Azяrbaycan respublиkasi tяhsиl nazиrlиyи

3.2. Ərzaq mallarının keyfiyyəti və təhlükəsizliyinin müəyyən edilməsi üzrə beynəlxalq təşkilatlar və Azərbaycan Respublikasının bu sahədə əməkdaşlığı.

Xalq ümumi ehtiyacları və ehtiyacları kompleksi qida aparıcı əhəmiyyətini ön plana çıxır və cəlb Marks yazırdı: "Qida məhsulları nəticəsində yaranmış olan, bilavasitə istehsalçıların və ümumiyyətlə, hər növ istehsalın olması üçün ilk şərt".

Bəşəriyyətin tarixi, sosioloji təhlili göstərir ki, iqlim, torpaq ehtiyatlarının və maddi ehtiyatların olmasına baxmayaraq, əhalisinin böyük bir hissəsi əsrlər boyu aclıqdan, zərər çəkən və çəkməkdə davam edir.

Yəni,.,., Professor A. q. Xəlilov göstərir: "müasir dünyada aclıq və tam tənəzzül qidalanmamanın ümumiyyətlə, bir qayda olaraq, müəyyən edilir. Ərzaq və kənd təsərrüfatı Təşkilatı, BMT - nin FAO, məlumatları ilə 1992-ci 1997-ci il, birinci il aclıq, dünyada olduğu insanların sayı təxminən 40 milyon nəfər azalmışdır. Amma, ancaq, birincisi, aclıq çəkmədən kimi he dərəcələri çox aşağıdır. O tempin saxlanılması şəraitində aclıq son qoymaq üçün 100 il tələb olunur, çox vaxt. Digər tərəfdən, ayrı-ayrı ölkələr-aclıq çəkənlər kimi artması halları baş verir. Üzrə 2001-2006 FAO-ci illərdə dünyanın 27 ölkəsində aclıq olduğu insanların sayı artıb.2006-2008-ci illərdə verdiyi məlumata görə, dünya 826 milyon, o cümlədən İEOÖ-742 milyon tam qidalanmır. İnkişaf etmiş və keçid iqtisadiyyatlı ölkələrdə, harada belə insanların sayı, 34 milyon insan. Bu, 3/4, Şərqi Avropa ölkələri və keçmiş Sovet İttifaqının keçmiş ölkələrdə payına düşür".

Etibarlı təmin edilməsi, əhalinin ərzaq məhsulları ilə hər bir dövlətin əsas vəzifəsidir, belə ki, şirkətin mənsub olan konkret şəraitə uyğun olaraq müxtəlif dərəcəli tarixi ardıcıllıqla öz həllini tapsın. Və hər zaman, hər hansı bir ölkənin iqtisadi potensialının asılı olaraq, bu məsələ həyata keçirilməsi hər hansı bir zamanda, cari və gələcək dövr üçün yeni tələblər baxımından çatdırılması. Təəccüblü deyil ki, indi bu problem bəşəriyyət üçün deyil, həm də geniş sosial-iqtisadi xarakterli, qəbul və hətta beynəlxalq siyasətin ən mühüm amillərdir alındı. Dünyanın müxtəlif ölkələrində mütəmadi olaraq problemləri üzrə ərzaq təşkil olunan Ümumdünya konfransının və konqresləri bunu sübut edir.

"Ərzaq təhlükəsizliyi" ifadəsi 1972-1973-cü illərdə dünyada baş verən taxıl böhranından sonra, FAO edib beynəlxalq iqtisadi göstəricilərin kütləvi şəkildə orada.

Hər bir vətəndaşın təmin etmək üçün ərzaq təhlükəsizliyi insan ləyaqətinin başlıca meyar, o cümlədən insan hüquqları sahəsində əsaslarından biridir. BMT-nin baş Assambleyası 1946-cı ildə qəbul edilmiş "xalq iqtisadi,sosial və mədəni hüquqları haqqında Konvensiyada, müqavilədə, ac deyil, hüququ əsas insan hüquqlarından biridir. Dünya ərzaq təhlükəsizliyinin Roma bəyannaməsi (1996) "hüququ hər bir insanın həyat və kifayət qədər qida, hüququna uyğun olaraq sağlamlıq üçün təhlükəsiz və tam dəyərli qida məhsulu, əlyetərlilik hüququ" tərhin ehtiyac veriləcəkdir. Bu, doğrudur, Azərbaycan hökümetinin ən mühüm vəzifələrdən biridir.

