmədən) yazılışlar mövcuddurmu? - Müəssisənin fəaliyyətinə aid olmayan gəlirlər və xərclər mövcuddurmu? Tamlıq. Auditor əmin olmalıdır ki, bütün zəruri informasiya yoxlanılan müha-sibat sənədlərinə daxil edilmişdir. Bunun üçün aşağıdakı suallar cavablanmalıdır: - Bütün pul vəsaitləri daxil edilmişdirmi? - Hər hansı bir məbləü yaddan çıxmamışdırmı? - Satış üzrə bütün məbləülər hesab fakturalarda əks etdirilmişdirmi? Dəqiqlik. Hesablanmış məlumatlarda hər bir rəqəm dəqiq əks etdirilməli, bü-tün əməliyyatlar sənədlərdə müvafiq dəyər üzrə əks etdirilməlidir. Hüquq və öhdəliklər. Auditor müəssisənin sərəncamında olan aktivlərə hüququnun olmasının və onun öz öhdəliklərinə cavab verdiyini yoxlamalıdır. Təqdimetmə və açıqlama. Mühasibat hesabatının bütün məlumatları dəqiq verilmiş və bütün məlumatlar zəruri həcmdə və müəyyən detallaşdırma dərəcəsi ilə (mühasibat uçotu standartlarının tələblərinə uyğun) açıqlanmışdır. Kassa sənədləri başdan-başa yoxlanılır. Bu zaman kassa hesabatları ona əlavə edilən bütün təsdiqləyici sənədlər yoxlamaya cəlb edilir. Belə ki, auditor kassa əməliyyatları üzrə ilkin sənədlərin düzgün tərtib edilməsini yoxlayır. Yoxlamanın nəticələri üzrə məlumat aşağıdakı cədvəl formasında verilir (cədvəl 3). Cədvəl 3 Ilkin sənədlərin yoxlanmasının nəticələri
Kassa sənədlərinin tərtib olunmasının yoxlanılması 1) Kassa kitabının tərtib olunması üzrə iradlar 2) Kassa mədaxil və məxaric orderlərinin tərtib olunması üzrə iradlar. Pul vəsaitlərinin qorunması və kassa intizamının gözlənilməsi məsələləri yoxlanılır və nəticə aşağıdakı köməkçi cədvəl formasında əks etdirilir (cədvəl 4). Cədvəl 4 Pul vəsaitlərinin saxlanması və kassa intizamının ümumi məsələləri 1. Hesablaşma-kassa xidmətləri haqda bankla müqavilələr: ________________ müqavilənin №-si _____ ______________________ (tarix) 2. Bankın təsərrüfat ehtiyacları üçün pul gəlirindən istifadəyə icazə verməsi ________________ müqavilənin №-si _____ ______________________ (tarix)
3. Pul vəsaitlərinin bank tərəfindən təsdiq olunmuş limiti ___________ məbləü __________ __________ məbləü _____________ 4. Maddi məsuliyyət haqda xəzinədarla baülanmış müqavilə
5. Kаssаnın inventаrizаsiyаsı üzrə kоmissiyаnın təyin оlunmаsı hаqqındа ……№-li ………………….. tаriхli sərəncаm 6. ................... dövrünə kassanın inventarizasiyası aktı
Kassada pul vəsaitinin qalığının müəyyən olunmuş limitə əməl olunmasını yoxlamaq məqsədi ilə müəyyən tarixlərə pul qalıqları limitlə üzləşdirilir. Kassada pul vəsaitlərinin faktiki qalıüını hesablayan zaman əmək haqqının ödənilməsi, əmək qabiliyyətinin müvəqqəti itirilməsinə görə müavinət, təqaüd və mükafat ödənilməsi üçün nəzərdə tutulan naüd pul hesablamaya daxil edilmir və aşağıdakı köməkçi cədvəlin tərtib olunması məqsədəuyğun hesab olunur. Cədvəl 5
Müəyyən olunmuş limit məbləüi ____________________________ Kənarlaşma aşkar edilmişdir: bəli ______________________________ xeyr ______________________________
Yekunu:
Limitdən artıq qalıüa görə cərimə məbləüi _______________________ Naüd pulun məqsədli təyinatı üzrə istifadə olunmasını yoxlamaq üçün bankdan alınmış pul haqqında məlumatlar onların xərclənməsi haqqında məlumatlarla üzləşdirilir (balans metodu ilə). Nəzarətin nəticlərinin sistemləşdiril-məsi məqsədi ilə aşağıdakı formada cədvəlin tərtib edilməsi məqsədəuyğundur (cədvəl 6). Həmin cədvəl xəzinədarın hesabatı və ona əlavə edilən sənədlər, kassa mədaxil və məxaric sənədlərinin qeydiyyat jurnalının, eləcə də 221(50) sаylı "Kassa" hesabının Dt və Kt üzrə uçot registrlərinin məlumatları əsasında tərtib olunur, təftişçi və ya auditor və yoxlanılan müəssisənin baş mühasibi tərəfindən imzalanır. Bankdan alınan pulun kassaya tam mədaxil edilməsinin yoxlanması işini аsanlaşdırmaq məqsədi ilə zəruri məlumatları aşağıdakı formada cədvəldə toplamaq məsləhət bilinir (cədvəl 7). Cədvəl 6
Bankdan alınan pul vəsaitlərinin məqsədli istifadə olunmasına nəzarət
Cədvəl 7
Müəssisənin bankdakı hesablarından alınan naüd pulun tam və vaxtında mədaxil edilməsinə nəzarət
Pulun mədaxil edilməməsi, düzəliş, pozulma, nömrələrdə və ya bank çıxarışı üzrə pulun alınması və kassaya mədaxil edilməsi üzrə tarix arasında fərq aşkar olunduqda müəssisənin xəzinədarı və baş mühasibindən yazılı izahat tələb olunur. Nəüd hesablaşma qaydasında məhsul satışından və göstərilən xidmətlərindən daxil olan pul vəsaitinin tam mədaxil edilməsini müəyyən etmək üçün satış hesabı üzrə Dt dövriyyəsi material qiymətlilərinin uçotu aparılan hesabların Kt dövriyyəsi ilə, satış hesabatı üzrə Kt yazılışları "Kassa" hesabı üzrə Dt yazılışları ilə üzləşdirilir. Bunun üçün auditor aşağıdakı 8və 9 formalı cədvəl tərtib edir. Cədvəl 8 Naüd hesablaşma qaydasında əmtəə-material qiymətlilərinin silinməsinin düzgünlüyünün yoxlanması
Cədvəl 9
Əmtəə-mаteriаl qiymətlilərinin sаtışındаn nаüd pulun mədахil edilməsinin tаmlıüının yохlаnmаsı
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||