Bakirköy ruh ve siNİr hastaliklari hastanesi

CEBE ALİ BEY

(15. yy) İstanbul'un fethinde (1453) görev almış komutanlardan. Dindar kişiliğiyle kuşatma sırasında Akşemseddin, Molla Fenari vb gibi ordunun moralini yükseltmiş, daha sonra halk arasında evliya kimliğine bürünmüştür.

Cebe Ali Bey'le ilgili gerçek bilgiler azdır. I44l'de Bursa'da subaşı olduğu bilinmektedir. Rumeli'de sancakbeyi iken 1444'te Vezir Halil Paşa tarafından Bur-sa'ya gönderilerek hükümdarlıktan çekilmiş bulunan II. Murad'a tahta dönmesini bildirmekle görevlendirilmişti. Varna Savaşı (1444) sırasında Bursa muhafızlığı yaptı. İstanbul kuşatmasına da il sipahi-leriyle Bursa beyi olarak katıldı. Kuşatma boyunca, Zağanos Paşa'nın sorumluluğundaki kara surları-Haliç surları bölgesinde görev aldı. Notharas'mj Kardinal İsodor'un ve Venedikli Krevisanos'un savundukları bu kesimde önemli saldırılarda bulundu. Ancak Cebe Ali Bey'in Ay-vansaray hücumları, fetih günü (29 Mayıs 1453) G. Trevisano'nun tutsak düşmesine değin sonuçsuz kaldı. Bir söylentiye göre Porta Putea ya da Porta İspi-gas'ı (Cibali Kapısı) ele geçirerek içeriye girdi. Buraya sonradan adı verilerek "Cebe Ali", "Cibali" dendi.

Fetihten sonra İstanbul'daki yerleşim ve örgütlenme çalışmalarında görevler aldı. Olasılıkla Cebeci Ocağı'nın(->) ilk ağası (komutanı) oldu. Yeğeni tarihçi Tursun Bey'in Tarih-i Ebu'l-Fetb'teki kısa a-çıklamasına göre ise İstanbul'a yerleştirilen Anadolulu göçmenlere verilen mu-kataa ev, bahçe ve arsaların sayımını gerçekleştirdi. Bu görevi, yeğeni Tursun Bey'

le birlikte başarıyla yerine getirdi. Bu aynı zamanda, kentin alınışından sonraki ilk sayım oldu. Fakat bu çalışmanın tarihi, kapsamı ve elde edilen sayılar konusunda hiçbir bilgi bulunmamaktadır.

İstanbul'da ad bırakan ilk Müslümanlardan olan Cebe Ali'nin bir de efsane ve kerametlerle süslenmiş ermiş kişiliği söz konusudur. Bunun, kentte Türk-Müs-lüman mahallelerini kurup cami ve zaviye yaptıran ya da kendisine verilen bir kiliseyi camiye çevirip ölünce yanına gömülen ve semtlere ruhaniyet veren gelenekten kaynaklandığı kuşkusuzdur ya da Toklu Dede, Aya Dede, Ho-ros Dede, Baba Cafer örneklerinde olduğu gibi eski bir aziz, İslami kimliğe kavuşturulurken Cibali Baba'da da bir benzerlik bulunarak Cebe Ali'ye ermişlik ya-kıştırılmıştır.

Evliya Çelebi'nin naklettiği efsaneye göre Cebe Ali, Cibali Kapısı'nı kuşattığından buraya bu ad verilmiş. Cebe Ali, Mısır'da Memluk Sultanı Kalavun'un (hd 1275-1290) şeyhi imiş. İstanbul'un fethinde bulunmak amacıyla Bursa'ya gelip Zeyneddin Hafî'ye derviş olmuş. At çulundan bir cüppe giydiği için "Cübbe Ali" derlermiş. İstanbul kuşatması sırasında ekmekçibaşılık yaparak tüm orduya has ve beyaz yüz binlerce ekmek yetiştirmiş. Okmeydanı'ndan indirilen gemilere binmeyip Tersane Bahçesi önünde Zeyneddin Hafî'ye bağlı 300 dervişle Haliç sularına cüppelerini serip ilahilerle tef ve kudümler çalarak karşı yakaya geçmişler. Surlardan bunu gören Bizans askerleri korkmuşlar. Cebe Ali ve dervişleri Cibali Kapısı'nı kuşatmışlar. Ermişliği açığa çıkan Cebe Ali fetihten sonra şehit olmuş ve Cibali Kapısı içindeki Gül Camii yanına gömülmüş. Dervişleri de dünyadan el çekmişler.

Bu söylenceden ayrı bir de Emevi Halifesi Mervan bin Hakem'in (hd 684-685) gönderdiği orduda bulunan Ali bin En-sari'nin, savunmada kalan Müslüman askerlerini takviye ettiği, Cibali'den içeride Müslümanlara üç mahalle kurup bir cami yaptığı, fakat pek çok askerle birlikte orada şehit düştüğü efsanesi vardır. Buna göre ise Ali bin Ensari ile Cebe Ali aynı kişidir. Her iki efsanenin de gerçeklerle bağdaştırılması olanaksızdır.

Bibi. Evliya, Seyahatname, I, 99-100; Tursun Bey, Tarih-iEbu'l-Feth, İst., 1977; F. Dirimte-kin, istanbul'un Fethi, ist., 1949, s. 74, 288, 231; Ergin, Vakfiye, 14, 19; O. Ergin, "Bir Efsanenin İçyüzü, Cibali-Cebe Ali", Tarih Dünyası, S. l, s. 19-21, 42; ay, "istanbul'un Fethinden Sonra Şehir Nasıl İmar ve İskân Edildi?", Resimli Tarih Mecmuası, s. 2352-2364; Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Kılavuzu, 1. Fas., İst., 1938, s. 92.

NECDET SAKAOĞLU