Sonra ərzaq təhlükəsizliyi proqramı, Avropa Komissiyasının (РЕСАЛ) tövsiyyələrine əsasən 1999-cu ilin yanvarında Azərbaycan Hökuməti "ərzaq təhlükəsizliyi hökumət komissiyasının" müəyyən edilməsi barədə qərarı ilə mövcud layihə qəbul edilib. Azərbaycan Respublikasının prezidenti 2 mart 2001-ci il, № 640, uyğun olaraq "ərzaq təhlükəsizliyi Proqramı" Azərbaycan Respublikası ilə təsdiq edilmiş və Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti, dövlət aqrar islahatı, müvafiq nazirlik, komitə və təşkilatların iddia qəbul edilib.

Dünyanın nüfuzlu beynəlxalq təşkilatların, Avropa İttifaqının TASİS, almaniya texniki əməkdaşlıq cəmiyyəti (ГТЦ), türk Agentliyinin üzrə inkişaf və əməkdaşlıq (tika), İsrail xarici işlər Nazirliyi beynəlxalq əməkdaşlıq Mərkəzi və kənd təsərrüfatı və kənd inkişafı Nazirliyi, kənd təsərrüfatının inkişafı Uzrə beynəlxalq əməkdaşlıq Mərkəzi (Çl-NADÇO), Dünya bankı, Beynəlxalq inkişaf assosiasiyası (mar), kənd təsərrüfatının Beynəlxalq inkişaf fondu (IФАД), Birləşmiş Millətlər Təşkilatı, Ərzaq və kənd təsərrüfatı Təşkilatı (FAO), NATO-nun ərzaq və kənd təsərrüfatı Təsərriifatını Komitəsi üzrə planlaşdırma, eləcə də Misir, Niderland, Çin və s. ölkələrin, beynəlxalq kənd təsərrüfatı proqramları və aqrar sektoru, Özəl ünsiyyətdə başqaları ilə beynəlxalq texniki təşkilatlar, onların nümayəndəlikləri ilə səmərəli əməkdaşlığın təməli qoyulmuşdur. İlk dövrdə bu təşkilat və proqramların dəstəyi ilə ölkəmizdə aqrar islahatlar artmasına səbəb olacaq, yerli sənaye və əhəmiyyətli layihələrin tətbiqi, yeni kənd təsərrüfatı sahibkarları üçün nümunələr yaratmaq oldu. Nailiyyətdir daha geniş regional və milli dəyərlər, investisiya layihələrinin həyata iman kecirilməsinə yaratmışdır. Onlarla belə layihələr Dünya bankı, Beynəlxalq inkişaf Assosiasiyası və beynəlxalq fondu, kənd təsərrüfatı üzrə inkişaf maliyyə dəstəyi ilə həyata keçirilən "nümunəvi özəl sektor", "kənd təsərrüfatının inkişafı və kredit", "dağ və yüksək dağlıq ərazilərin inkişaf etdirilməsi", "azərbaycan kənd investisiyaları" Qrant hesabına almaniya hökumətinin ГТЦ təşkilatı ilə birlikdə həyata keçirilən "kənd təsərrüfatında özəl təşəbbüslərin dəstəklənməsi", Qrant hesabına Yaponiya hökumətinin Azərbaycan Respublikasında" ərzaq istehsalının artırılması" layihələr və proqramlar göstərilə bilər. Bu layihələri və proqramları, beynəlxalq və xarici ölkələrin əməkdaşlıq çərçivəsində aqrar bölmədə yüzlərlə, mərkəzi və yerli icra orqanlannın fəhlə və mütəxəssislərin, alimlərin və sahibkarların beynəlxalq təcrübə bilmək üçün bəzi xarici ölkələrdə - Qərbi və Mərkəzi Avropada, Yaxın Şərqdə, Uzaq Şərqdə, Cənub-Şərqi Asiya, afrika ölkələrində, ABŞ, Kanada və s. idi, seminarda da iştirak təlim kurslarında.

