Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu azərbaycan folkloru antologiyasi (Cəbrayıl, Ağdam, Laçın, Qubadlı, Zəngilan, Ağcabədi və Kəlbəcər rayonlarından toplanmış folklor nümunələri) baki – “Nurlan“ – 2012

82. SOFU QƏBİRSTANLIĞI
Sofu adında bir kişi oluf, ölüf. O vəsiyyət eliyif ki, məni bağ­lıyın öküzə, buraxın. Öküz harda yatsa, məni orda basdırın. Həmin seyid də yuxarı kəntdərdən olufdu. Ordan bağlıyıllar, öküz gəlif burda yatıf. Orda da dəfn eliyillər. İndi ona görə də bizim qəbirs­tannığın adı qalıf Sofu qəbirstannığı.

Bunnan qabax qara bayramda camaat gəlif həmən Sofunun basdırıldığı yerdə palaz sərif qazan asırdılar, ehsan verirdilər.

Sofu Ağdam rayonunun Mahrızdı kəndinnən gəlif.
83. ŞAHSEVƏN
Şahsevən haqqında belə bir rəvayət var. Şah Təhmasibin döv­rün­də olub bu hadisə. Bir kəntdə bir oğlannan qız bir-birini sevillər. Həmin bu qıza kəndin imkannı-varrı adamı da müşdəri çıxır. Deyir ki, ayağı əyri qoyma, qızı özüm alajam oğluma. Filankəs yetim-yesirin biridi, qızı ona niyə verirsən.

Oğlannan qız sözü bir yerə qoyur gejə qaçıllar. Bir müddət qıraxda yaşıyıllar. Bəy adam göndərir ora-bura ki, görün olar har­da­dılar. Nəysə, oların yerini-yurdunu örgənillər. Buların da gedif yaşa­dığa yerə tədricən atası, anasının əsabası yığılır. Bir gejə də bəy adam göndərir. Bu qız da Arazın qırağında nəysə yuyurmuş. Bir də görür ki, atışma, çığrışma, vuruşma, buların çoğustannarını^* yandırdılar, oğlanı da öldürüllər. Atasını, anasını, yaxını kim var öldü­rüllər. Qız təhcə qalır Arazın qırağındakı qamışdıxda.

Burdan çəkilir ağlıya-ağlıya, başına-gözünə döyə-döyə gəlir. Bir kişiyə rast gəlir. Deyir ki, ay qızım, noluf, nədi belə. Deyir:

– Bəs belə-belə. Bütün qohum-əqrabamızı qırdılar, mən tək qalmışam.

Deyir:

– Gəl bəri, mənim qızım yoxdu, elə biznən yaşıyarsan.

Bularnan yaşıyır bir müddət. Bu da hamilə imiş. Deyir:

– Əmi, mənim Arazın o tayında qohumlarım var. Məni ora addadsan sənə minnətdar olaram.

Vaxt keçir, bunu addadır, təhvil verir qohumlarına. Uşax bö­yü­yür həddi-buluğ yaşına çatanda bu qız, uşağı hazırrıyır bu işə. Deyir:

– Sənin atanı belə öldürüflər.

– Kim öldürüf?

Deyir:

– Filan kəndin bəyi.

Deyir ki, nolar. Bu uşax çox cəsur, fərasətdi bir uşaxmış. Bir gün eşidir ki, burda quldur-qaçax dəsdəsi fəaliyyət gösdərir. Deyir ki, mən gedif qoşulajam olara. Anasına deyir ki, ana, bu sirr qoy sirr qalsın, amma sən isdiyirsən ki, mən atamın qisasın alım, maa xeyir-dua ver. Bu uşax gəlir qaçaxların dəsdəsinə qoşulur. Bunu dəsdəbaşı qəbul eliyir. Deyir ki, mənim neçə ildi sənə rəğbətim var, yönü sən tərəfə yatıram. İsdiyirəm sənin əmirrərə qulax asam, səə xidmət eliyəm. Deyir:

– Madam ki, belədi, gəl.

Görür bunu hara göndərirsə yarıdır da, cəsur oğlandı. Bütün hak-hesabın hamısını verir bunun əlinə. Görür bunun şöhrəti artdı, başına adamlar yığıldı. Bir günnəri bunu göndərir ki, get filankəsi çat-tala, varını-döylətini yığ gətir. Atasını öldürənnəri anası buna tanıtmışmış ki, filan kəntdə filankəsdi. Bu, bura getmir, gəlir anası-nın nişan verdiyi kəndə. Gejəynən buların hamısını qırır.

Şah Təhmasibin hakimiyyəti dövrüydü. Deyillər, bu hadisə şaha nöksan gətirir. Şahın hakimiyəti dövründə tanınmış, bəyzadə bir nəsli qırıflar. Şah özü gösdəriş verir ki, bu qatil kimdisə tapılmalıdı.

Bunun iziynən ora-bura, iz gəlif çıxır bu qaçax dəsdəsinin üsdünə. Çağırıllar bu dəsdə başçısını. Deyir:

– Mənim xəvərim yoxdu, mən o işi eləməmişəm.

Deyir:

– Bəlkə adamların eliyif?

Bunu çağırır. Deyir:

– Hə, mən eləmişəm.

– Niyə eləmisən?

Deyir ki, bunu şahın hüzurunda deyəjəm. Nəysə, bunu gətirir-rər şahın hüzuruna. Deyir ki, sən bilirdin ki, filankəs köhlü bəy nəslidi? Deyir:

– Bilirdim.

– Bəs onu niyə qırdın?

Deyir:

– Bəs filan vaxdı mənim atamnan anam bir-birini isdiyiflər. O da anamı oğluna almax isdiyif. Anam getmiyif, o da gəlif bütün qohumlarımızı qırıf. Bunu da maa anam demişdi. Ona görə də mən indiyənə qədər yerimnən qalxannan heş bir dəfə uşaxnan oynama­mışam. Bu fikirdə olmuşam ki, mən atamın qisasını alajam.

Şah deyir:

– Bala, sənə də əhsən, sənin anana da əhsən.

Təhmasib buna bəylik verir, buna mülk verir. Deyir:

– Səni mən sevdim.

Şahsevən adı da burdan yaranıf.

Bunu Mərzili bir Əziz kişi vardı, indi də durur, Xəlfərəddin kəndindədi, səksən beş yaşı var, onnan eşitmişəm.
84. YAŞA ƏSƏD
Xan qızı gəlif bura başının dəsdəsiynən, burdan götdüyü adam­larnan gedif ova. O cümlədən də biri mənim babam Əsəd oluf­du. Ovdan qayıdanda buların qavağına bir atdı gedir ki, burda beva­rıs ölüfdü, onu dəfn eliyən yoxdu, qalıf ortalıxda. – Çox acına­cax­lı vaxtdar vardı. Siz nə görmüsüz ki… – Belə çönür ağsakqallara ki, kim dəfn eliyər onu, kim öhdəsinə götürər. Onda mənim babam de­yif ki, mən onu dəfn eliyəjəm, arxeyin ola bilərsiniz. Xan qızı deyif:

– Yaşa Əsəd, yaşa!

Onnan bizim nəslin adı qalır Yaşa Əsəd. Mən qananda, başa düşəndə bizə deyirdilər ki, bu, Yaşa Əsədin nəvəsidi. Mən də başa düşmürdüm bu nə deməkdi. Burdakı qoja kişilərdən soruşan­nan sora mənə deyiflər ki, belə hadisə oluf, bu ad da onnan qalıf.