Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu azərbaycan folkloru antologiyasi (Cəbrayıl, Ağdam, Laçın, Qubadlı, Zəngilan, Ağcabədi və Kəlbəcər rayonlarından toplanmış folklor nümunələri) baki – “Nurlan“ – 2012

126. İLAN DAVASI
I mətn

Palaçı^ Məmməd oluf. İlannarı o taydan o keçirif bəriyə. Deməh, bı Qavırrı yaylağında bılar vırışıflar. Naxçıvan tərəfdədi. Bı Naxçıvan ilannarının padşahı İran ilannarına əmr eliyif ki, saa müharibə elan eliyirəm, hazır ol. Bı padşah da qoşununu cəm eliyif.

Üş min ilan oluf, gəlif Arazın qırağına ki, keçə Diri dağı tərəfə, ordan da gedə Naxçıvana. Bı ilannardan iki başçı gəlif, bı Palaçı Məmmədin biri o tərəfini kəsdirif, biri də bı tərəfini. Bı nağarajax? Əlacı kəsilif, ilannarı yarı-yarı, hissə-hissə yığıf palanın üsdünə, çəkif bəriyə, bəri taya. İlan da çox ağır olur, heylə oldu­ğuna baxma. Daşıyır, axırda bir qara ilan bının barmağınnan vırır. Bı gəlir bıların başçı­larının yanına ki, bəs belə-belə, sənin ilan­narınnan biri mənim barma­ğım­nan vırdı. Bı padşah bının barma­ğını alır ağzına, nə ki zəhər var soorur hamısını, soorur tüpürür. Sohra da əmir eliyir, bı ilannar tökülür bı qara ilanın üsdünə, onu tiftih-tiftih eliyillər, bir sümühləri qalır. Bı ilannardan bir azı Diri dağı isdi olduğunnan qalıllar bırda, tay gedə bilmillər. Onnan Diri dağı heylə ilannığ olur.

Həə, bılar gedif çıxıllar o Qavırrı yaylağınnan bəriyə, bir dərə­nin başına. Orda bir Bunyovka dəyirmanı varıydı, onu biz gör­müşdüh, mən özüm çox görmüşdüm. Siz hardan göreydiz. Bı dəyirmançı baxır ki, bı ilannar gəldi, girdi bının dəyirmanına. Sayır, görür düz iki yüz ilan girdi bının dəyirmanına. Dəyirmanın suyu kəsilir, işdəmir. Səhər olur, bı baxır ki, bı ilannar başdadı dəyir­mannan çıxmağa. Sayır, görür yüz doxsan dokquzu çıxdı, biri çıxmadı. Gedir oların qəməndirinə deyir ki, sənin ilanının biri qalıf mənim dəyirmanımda. Çıxmır ki, mən dəyirmanımı işdədim. Deyir, o nətər fit verirsə, o ilan əlbəəl ordan çıxır gəlir.

O dərədə bıların böyüh davası olur. İndi bir dənə də o dərədə ot bitmir. Teyxa ilan qanıdı, ilan zəhəridi. Biz onnan çox götürüf gəlirdih. Elə bil ki, qoyunun yelini gələndə^ biz onnan avışdırırdıx, elə onnan da qayıdıf gedirdi. O davadan düz iki yüz ilan salamat çıxır, sağ qalır. Onun birinin quyruğu yox, birinin yarısı yox, biri­nin gözü kor. Hamısı yaralı, şikəst. Gəlillər, bıları təzədən Palaçı Məmməd keçirif o taya. Biz hər yaylağa gedəndə o torpaxdan gətirirdih.
II mətn

Muğan tərəfdə oluf, bunu yaşdı kişilər söhbət eliyiflər. O formu ilan sürüsü gedir, heş kəsə də dəymir, toxunmur. Böyür-başıynan da gedən var. Belə-belə (söyləyici başını sağa-sola çevirir – top.) eliyə-eliyə gedir ki, toxunmuyun, dəymiyin. O ilannardan biri suyun üzüynən getdi, nətər elədisə, o taydan qayığı sürdülər gətdilər düz Kürün qırağına. Hamısı yığıldı o qayığın içinə, bax bu forma, qayıx da keçirdi o üzə. Üş günnən sora bax bu forma gəlirdi. Çoxusunun quyruğu yoxuydu, beli yaralı, qanı axa-axa. İlannarın da müharibəsi oluf. Olufdu, həqiqətən də, olufdu heylə şey.