Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu azərbaycan folkloru antologiyasi (Cəbrayıl, Ağdam, Laçın, Qubadlı, Zəngilan, Ağcabədi və Kəlbəcər rayonlarından toplanmış folklor nümunələri) baki – “Nurlan“ – 2012

19. BORCLUNU BORCDAN QURTARAN ƏLİ
Bir gün bir kişi varmış. Bının çoxlu borcu varmış. Bı baş götürür öz vilayətinnən gedir ki, başqa yerdə işdiyə, pul qazana bir az, gətirə borcunnan-zadınnan verə bir az, qaytara. Bir xeyli yol gedənnən sohra ajır. Bir kəndin qırağına çatmışımış. Bağlıx bir yer imiş. Görür ki, bir nəfərdi, bı bağlardan birini suvarır. Deyir:

– Qardaş, salam.

Deyir:

– Əleykə-salam.

Deyir:

– Qardaş, ajmışam, bəlkə, bir az çörəyin olar yeməyə?

Deyir:

– Hə, niyə yoxdu? Get qabağa, bağın o biri başına. Orda ağaşdan asılı heyvə var, götür, yeməh var, çörəh var. Yarısını ye, yarısını da maa saxla.

Kişi gedir. Bının dediyi kimi eliyir. Bı yeyincə bı bağban da gəlif çıxır. Deyir:

– Qardaş, yedin?

Deyir:

– Hə, yedim.

Deyir:

– Doydun?

Deyir:

– Yox, doymadım.

Deyir:

– Doymadınsa, götür hamısını ye.

Kişi götürüf bının çörəyinin hamısını yeyir. Deyir:

– Ay qardaş!

Deyir:

– Hə, – bağban bına deyir ha. Deyir:

– Gedərsən, qabağaa bir kənt çıxajax. Mənim evimi xəbər alarsan, – adını deyir da. Məsəlçün, Həsənin evini xəbər alarsan, saa gösdərəjəhlər. Arvad-uşağıma deyərsən ki, yoldaşın dedi ki, axşama qonağım olajax, Allah verənnən nə varsa, hazırrasın. Özün də otur orda məni gözdə. İşimi qutarıf gələjəm.

Bı yolçu gedir. Bının dediyi kimi eliyir. Bının evini tapır. Bı nətər demişdisə, elə deyir bının arvadına. Sən demə, bı bağban da elə-belə adam deyilmiş ha. Qurban olduğum Həzrət Əliymiş. Nəysə, axşam olur, oturullar bular surfa arxasında, Allah verənnən yeyillər, içillər. Sohra qurban olduğum bı yolçuya qayıdıf deyir ki, ay qardaş, de görüm, sən kimsən, nəçisən, hayannan gəlif, hayana gedirsən? Sən nəsə qərib adama oxşuyursan.

Deyir:

– A qardaş, vallah, mən başqa bir vilayətdənəm. Hal-qəzi­yəm də bıdı. İndi borcumu qaytarmax üçün özümə iş axtarmağa çıxmı­şam.

Deyir:

– Bəs indi fikrin nədi, zikrin nədi, hara kimi gedəssən?

Deyir:

– Nə bilim, Allaha pənah. Qismətimi harda tapsam, ora kimi gedəjəm.

Deyir:

– Qardaş, mən saa kömək eliyərəm.

Deyir:

– Nətəri?

Deyir:

– Yatax, inşallah, sabah deyərəm.

Bı yatır. Amma bı yolçu yatmır, axı yata bilmir. Deyir, görə­sən, kimdi, nəçidi bı, maa nətər kömək eliyəjək? Nəysə, bı fikir­rəşə-fikirrəşə səhəri açır. Səhər durullar. Deyir:

– Bilirsən nə var?

Deyir:

– Nə var?

Deyir:

– Gedəjeyih bazara, məni sən aparassan, qul kimi satassan, amma nə badə ucuz satasan ha. Bir yaxşı qiymət denən. Desələr bı qulun əlinnən nə iş gəlir, nə bacarır, nə işin sahabıdı ki, bını belə baha satırsan? Denən bı qulumun əlinnən hər iş gəlir, nə desən bacarır.