Bəzi inkişaf etmiş ölkələrdə səviyyəsi среднедушевого istehlak məhsullarınm Ümumi kalorililiyi cəhtdən elmi cəhətdən əsaslandırılmış normativlərin yaxın, əgər belə, onun tərkibi (istehlakının ümumi həcmində ayrı-ayrı növ ərzaq məhsullarının xüsusi çəkisi) daha çox hallarda tibbi rasionlara uyğun deyil, yəni hər hansı bir ərzaq qıtlığı, çatışmazlığı, digər tərəfdən, artıq vasitəsilə örrülür ödənilir. Əslində, bütün nemətin cür əyləncə, bədən onun gərəkliyi də faydalılığı. Bioloji baxımdan artıq çoxdan bir-biri ilə müəyyən bir məbləği "üzləşdirilməsi", "yerdəyişmə" qəbuledilməz. Məsələn, D. l. Elementlər cədvəlindəki Mendeleyev, demək olar ki, bütün bunlardan təcəssüm etdirir, 250-yə yaxın müxtəlif maddəsinin ki, "təbiəti, onun hazırladığı gözəl məhsul" (İ. P. Etmişdir) süd fakt deyil ki, Növü ilə əvəz oluna Bilməz.

l. B. Zaqaytov haqlı olaraq qeyd edir ki, bütün ərzaq təhlükəsizliyi, ölkənin vəziyyəti düzgün qiymətləndirmək və öz həllini mərhələ-mərhələ parçalanması Dinamikasının təhlili üçün. Bu, birincisi, xroniki tam qidalanmamanın qarşısını almaq üçün onunla bağlıdır ki, bu gün adambaşına düşən 1800-2000 kkalori (kkal) xərcləri olan əhalinin sadə təkrar istehsalını təmin edilməsinə imkan və şərait. İkinci mərhələ ərzaq ehtiyatları baxımından əldə etdiyi nəticələri ilə səciyyələnir ki, bu gün 2300-2800 kalori istehlak üçün əhalinin sabit inkişafı təmin ediləcəkdir. Sabit sayı, və hətta pəhriz mallar üzrə balanslaşdırılmamış, hətta əgər bir gün 2800-3600 kkal. istehlakçı imkan təchizat ərzaq həddi üçüncü mərhələ edirlər. Qida, zülal, vitamin və digər komponentləri balanslı istehlak səviyyəsi dördüncü səviyyəyə məxsusdur. Bu parametrlər aşağıdakılardır əhəmiyyətli və qiymətli element - üzvi qida məhsulları əlavə, zəruri halda, beşinci mərhələ tələblərinə uyğun gəlmək. Altıncı mərhələ əhalinin bütün sosial qrupları ilə balanslaşdırılmış və ekoloji cəhətdən təmiz məhsulların kifayət qədər böyük istehlak nəzərdə tutur. Və nəhayət, yeddinci mərhələ bioloji təbiət və mənəvi vəziyyəti imkan verir ki, yaxşılaşdırılması və uzunömürlüyün əsas aktiv həyat üçün qida strukturudur.

Hazırda dünyada elə bir ölkə yoxdur ki, ərzaq problemi, ən azı, beşinci sırada tələblərin tamamilə qərar idi. Yalnız o, əlavə, bəlkə o, ki, hər hansı bir ayrıca götürülmüş bir ölkənin, əhalinin ayrı-ayrı sosial təbəqələrinin, beşinci və altıncı mərhələdə məziyyətlərindən zövq almaq.

FAO-NUN (1946 iidə BMT-nin xüsusi qurumları almışdır ki, status, Beynəlxalq ərzaq və kənd təsərrüfatı təşkilatı) məlumatına görə, yerin, bütün əhali, hər bir insan, среднесуточное istehlak ərzaq 2600 kkal., dünyanın inkişaf etmiş ölkələrində 3330, o cümlədən Qərbi Avropada, 3380, Azərbaycanda isə 2800 kkal. bu.

Qeyd etmək lazımdır ki, respublikamızda ərzaq məhsullarının ümumi kaloriliyi əsasən qaydaları rasion artıq daxil olur, bir çox karbohidrat birləşdirir ki, çörək, çörək məhsulları, kartof və şəkər sayəsində əldə olunmuş..

