Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatına

Füzuli BAYAT

Filologiya üzrə elmlər doktoru,

AMEA Folklor İnstitutu

[e-mail]

MEYDAN TEATRI – ŞƏBİH

Üçüncü Məqalə
Özət

Türk folklorunda xalq oyunları, meydan tamaşaları, köyseyirlik oyunu kimi ad­larla bilinən və ritual mahiyyətli əyləndirmək, tərbiyə etmək funksiyası da­şı­yan bu teatr tamaşalarının nə zaman yarandığı haqqında dəqiq məlumat yoxdur. An­caq Şəbih tamaşalarının XV-XVI yüzillərdə daha çox yayıldığı məlumdur. Hər halda mifoloji çağda ritualın bir parçası olan

oyunlar seyr edənlərə qutsal-mi­foloji bilgiləri canlı şəkildə ötürmək vəzifəsini yerinə yetirmişdir. Türklərin ge­niş coğrafiyaya yayılmaları və müxtəlif mədəniyyətlərlə təmasları nəticəsində bu oyunlar kölgə, mərasim, festival xarakterli teatral göstərilərə dönüşdü. Mey­dan tamaşaları əslində səhnə, pərdə, dekordan istifadə edilmədən və yazılı mətni ol­­mayan çox aktyorlu, çalğılı, ənənəvi türk xalq teatrıdır.

Məqalədə Şəbihin dini-mistik tərəfləri və yazılı ədəbiyyatda faciə janrının ya­ranmasındakı rolu açıqlanmış, bu meydan tamaşasının yaranmasında şifahi və ya­zılı Kərbəla dastanının rolu tədqiq edilmişdir. Digər tərəfdən Şəbih çı­xar­ı­lar­kən səhnə dekorasiyası, aktyor hazırlığı, tamaşanın kütləviliyi xüsusi olaraq vur­ğu­lanmışdır.

Açar sözlər: meydan teatrı, taziyə (yas mərasimi), Şəbih çıxarmaq, dini-mistik tamaşa