Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi ­­­­­­­­­­­­­­­folklor institutu­­­­­­­­­­­­­­­­­

Kosmosa dönüşün 1-ci ritm/mərhələsi:

Kərəm – Toy/Oğurlanma/Keçid – Səhər yeli ilə x. – Bagla x./Keçid – Bağda Gülxanla sınaq/identifikasiya – Qa­rı­nın Əslini sınaması – Bağ/Keçid – Əsliyə qovuşma
Daha sonra Hələb paşası Kərəmlə Əslini görür və sı­naq/identifikasiyanın ikinci ritmi başlanır:
Kosmosa dönüşün 2-ci ritm/mərhələsi:

Kərəm – Bağ/Sınaq/İdentifikasiya/Keçid – Həqiqi Bəy-Ya­lançı Bəy əvəzlənməsi/Keçid – Toy/Keçid – Qırmızı don/Ölüb-dirilmə/Keçid – Əsliyə qovuşma
Göründüyü kimi, Şaman/Qəhrəmanın Xaosa səfər/yolu kos­moloji ritm/mərhələlərdən təşkil olunur. Hər ritm də öz növ­bəsində bir-biri ilə bağlı, daha doğrusu, bir-birinin kos­mo­lo­ji ekvivalenti/əvəzedicisi ola bilən ölüb-dirilmə, sınaq, iden­ti­fi­kasiya formul/mexanizmlərindən təşkil olunur. Bu yol ümu­mən 4 hissədən ibarətdir:

1. Kosmosda gedilən yol;

2. Kosmosla Xaos arasındakı Aralıq bölgədə gedilən yol;

3. Xaosun sərhədindən onun nüvə/mərkəzinə qədər ge­di­lən yol;

4. Xaosdan Kosmosa dönüş yolu.

Bu yol/hissələrin hamısı məkanda qət edilir. Baxma­ya­raq ki, Kosmosa dönüş ölüb-dirilmə ritualı ilə baş verir və yo­lun Kosmosdakı hissəsi təsvir edilmir, lakin bu da yenə mə­kan­da təsvir olunan yoldur. Dastan bizə Kosmosu və Xao­su ey­ni materialdan təşkil olunan materiya kimi təqdim edir.

Kərəm bir obraz kimi Şaman və Qəhrəman/Nişanlı arxe­tip­lərinin hibrididir. Onun obrazında hər iki arxetip bir-birinə qo­vuşmuşdur. Başqa sözlə, biz dastanda Kərəmi həm Şa­man/Qəhrəman, həm də Qəhrəman/Şaman kimi görə bilirik. Onun gah şamanlığı, gah da nişanlı/qəhrəmanlığı üzə çıxır. Əs­lində, hər iki arxetip Vahid Obraz arxetipindən gəlməklə qəh­rəmanlıq və məhəbbət dastanlarında şaxələnsə də, Qəh­rə­ma­nın “şaman üzü” və Şamanın “qəhrəman üzü” obrazların se­man­tikasının alt qatı kimi qalmaqda davam edir. Lakin Kə­rə­min tarixi-diaxron müstəvidə arxetipi/prototipi olan Salur Qa­zan “Dədə Qorqud”un ikinci boyunda birmənalı şəkildə Şa­man/Qəhrəmandır. Biz onu bu boyda Qəhrə­man/Nişanlı pa­radiqmasında görmürük. Bu da öz növbəsində bizə hər iki ob­razı müqayisə etməklə Şaman-Qəhrəman arxetipinin struk­tu­runa daha dərindən enməyə imkan verir.