Tələb Zülallara bir çox hallarda bitki stimullaşdırır ödəmək üçün bu, Amin qüvvədə heyətinin onlar heyvan mənşəli zülallara birlikdə ola bilməz.

Hal-hazırda çatışmazlığı, vitamin və mineral maddələrin konstruktiv nöqteyi-balans, kart müşahidə olunur. Başqa sözlə, ümumi kalorililiyin, kifayət qədər çox olduğu halda, əhalinin, pəhriz tərkibcə deyil tarazlılığı ərzaq probleminin ən ciddi təzahürüdür.

Əhalinin müxtəlif qruplarının ərzaq məhsullarının, onların yaşı, peşəsi, əmək şəraiti, milli xüsusiyyətləri, coğrafi məkan kimi müəyyən edən amillər müəyyən edilir.

Normaları istehlak ərzaq məhsulları müəyyən etmək üçün müxtəlif növ məhsulların enerji potensialının bizim, yəni onlar malik kalorilik "hakimiyyət" bilmək lazımdır. Alimlər qiymətləndirirlər uyğun olaraq, hər yüz qram kərə yağı 734, şəkərdə 390, qoyun ətində 206, çovdar çörəyinde 204, məhsul ətində 154, 150 yumurta, kartofda 89, süd 62, 40, 36 yerkökünde, kələmdə və 27 kilokalori.

Həyat göstərir ki, fızioloji qüvvəsi, əgər Azərbaycanda insan fəaliyyətinə ciddi zərər vurur.

Normal həyat fəaliyyəti aşağıdakı faktorlardan asılıdır: güc kalorililiyindən, istehlakı, əsas qida maddələrinin (zülal, yağ, karbohidratlar, mineral maddələr və vitaminlər), nə təhlükəlidir, yeni tərkibində zəhərləyici maddələr olan məhsullar və qəbul edilməsi; psixoloji əhval-ruhiyyə; vəziyyətinə insanın sağlamlığı, kənd təsərrüfatının və heyvandarlığın məhsuldarlığına təsir, iqlim-hava və ekoloji streslərdən; spirt və narkotik.

Təhlil pəhriz göstərir ki, çörək-bulka məmulatlarının, süd, ət, kartof, yağ, şəkər və digər zəruri və əsas şeylər.

Məhsul bu qrupun qida rasionunda ümumi kaloriliyin 90 faiz təmin edək. Əhalinin yalnız kəmiyyətcə deyil, eyni zamanda, keyfiyyət və təhlükəsizlik baxımından, düzgün təmin edilməlidir.

İqtisad elmləri doktoru, professor İ. N. İbrahimov deyir:"yeni mülkiyyət münasibətlərinin şəraitində əhali tərəfindən qida və emal sənayesi, habelə kənd təsərrüfatı xammal təmin məhsulları istehsalının artırılması və keyfiyyətinin yüksəldilməsi iqtisadi imkanları, ayrılmaz bir hissəsi və səmərəliliyinin artırılması üçün mühüm amillərindəndir. Ona görə də, kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsal həcmini, keyfiyyətini artırmaq, müasir iqtisadi inkişafı, öz mahiyyəti gəlir, istehsalın keyfiyyətinin, səmərəliliyinin artırılması mühüm tədbir mənbəyi kimi."

Məlumdur ki, qida zəhərli maddələrin bir növ batareyaları hesab olunur. Bundan başqa, bu maddələr kənd təsərrüfatı bitkilərinin, heyvanların və quşların, bəslənməsindən başlayaraq onların emal, saxlanma və satış məhsulları müxtəlif mərhələlərində baş verə bilirəm. Transfer torpaqların mineral və üzvi gübrələrin, hava aerozolları, su və sairlər toksikantların mənbələri ola bilər.

Ərzaq problemi sosial ölçü respublikanın ayrı-ayrı rayonlarında ət, süd və bitki mənşəli məhsulların bəzi qıtlıqla təchizatındakı izah edir ki, əhalinin əsas ərzaq məhsulları təmin etməlidir bütövlüyünü dərəcədə differensiallaşdırma tədricən azalmasına gətirib çıxarır. Bir sıra sosial-iqtisadi və maddi-texniki amillər, ərzaq istehlak səmərəliləşdirilməsi prosesi ləngidilməsini artırmaq. Onların əsas kənd təsərrüfatı istehsalının inkişafı, sürətilə əsas ərzaq məhsulları xeyli yüksək bazar qiyməti mövcudluğu pul gəlirlərinin şəraitinde artım əhali arasında mütənasiblikdir.

