Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu
§ 7. “Eşq xəstəliyi” formulu “şaman
Yüklə 2,29 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bir qarı eşitdi ki, Ziyad xanın oğlu xəstədi, heç kim də onun dərdini tapa bilmir
| § 7. “Eşq xəstəliyi” formulu “şaman
xəstəliyi” arxetipinin epik paradiqması kimi “Əsli-Kərəm” süjetinin növbəti kosmoloji struktur formulunu funksional məzmun və mahiyyəti baxımından “Kərəmin xəstəliyi” adlandırmaq olar. Bu formul üç cəhəti ilə əlamətdardır: 1. Formulun məhəbbət dastanları üçün xarakterik olan epik dünya modelinin struktur sxemini inikas etməsilə; 2. Formulun mifoloji dünya modelinin struktur sxemini inikas etməsilə; 3. Formulun şaman dünya modelinin ritual arxetipini inikas etməsilə. Bu dediklərimizin əsaslandırılması üçün öncə formulu onun mövcud olduğu motiv sərhədləri daxilində nəzərdən keçirək. Əsli ilə onun bağçasında əhd-peyman, halal-himmət edən Kərəm evinə qayıdaraq otağına qapanır: “Öz mənzilində “Əsli” deyib gizli-gizli ağlamaqda olsun, sizə deyim Ziyad xandan. Ziyad xana xəbər çatdı ki, oğlun xəstələnib, neçə gündü ki, mənzilinnən bayıra çıxmır. Haman saat Ziyad xan qalxıb, oğunun yanına gəldi. Xəbər aldı: – Oğlum, dərdin nədi? Kərəm dedi: – Ata, izn ver, dərdimi saz ilə deyim, dilnən desəm, dilim alışıb yanar. Ziyad xan izn verdi. Aldı Kərəm, görək atasına nə dedi:
Ağlımı başımnan aldı, nə çarə? Darayıb zülfünü, töküb üzünə, Sərimi sövdayə saldı, nə çarə?... ...Söz tamam oldu, Ziyad xan dedi: – Oğul, sənin dediklərindən mən bir şey başa düşmədim. Əyər aşıqsan (aşiqsən – S.R.), de görüm, kimi istəyirsən, sənin üçün alım. Kərəm üç yaşında uşaq kimi başladı ağlamağa. Ziyad xan oğlunun yanından çıxıb, birbaş divana gəldi, taxtına çıxıb əmr verdi ki, hər kim mənim oğlumun dərdini bilə, mən onu dünya malından qəni elərəm. Şəhərdə təbib qalmadı gəlməmiş ola, amma heç kim Kərəmin dərdindən bir şey anlaya bilmədi. Bir gün Kərəm oturmuşdu bağda, özü də çox damaqsızdı. Bir qarı eşitdi ki, Ziyad xanın oğlu xəstədi, heç kim də onun dərdini tapa bilmir, dedi: – Hər nə olursa-olsun gərək mən Kərəmin dərdinə çarə tapım, bəlkə, Ziyad xan mənə bir qırmızı donluq verə. Qarı əsasını əlinə alıb, özünü yetirdi Ziyad xanın bağına, gördü, Kərəm çox qəmgin oturub, gözləri yol çəkir, dedi: – Oğul, şəhərin gəlinləri, qızları, oğlanları Gülşən bağına seyrə çıxıblar, sən nə üçün burada tək-tənha oturubsan? Kərəm dedi: – Qarı nənə, sənnən bir söz soruşacağam. Ancaq bu söz ikimizin arasında qalmalıdı. Qarı dedi: – Oğul, qarı ki var, bir ovuc darıdı. Hara səpələrsən, elə orada qalar. Sən sözünü de. Kərəm dedi: – Nənə, o qızların içində keşişin də qızı olacaqmı? Qarı dedi: – Olacaq. Kərəm dərinnən bir ah çəkdi. Qarı işi başa düşdü, bildi ki, Kərəm Məryama aşıqdı. Balağını qatlayıb, özünü Ziyad xana yetirdi, dedi: – Ziyad xan, oğluvun dərdini bilmişəm. Ziyad xan soruşdu: – Oğlumun dərdi nədi? Qarı dedi: – Oğlun keşiş qızı Məryama aşıq olub”78. “Kərəmin xəstəliyi” adlandırdığımız bu motivin arxetipik semantikasının izahına keçməzdən əvvəl motivi funksional struktur element və mexanizmləri baxımından tərkib hissələrinə parçalayaraq öyrənmək lazımdır. İndiki halda motivin aşağıdakı tərkib hissələri üzə çıxır:
Yüklə 2,29 Mb. Dostları ilə paylaş:
|