Bakirköy ruh ve siNİr hastaliklari hastanesi

Beylerbeyi Sarayı

Afife Batur

Krikor Balyan, III. Selim döneminde (1789-1807) başladığı kariyerini II. Mah-mud döneminde de (1808-1839) sürdürmüştür. Bu dönemlerde inşa edilmiş başlıca kamu yapılarının mimarı olarak tanınmaktadır. Genç yaşta büyük yapıların sorumluluğunu üstlenen Krikor Kalfa'mn en etkin ve verimli çalışmaları, III. Selim dönemine rastlamaktadır. Yapı listesinde 6 saray, 4 kasır, 6 kışla, l cami, 2 kilise, 2 büyük bent ve 2 idare yapısı bulunmaktadır. Başlıca yapıtları: Sarayburnu'ndaki saray (yandı), Beşiktaş Sarayı (yıktırıldı), Beylerbeyi Sarayı (yeniçeriler tarafından yakıldı), Valide Sultan Sarayı (Kasr-ı Cedid), Defterdar Sarayı (Haliç), Aynalıkavak Kasrı, Nus-retiye Camii, Selimiye Kışlası ve çevre yapıları, Davutpaşa Kışlası, Beyoğlu Kışlası (?), Darphane-i Âmire, Valide Bendi (Bahçeköy), Topuzlu (I. Mahmud) Bendi (Bahçeköy), Yangın Köşkü (Beyazıt) olarak sıralanabilir.

Cami, kilise ve bentler ayaktadır ve özgün durumlarını korumaktadırlar. Sivil yapılarından ise yalnızca. Aynalıkavak Kasn(->) ayakta kalmıştır.

Aynalıkavak Kasrı, Batılı süsleme öğeleri dışında özellikle divanhaneli plan şemalarıyla Osmanlı geleneğinin dışına düşmeyen bir tasarım örneği olarak Krikor Kalfa'mn yapı listesinde yer almaktadır. Yapı, aslında III. Ahmed döneminden başlayarak ekleme, yıkılma ve yenilemelerle günümüze ulaşmıştır.

Kışlalar, sanatçının yapılarının en önemli parçalarıdır. III. Selim ve II. Mahmud dönemlerinde ordunun yeniden örgütlenmesi girişimlerine eşlik eden programlardır ve büyük mücadelelerle gerçekleştirilen ve dramatik olaylarla dolu bu kuruluş döneminin anıtsal tasarımlarıdır. Büyük boyutlu ve etkileyici örnekler olarak genellikle o günkü kent içi alanların dışına veya sınırına in-

şa edilmişlerdir. Krikor Kalfa, bu uygulamalarında aynı plan ve yerleşme şemalarını ve iyice yalmlaştırılmış bir neo-klasik üslubu kullanmıştır.

Avrupa ordu kuruluşlarını model alan bir yeniden örgütlenmede gereksinilen yapı programlan doğal olarak Batı kökenli olmuştur. Bu nedenle kışlaların planlarının mevcut yerli şemalarla ilişkisi olamayacağı açıktır. Kışlalar, genel olarak dikdörtgen ve geniş bir orta avlu ile bunu çevreleyen yapı kanatlarından oluşmaktadır. Dikdörtgen planın dış köşelerinde -bazı örneklerde iç köşede de- çıkmalar yapılarak köşeler ayrıca vurgulanmıştır. Mimar, kışlaların plan şemasını topografyaya ve çevreye fazla bağlanmadan uygulamış, eğimlerde kat sayısını artırmış veya istinat duvarları inşa etmiştir. Örneğin Selimiye Kışlası'nın eğimli arsasında, içine bodrum katlarının yerleştirildiği şevli yüksek istinat duvarları kullanmıştır.

Mimarın, cephelerde üçlü pencere gruplarım, katları ayıran düz silmeleri, çizgi etkisi veren saçak kornişlerini, düz tabla ve söveli pencere çerçevelerini, klasik üslubun öğeleri olarak genellikle bütün kışlalarında kullandığı görülmektedir.

Krikor Kalfa'mn Selimiye'yi öteki kışlalara oranla daha özenle tasarladığı görülmektedir. Selimiye'de de pencereler üçlü gruplar halindedir. Aralarındaki geniş ve profilli pilastrlar, zeminden saçağa kadar yükselirler. İnce kat silmeleri ve pencere çerçeveleri bu pilastrlarla birlikte cephede ritmik bölünmeler yaparlar ve çok ağır olabilecek devasa binayı hafifletirler.

Taksim suları şebekesine su sağlayan bentlerin yapımı da kışlalar gibi faydacı ve büyük yapı organizasyonları olarak Krikor Balyan'ın listesinde yer almaktadır. Mimarın henüz 32 yaşında iken inşa