Ayrımcılık Yasağı Eğitim Rehberi

Türk hukukunda normlar hiyerarşisi

• Anayasa,

• Temel hak ve özgürlüklerle ilgili uluslararası sözleşmeler,

• Kanunlar, kanun hükmünde kararnameler ve temel hak ve özgürlüklerle ilgili olmayan uluslararası sözleşmeler,

• Tüzükler,

• Yönetmelikler, genelgeler vs.

Ayrımcılık yasağı Türk hukukunda uzun süredir yer almaktadır. 1924 Anayasası’ndan başlayarak, anayasalarda ve pek çok kanunda “eşitlik ilkesi” ve “ayrımcılığın yasaklanması” ile ilgili düzenlemeler mevcuttur. 1982 Anayasası yasalar önünde eşitliği “Kanun önünde eşitlik” başlığı ile 10. maddede düzenlemiştir. 10. madde Anayasa’da genel esaslar arasında yer alır ve hem kanun önünde eşitliği hem de ayrımcılık yasağını öngörür.

2010 yılında yapılan Anayasa değişikliğiyle kadın ve erkekler arasında eşitliği sağlamak amacıyla alınan tedbirlerle, çocuklar, yaşlılar, özürlüler, harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleri ile malul ve gaziler için alınacak tedbirlerin eşitlik ilkesine aykırılık teşkil etmeyeceği belirtilmiştir. Bu düzenleme, hakkında özel önlemler alınacak kişi grupları bakımından sınırlı olduğu gibi, özel önlem alma yükümlülüğü de içermemekte, sadece bu tür tedbirlerin eşitlik ilkesine aykırı olmadığını ifade etmekle yetinmektedir. Şu halde, 2010 yılı değişikliğinin, özel önlemlerle ilgili bir iyileştirmeye yol açtığını söylemek mümkün değildir.

Anayasa’nın çeşitli maddelerinde farklı konularla ilgili ayrımcılığı yasaklayan düzenlemeler söz konusudur. Bunlar arasında 68. maddede siyasi partilerin tüzük ve programları ile eylemleri, 70. maddede ise kamu hizmetlerine girme hakkı açısından ayrımcılık yasaklanır.

Anayasa Mahkemesi, 1961 Anayasası hükümleri gereğince kurul­muştur. Mahkeme’nin temel görevi, Anayasa değişikliklerini, kanunları, kanun hükmünde kararnameleri, TBMM İçtüzüğü değişikliklerini Anaya­sa hükümleri temelinde denetlemek ve Anayasa’ya aykırı bulunanları iptal etmektir. Bu yetki ile Anayasa Mahkemesi, Anayasa maddelerini yorumlayabilme yetkisine sahiptir.

Anayasa Mahkemesi birçok kararında, kanun önünde eşitlik ilkesinin mutlak olmadığını ve bazı hallerde bundan uzaklaşılabileceğini belirtir. Mahkeme kararlarında eşitlik ve ayrımcılık yasağı konusunda iki hususu ortaya koyar. İlki, aynı koşullarda bulunan bireyler için aynı kuralların söz konusu olmasıdır ki, bu da farklı koşullarda bu­lunan bireylere farklı muamele yapılabileceği anlamına gelir. İkincisi ise, eğer haklı gerekçeler varsa aynı koşullarda bulunan bireyler arasında ayrım yapılabileceğidir.

2004 yılında Anayasa’nın 90. maddesinde yapılan değişiklikle, Türkiye’de yürürlükte bulunan yasal mevzuat içerisinde doğrudan veya dolaylı ayrımcılık içeren hükümlerin yerine, bunları yasaklayan uluslararası insan hakları sözleşmelerinin uygulanmasının yolu açılmıştır. Gerek idare gerekse yargı organları, verecekleri kararlarda, temel hak ve özgürlüklere ilişkin insan hakları konulu uluslararası sözleşmelerle iç hukuktaki bir yasanın çatıştığı durumlarda, uluslararası sözleşme hükmünü esas almak zorundadır. Ayrımcılığı yasaklayan belli başlı uluslararası sözleşmeler bu rehberde kısaca belirtilmiş ve bir listesi EK II’de verilmiştir.

Kanunlar

Aşağıda değinilecek yasal düzenlemeler ayrımcılık yasağını çeşitli biçimlerde düzenlemektedir. Bununla birlikte, hiçbiri genel olarak ayrımcılığı tanımlamamakta ve yukarıda üzerinde durulan temel kavramları neredeyse hiç anmamaktadır. Bu anlamda Türk mevzuatında ayrımcılık yasağı ile ilgili kapsamlı yasal düzenlemelerin yapılması ve uluslararası standartlara uyumun sağlanması gerekliliği göze çarpmaktadır.