Deyir:

– Ay qardaş, sən nə danışırsan, bı nətər olan şeydi, mən bını eliyə bilmərəm.

Deyir:

– Yox, sən qorxma, sənin işinə qalmıyıf. Sən mən nə deyirəm onu da elə.

Nəysə, bını qul sifətində aparır bazara. O gəlir baxır, gedir, bı gəlir baxır, gedir. Axırda bir vilayatın sahıbı gəlir, deyir ki, bı qulu neçəyə verirsən? Deyir, misal, filan qiymətə.

Deyir:

– Nə bacarır bı qul?

Deyir:

– Vallah, nə desən bacarır, özü də çox güjlüdü.

Bını bı xan alıf aparır. Bı kişi də o pulu götürüf gedir. Bı xan bı qurban olduğumu qul sifətində aparır öz sarayına. Aradan bir az keçir. Bı xan baxır ki, vallah, bı qula nə deyirsən eliyir. Əlinnən də hər iş gəlir. Özü də çox az danışır. Soruşmasan cavab verməz. Həm də xan fikirrəşir ki, bı qul gələnnən bının surfasının bərəkəti birə-beş artıf, çoxalıf. Elə hər günü bını aldığına şükür eliyir. Bı, qurban olduğum Əlidi, ayağı ruzuludu axı, canım qurban olanın.

Bir gün bı xan nökərlərini göndərir meşəyə ki, bəs qışa odun yığın. Gedillər. Bı da bıların içindədi. Gedillər. Bir az eşşəyin belində, bir az atın belində, bir az öz kürəklərində odun daşıyıllar. Bir gün bı qayıdır ki, bəs sabah mən özüm tək gedəjəm oduna. Ha­mı deyir ki, sən tək nətər daşıyassan odunu? Deyir ki, mən daşıya­jam. Hamı qalır belə, bir söz deyə bilmillər. Səhəri bı tək gedir meşiyə. Bir az vaxt keçir. Hay-küy düşür. Deyillər xana ki, bəs bir sürü vəşi heyvandı, kəndə tərəf gəlir. Çıxıllar görüllər ki, bı nökər­di, bütün vəşi heyvannarın kürəyinə yekə-yekə ağaşdarı yük vuruf. Bütün vəşilər sürüyüf gətirif tökür xanın sarayına. Xan baxır ki, bı bir dəfəliyə iki qışın, üş qışın odununu gətirif töküf bının həyətinə. Xan bilir ki, nəysə, bında bir sirr var. Çağırır bını yanına, deyir:

– Bı nə hak-hesabdı, bı nədi belə? Sən kimsən?

Deyir:

– Vallah, mən elə bir nökərəm, kim olajam ki?

Tay xan heş nə demir. Üsdünnən bir müddət keçir. Xanın vi­la­yətində su qıtdığı varımış da. Dağ qoymurmuş ki, bı vilayətə su gələ. Xan camaatı yığır, aparır işdədir, amma heş bir xeyri olmur, dağı yara bilmillər. Bı gəlir, əlini belə qoyur dağa, qurban oldu­ğum, nətər güj verirsə, dağ ortadan aralanır, su yönünü dəyişir, kəndə gəlir. Özü də əlinin izi qalır haman dağda. Onu mən özüm də görmüşəm. Tərtərdədi o. İndi də durur əlinin izi orda, canım qurban olduğumun.

Xan bını çağırır, deyir:

– Sən maa bir belə yaxşılıx elədin. De görüm mənnən nə isdi-yirsən? Saa nə verim?

Deyir:

– Maa heş nə lazım deyil.

Deyir:

– Səni and verirəm Allaha, de görüm sən kimsən, nəçisən?

Deyir:

– Əşi, vallah, mən filankəsəm. Bağbannıx eliyirdim. Bəs hal-qəziyə də bı oldu, belə oldu.

Tay xan da bını buraxır, bı da gedir öz ayləsinin yanına. Hey­ləcə özünü qul kimi satdırır ki, o boşdunu boşdan qutarsın. Heylə onu boşdan qutarır.