Əhalinin real gəlirlərinin nisbətən zəif artım əldə ərzaq xərclərinin ümumi məbləği mənfi təsir göstərir. Əgər 1990 əhalinin, hər bir insan ümumi xərclər vəsait yönəldilmiş dəyərinin 56 faizden çox yox, 2002-ci ildə bu rəqəm 71-72% artması, kasıblığın-bu, aydın bir göstəricidir. Müqayisə üçün qeyd edək ki, Amerika Birləşmiş Ştatlarında son illərdə, əhali ailə büdcəsinin xərclərinin ümumi həcmi məbləğində çəkileən məhsulun maya dəyərinin Payı 18-20 faiz deyil, həddindən artıq. Bu fakt onu göstərir ki, Azərbaycanda gəlirlər və həyat keyfıyyətinə üçün arzuolunmayan ilə təbəqəleşməsi prosesinə əhalinin deyil, bir qrup, yüksək gəlir, onların əhalisi çox azaldır formalaşır.

Yoxsulluq hazırda beynəlxalq ictimaiyyətin üzləşdiyi qlobal bir problemdir. Əgər ilkin yoxsulluq, əsasən, gəlir səviyyəsi və ölçülürdüsə, ərzaq təhlükəsizliyi, hazırda bu anlayış daha geniş məna kəsb edir. Bu gün, yoxsulluq miqyasının azaldılması, eyni zamanda, əhali və istehsal resursları, o cümlədən torpaqdan, su ehtiyatlarından istifadə, eləcə də, məşğulluq, təhsil,səhiyyə, xidmət, istifadə, hüquq və imkanlarının genişləndirilməsi üçün bütün səviyyələrdə kişilər və qadın hüquqlarının, gender bərabərliyi, sosial təminat, infrastruktur və kommunal xidmətlərin tələblərinə cavab verən sanitar-gigiyena şəraitinin və mühitinin yaxşılaşdırılması, insan üçün layiqli həyat səviyyəsini, təhlükəsizlik deməkdir.

Hazırda dünyanın əksər ölkələrində yoxsulluq, həll mühüm problem kimi planlaşdırılıb. DB-nin hazırlayıb barədə məruzəsində dünya inkişafı (2000/2001), əsasən, XXI əsrin əvvəllərində dünya əhalisinin demək olar ki, yarısı (2,8 milyard nəfər) gündəlik gəliri 2 1,2 milyard insan, gündəlik gəliri isə 1 abş dolları. daha aşağıdır. Doğulur hər 100 uşaq, 6 eyni yaşı, 8, və 5 il əvvəl ölüm olacaq. Məktəb yaşına çatmış hər 100 uşaqlar, 23-istiqrazların imtina təhsil almaq üçün bərabər. Bu problemlər həll edilə bilər, hazırda var və 70-ə yaxın ölkədən, yoxsulluğun azaldılması üzrə strategiyanın hazırlanması və bu prosesin. Dünya təcrübəsi göstərir ki, makro-iqtisadi sabitlik, yoxsulluq miqyasının azaldılması, nailiyyətlər və bazar iqtisadiyyatı prinsipləri əsasında formalaşması üçün islahatların həyata keçirilməsi həlledici rol oynayır.

Dünya haqqında məruzə inkişaf strategiyasının azaldılması üzrə yoxsulluq miqyasının 3 əsas istiqamət müəyyən edilmişdir:

