Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu azərbaycan folkloru antologiyasi (Cəbrayıl, Ağdam, Laçın, Qubadlı, Zəngilan, Ağcabədi və Kəlbəcər rayonlarından toplanmış folklor nümunələri) baki – “Nurlan“ – 2012

22. ƏZRAYILIN QARDAŞLIĞI
I mətn

Bir nəfər Allaha üz tutuf deyir ki, ay Allah, elə elə, mən hər şeyin dilini bilim. Heylə olsa, nə yaxşı olar? Allah bına deyif ki, yox, bilməsən yaxşı olar. Bilməsən yaşıyarsan. Bilsən, yaşamı­yassan.

Deyif:

– Yox, elə elə ki, it, pişik nə eləsə, mən onun dilini bilim.

Deyif:

– Yox, bilmə, bilsən, yaşamıyajaxsan.

Olmuyuf, əl götürmüyüf. Allah da deyif:

– Get bil. Get itin də dilini bil, pişiyin də.

Allah Əzrayıl vasitəsiynən deyir bına. Gedir. İt mırıldıyıf, pişih miyolduyuf, deyif:

– Səhər yiyəmizin qırmızı inəyi öləjəh, ət yeyəjiyih.

Kişi tez inəyi aparıf satıf ki, inəh öləjəh. Gərəh satmıyeydi dana. Hə... Gəlif bir-iki gün qalıf. İt mırıldıyıf, pişih miyolduyuf. Görüf bılar deyir ki, səhər yiyəmizin camışı öləjəh, çoxlu ət kəsif tökəjəhlər, biz də yeyəjeyih. Aparıf camışı satıf.

Nəysə, belə-belə üş şey satıf. Bının üçü də, ya da heç olmasa üçünün biri ölməliydi axı. Qoymadı ki, biri ölə, gələn qada-balanı apara. Bının başına daş düşsün. Görüf ki, bir gün itnən pişih deyir ki, yiyəmiz öləjəh, çoxlu xeyrat verəjəhlər, biz də yeyif doyajıyıh. Bı qaçıf Əzrayıla deyif:

– Qardaş, axı belə deyillər, maa bir əncam.

Deyif:

– Mən nağayrım, saa demədim onnarın dilini soruşma, ziyan çəkəssən. Dedilər inək öləjəh. Niyə qoymadın inək ölə? Tay indi qada-bala tökülüf sənin üsdünə. Mən ona neynim?

Bırdan bına bir variat verif, axı bına yalvardı, yapışdı ki, məni ölməyə qoyma. Əzrayıl bına dedi ki, mən saa bir variat verim, get sən onnan yaşa. Tay indi ki mənnən qardaş olmusan, olmusan. Fi­lan yerdə bir xəsdə var, gedirəm onun canını almağa. Get ona denən ki, bını mən sağaldajam.

Deyif:

– Bəs mən nətəri sağaldajam?

Əzrayıl deyir ki, onun dərdini mən bilirəm, mən sağaldajam. Sən gedərsən onun kravatının başını çəvirif o tərəfə qoyarsan, diriləjəh. Bı gedir deyir:

– Mən bını sağaldaram.

Əzrayıl deyən kimi eliyir. Bına deyillər ki, saa at verəjeyih, mal, dəvə, var-döylət verəjeyih. Neçə xəsdəni belə eliyif. Tay bı dünyada varranıf. Bının çoxlu var-döyləti, qoyunu, malı oluf. Əzra­yıl bına deyif ki, qardaş, aman-aman, qoyuna gələnə ver, quzuya gələnə ver, südə gələnə ver, yuna gələnə ver, o var-döylət demə, mənimdi. Hər kim gəlir, sən də ye, gələnə də ver getsin. Bı da kim nəyə gəlif, verif. Axırda biri bir tava götürüf, bir yol südə gəlif. Bına danışıf. Tavasını bı dolduruf, amma danışıf. Bı da tavasını dolduruf əənə gedəndə tava düşüf, süd tökülüf. Süd töküləndə, vallah, eşitdiyim variata görə, bı süddən isdiyif ki yığa bı tavıya yerdən əliynən. Yığıf tavıya, bir az yığannan sohra götürüf gedif. Gedif ağzını açanda görüf tavaynan bir qızıldı bı yerdən yığdığı süd. Dolanışığı verif bına. Əzrayıl deyif:

– Qardaş, saa demədim danışma. O kişinin südünə niyə danış­dın? Mən də onun apardığı südü elədim bir tava qızıl. Dolanışığı verdim ona. Saa demədim saa verdiyim mala danışma, ver dünyaya.

Həylə qardaşdığı oluf.

II mətn

Bir cavan yolnan gedirmiş. Yaman ajır. Üzünü Allaha tutur ki, ay Allah-taala, özün görürsən ki, mən ajam, ajınnan ölürəm. Bir az gedir, görür, ə, qabağında bir otax var, içi də dolu yemək. Deyir:

– Ay Allah-tala, məni eşitdin ha, bını maa qismət göndər-misən. İndi maa bir yoldaş ver, mən o çörəydən bir qismət yeyim, yoxsa ölsəm də dilimə vırmaram.

Allah-tala qalır belə. Axırı Əzreyili çağırır, deyir ki, get o kişiynən yoldaşdıx elə. Gəlir oturur, çörəh yeyillər. Deyir:

– Ə, innən sora qardaş oldux.

Deyir:

– Ə, sənnən mənim qardaşdığım tutmaz.

Deyir:

– Ə, yox canın üçün. Hara getsən, sənnən əl çəkən dəyiləm.

Hə, bılar yolnan gedillər. Baxır, görür ki, bı hansı evə girir, vay-şivən qopur. Axırı görür bı tay əl çəkən dəyil, deyir:

– Ə, ay qardaş, mən Əzreyiləm, sən çıx get, işinnən məşğul ol, mən də gedim öz işimə. Mən adamların canını alıram.

Deyir:

– Onda səni yaxşı tapmışam. De görüm, mənim vaxdım havaxdı?

Deyir:

– Sən evlənən axşamı, həmən tarixdə sənin vaxdındı. Toy gejəsi sənin canıı alajam.

Vax gəlir, vədə yetişir. Bı əlli yaşa çatır, altmış yaşa çatır. Gəlir bını güjnən evləndirillər. Bilir ki, öləjəh, Əzreyil gəlif bının ca­nını alajax. Toy gejəsi Əzreyil gəlir ki, qardaş, gəlmişəm, sözü­müz sözdü da. Deyir:

– Ay qardaş, səni ant verirəm Allaha, o bir yerdə kəsdiyimiz çörəyə, beyjə maa möhlət ver. Sabah gəl canımı al.

Əzreyil üzünü tutur Allaha, deyir:

– Ay Allah-taala, sən özün görürsən, sən məni məjbur elədin get onnan çörəh kəs. İndi maa ant verir o kəsdiyimiz duz-çörəyə.

Onnan sora Allah deyir ki, get onnarın hərəsini elə on beş-on altı yaşında cavan, qoy ömürrərini sürsünnər.