Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyi

Bakı fəhləsi İvan Pankratyeviç Nikonovun xatirələri
Bu hadisə 1914 və ya 1915-ci ildə baş vermişdir. O vaxt mən Bibi-Heybət neft mədənlərində fəhlə köməkçisi iş­ləyirdim. Dartayçılar, qazmaçılar tez-tez məni özləri ilə apa­rıb günəmuzd işlədirdilər. Aya 10-15 rubl qazanırdım, bu isə o vaxtlar üçün az pul deyildi. Bir gün dülgər məni özü ilə apardı. Neft mədənlərində dülgərlərin işi çox vacib idi. Onlar taxta ilə buruq karkaslarının üzünü vururdular. Bunu da tunc mismarlarla edirdilər, çünki tunc uzun müddət pas­lanmır və gec sıradan çıxır. Lakin mismarları taxtaya vu­ran­da onların bəziləri əyilirdi. Dülgər əyilən mismarları yerə - ayaqlarımın altına atırdı. Nərdivanı tutarkən fikirləş­dim ki, axı bu mismarları düzəldib yenidən işlətmək olar. İri daşlardan birini zindan kimi istifadə edib bir qədər kiçik daşla əyilmiş mismarları düzəltməyə başladım.

Birdən yaxınlaşan faytonun səsini və kiminsə mənim adımı çağırmasını eşitdim. Mən geriyə döndüm. Faytonda qara frakda yaraşıqlı azərbaycanlı oturmuşdu. O, məni uşaq­lıqdan tanıyan adam kimi dedi:

- İvan, nə işlə məşğulsan?

Titrəyən səslə cavab verdim:

- Mismarları düzəldirəm. Bilirsiniz, dülgər taxtaya vu­randa onlar əyilirlər, o da mismarları tullayır. Mən isə on­la­rı düzəldib yenidən dülgərə verirəm. Məncə, bu qəna­ətlidir.

- Düz deyirsən, İvan. Götür, bu da sənin mükafatın.

O, bu sözləri deyib iki barmağını jiletin cibinə saldı və oradan nə isə çıxartdı. Əlimi uzadanda içində metalın sərin­liyini hiss etdim. Bu, 1911-ci il buraxılışı qızıl “beşlik” idi. Göz­lərimə inanmırdım.

- Birdən kimsə soruşsa ki, sikkə səndə hardandır, de­yərsən: “Bu sahibkarın malına qənaətlə yanaşmaya görə Ha­cı Zeynalabdinin hədiyyəsidir”.

Allahım, axı bu, haqqında mənə yaşlı fəhlələrin, Ku­bin­kadakı hambalların və həmşəhrilərin danışdığı Tağı­yevin özüdür! Həmin illərdə Bakıda və onun hüdudlarından çox-çox uzaqlarda onun səxavəti haqqında əfsanələr gəzir­di. O, öz puluna teatr tikdirmiş, Şövkət Məmmədovanı (1) “La Skala” teatrına, Nəriman Nərimanovu Odessa Univer­sitetinə oxumağa göndərmişdir. Toxuculuq kombinatı, Zığ­dakı dəyirman, indiki karamel fabriki (keçmiş həbsxana) – bunların hamısını o tikdirib. Hacı öz xalqının firavanlığı üç­ün başqa işlərə də çoxlu pul xərcləyirdi...

1917-ci ildə inqilab, daha sonra vətəndaş müharibəsi və Bakıda 1920-ci il aprel çevrilişi baş verəndə mən həmin “beşliyi” göz bəbəyi kimi qorumuşam. Anam onu zərgərə satmaq və ya ərzağa dəyişmək üçün məni dəfələrlə dilə tutsa da, mən bunu etmədim. Sikkə kimi ondan ayrılmağa heyfim gəldiyi üçün yox, sadəcə ona görə ki, Hacının sözləri və hə­diy­yəsi ürəyimdə dərin iz qoydu.

Валерий Эфендиев. Пятерка от Тагиева. Рассказ-быль. // «Вышка», 1 января 1992 г.