1. Yaradılmasına, iqtisadi imkanları;

2. Hüquq və imkanların genişləndirilməsi;

3. Material təhlükəsizlik yenilikləri.

İqtisadi imkanlarının yaradılması, əldə ümumi iqtisadi artım əsasında əhalinin, mənfəətin əldə edilməsi, hüquq və imkanların genişləndirilməsi tədbirlərini əhatə edir ki, əsasını təşkil edir, iqtisadi islahatlar. Hüquq və imkanların genişləndirilməsi hadisələr, əsasən siyasi və sosial proseslərin əlaqələndirilməsi nəzərdə tutur. Əsas məqsəd dövlət idarəetmə, hüquq institutlarının effektivliyinin artırılması, vətəndaş cəmiyyəti ilə münasibətlərdə mövcud olan maneələri aradan qaldırmaq ibarətdir. Material yüksək təhlükəsizlik, əsasən, əhalinin iqtisadi və təbii kataklizmlər, əlillikdən, şəxsiyyət qarşı zorakılıq, müdafiə, habelə yönəlmiş tədbirlər risklərin azaldılması.

Trend səylərin birləşdirilməsi, dünya birliyinin diqqət mərkəzindədir. 2002 il-avqust-sentyabrında Yohannesburqda dayanıqlı inkişaf üzre Dünya vurğulanıb ki, yoxsulluğun azaldılması, problemin həlli, ağırlıq, əsasən, özlərinin ölkələri, baxmayaraq ki, bu istiqamətdə bütün səviyyələrdə səyləri birləşdirilməli və əlaqələndirilməlidir. Lakin, tədbirlər azaldılması üzrə yoxsulluq miqyasının hazırlanması üçün deyil, yalnız hökumət və təşkilatlar, donorlar, lakin eyni zamanda, vətəndaş cəmiyyətinin bütün üzvlərinin vəzifələri.

Yuxarıda qeyd olunan meyarlar baxımından, biz görürük ki, Azərbaycanda yoxsulluq problemləri var, amma onun bir sıra unikal xüsusiyyətləri də. 80-ci illərin sonunda, 90-ci illərin əvvəllərində keçmiş Sovetlər İttifaqında, indiki siyasi böhran, yaranmış iqtisadi əlaqələrin pozulması, Dağlıq Qarabağda separatçı hərəkatının başlanğıcı Azərbaycanın bütün bölgələrində tətil başlandı, nəhayət, əksər müəssisələrin fəaliyyətinin dayandırılmasına səbəb olmuşdur. Bu dövrdə Respublikada ümumi daxili məhsul istehsalının hər il orta hesabla 10-15% azaltmaq hiperinflyasiya prosesi sürətlənirdi.

1991-ci ildə dövlət müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra Azərbaycan Respublikasının sosial-iqtisadi həyatında radikal dəyişikliklərin sosial-iqtisadi inkişaf modelinin digərinə keçməsi ilə əlaqədar olaraq, o, nə əvvəl var çatmadı siyasi,təşkilati, hüquqi, iqtisadi, sosial, psixoloji xarakterli problemlər məqsədləri olmuşdur. Bir tərəfdən, bu problem, təsir və sosial-iqtisadi tənəzzül, digər tərəfdən isə, azərbaycan torpaqlarının işğalı Ermənistan tərəfindən bir milyona yaxın qaçqın, ordu yaradılması Respublikada iqtisadi, siyasi, informasiya və aradan qaldırılması alınması və ölkədə qeyri-sabit siyasi vəziyyətin yaradılması, əhalinin həyat səviyyəsinin kəskin şəkildə pisləşmesinə idi səbəb.

1994-cü ildə atəşkəs haqqında saziş əldə edilərsə və ilk neft müqaviləsi imzalandıqdan sonra Azərbaycanda, BVF və Dünya bankı ilə sıx əməkdaşlıq irimiqyaslı iqtisadi islahatlara başlandı. Nəticədə iqtisadiyyat iştirak həcmi investisiyalann ildən-ilə, maliyyə vəziyyəti və iqtisadi sabitləşmiş artım əldə edilmişdir, cilovlanmışdır inflyasiyanın.

Digər tərəfdən, bizim ölkədə sivil dəyərlər, demokratik prinsiplər, dövlət quruculuğu əsasında iş başlanmış, bu sahədə əhəmiyyətli irəliləyiş əldə olunmuşdur. Belə ki, nail olmaq üçün müəyyən siyasi və makroiqtisadi sabitliyin, yoxsulluğun azaldılması, Azərbaycanda dövletinin sosial-iqtisadi siyasətinin başlıca məqsədi səviyyəyə qaldırmağa imkan vermişdir.