Baki – 2021 Elmi redaktor: adiU-nun “İqtisadiyyat və idarəetmə “ kafedrasının müdiri: I e. d.,professor Y. Kəlbiyev

Azərbaycanda transmilli biznesin tənzimlənməsinin göstəriciləri

Hesablanmış indekslər	Göstəricinin xarakteristikası (beynəlxalq norma)	Azərbaycan Respublikası üçün göstəricilər
		2014	2015	2016	2017	2018
ÜDM-da ixracın xüsusi çəkisi	30-40%-ə qədər	40,2	31,5	34,6	19,0	27,0
ÜDM-da idxalın xüsusi çəkisi	20%-dən yüksək olmaması	12.2	17.4	22,4	12,6	15,2
ÜDM-da respublikanın xarici ticarət dövriyyəsinin xüsusi çəkisi	60-70%	52.4	48.7	57	32,6	42,0
İxracın ümumi dəyərində sahə ixracının xüsusi çəkisi	.Əmsalın yüksək dərcəsi sahənin beynəlxalq ixtisaslaşmaya uyğunluğunu göstərir	93.4	88.1	67,0	78,4	92,0
Sənaye məhsulunun həcmində ixracın payı	60%-70%olması Məqsədəuyğun hesab olunur.	82,1	88,0	64,5	52,7	64,1
Sahənin nisbi ixrac ixtisaslaşması əmsalının müəyyən edilməsi	Göstərici>1 olarsaixtisaslaşma yüksək olur	2,278	2,065	2,647	2.021	0,931
Sənaye sahələrinin struktur ixtisaslaşma əmsalı		1,187	1,011	1,045	1,009	0,931

Mənbə: Cədvəl 2.1.9;2.1.10; 2.1.11;2.1.12;2.1.13 –ün məlumatları əsasında iddiaçı tərəfindən tərtib edilmişdir.

Belə ki,transmilli biznesin sahə üzrə (xarici ticarət üzrə) tənzimlənməsinin səmərəliliyinin daha dərindən tədqiqatı alınmış nəticələrin modelləşməsi üzrə əlavə işlənməsini tələb edir. Kobba Duqlasın istehsal funksiyasının parametrlərinin qiymətləndirilməsi ayrı-ayrı göstəricilərin dоğrusallaşmasindan sonra kiçik kvadratlar metodundan istifadə olunaraq yerinə yetirilmişdir.

Hesablamalarda 2012-2018-ci illərdəki rəsmi statistik göstəricilərdən və 3.1 paraqrafında tərəfimizdən hesablanmış və aşağıda qeyd etdiyimiz indeks göstəricilərindən istifadə edilmişdir: xarici ticarət indeksi, ixracın xüsusi çəkisi indeksi, idxalın xüsusi çəkisi indeksi, sənaye sahələrinin struktur ixtisaslaşması indeksi və sahənin nisbi ixtisaslaşması indeksi.
2005-2018-ci illərdə Azərbaycanda xarici ticarətin indeks göstəricilərinin mo­del­ləş­məsi üzrə aparılmış hesablamaların nəticələri 2.1.15 saylı cədvəldə verilmişdir. Cədvəldən göründüyü kimi modelin parametrləri, daha dogrusu, determinasiya əm­salı indeks vahidlərindən nəzərə çarpacaq qədər fərqlənir. Xüsusilə ixracın xüsusi cəkisi üzrə determinasiya əmsalı - 0,244, idxalın xüsusi cəkisi üzrə determinasiya əm­salı 0,041, xarici ticarət kvotasının determinasiya əmsalı 0,267, ümumi dəyərdə sahə ixracının determinasiya əmsalı 0,069, istehsal sahəsində ixrac kvotasının determina­siya əmsalı 0,643, sənaye sahəsinin struktur ixtisaslaşmasının determinasiya əmsalı 0,305 və sahə ixtisaslaşmasının nisbi determinasiya əmsalı 0,733 olmuşdur.
Cədvəl 2.1.15