Bakirköy ruh ve siNİr hastaliklari hastanesi

CEMARAN ERMENİ OKULU

Üsküdar'da, İcadiye'dedir. İstanbul'un ilk Ermeni yüksekokuludur.

K. Pamukciyan, "cemaran" sözcüğünün gezilecek yer anlamında olduğunu ve öğrencilerin eskiden gezerek ders öğrendiklerini söylemektedir. Bu bilgiden, okulun adının antik Grek döneminin "academia" geleneğine ve rasyonalist bir söyleme (belki de laik bir eğitim anlayışına) bağlılığın işareti sayıldığı anlaşılmaktadır. Okulun, 9 Aralık 1838'de, Tanzimat'ın hemen öncesinde, Osmanlı İmparatorluğu'nda reformist düşüncelerin yükseldiği bir dönemde yapılmış olması da bu bağlamda değerlendirilebilir. Okul, hassa mimarı Garabet Amira Balyan ile eniştesi yine hassa mimarı Ohan-nes Amira Serveryan tarafından tasarlanıp gerçekleştirildi. Bu ilk yapım, üç katlı ahşap bir bina idi. Yerinde eskiden Kudüs Ermeni Patrikhanesi Misafirhane-si'nin bulunduğu söylenmektedir. Okul yatılı idi ve Kudüs Ermeni Patrikliği'nin desteği ve paralı okuyan öğrencilerin katkısıyla yaşatılıyordu. İlk müdürü Agop Manuelyan (1802-1872) idi. Ancak Cemaran Okulu, açılışından üç yıl sonra kapandı. Bir ara askeri hastane olarak kullanıldı. Patrik Mateos'un ricasıyla Ermeni cemaatine geri verildi ve 1846'da yeniden okul olarak açıldı, fakat Kırım Savaşı sırasında (1853-1856) yeniden askeri hastaneye dönüştürüldü. 1887'de büyük Yenimahalle yangınında yandı.

Günümüzde Semerciyan-Cemaran İlkokulu binası olarak kullanılan Cemaran Okulu'nun yeni binası, 1911'de yapıldı. Yangından sonra Garabet'in binasından yalnızca giriş bölümünün kalmış olduğu belirtilmekte ise de ilk binanın ahşap ve kaldığı söylenen mermer kolonlu giriş bölümünün kagir oluşu kuşku uyandırmaktadır. Yine de giriş cephesinin ampir motifleri kısmi bir restorasyonu düşündürmektedir.

Mevcut bina, yaklaşık olarak 15x15 m boyutunda üç katlı ve tamamen kagir bir yapıdır. Yükseltilmiş bodrum katında yaklaşık 0,50 m aralıkla yerleştirilmiş putrellerle taşınan volta döşemeler rahatlıkla gözlenmektedir.

Yapının giriş eksenine göre simetrik bir planı ve kitlesi vardır. Dokuz basamaklı ve geniş bir merdivenle ulaşılan giriş bölümü bir merkez hole açılır. Girişin karşısında üst kata ulaştıran açık bir merdiven vardır. Biri anasınıfı olmak üzere altı sınıf, bu merkez hollere göre simetrik olarak yerleştirilmiştir. Okulun alt katı, yemek, spor ve kültürel çalışmalara ve servise ayrılmıştır.

Binanın kare tabana oturan kitlesi, zeminden saçak kornişine kadar uzanan yüksek pilastrlarla bölümlenmiştir. Son derece yalınlaştırılmış olan bu pilastrlar, içine pencerelerin yerleştirildiği düşey çerçeveler oluşturur. Aksiyal düzenlemenin yerini alan bu çerçeveleme, kitlenin hafifletilmesini sağlar. Yalınlaştırma, pencerelerde şovenin kaldırılmış olmasında da gözlenir ve genel olarak neok-lasik konseptin egemen olduğu yapıya modern öncesi tasarımlarda görülen bir arınmışlık getirir.

Ön cephede daha sofistike bir düzenleme vardır. Burada yanlardan farklı olarak aksiyal bir düzenleme görülür. Giriş aksında geniş bir kapı, üstündeki balkon ve çift sütunla taşınan örtüsü aksiyal tasarımı vurgular. Balkonun hemen altındaki yüzey bir friz gibi düzenlenmiş ve üzerine dorik triglif ve metoplar yerleştirilmiştir. Metopların üzerine birer daire figürü işlenmiştir. Bu daire motifi, yanlardaki akantus yapraklı yüksek desteklerle birlikte ampir bir biçimlenme oluşturur.

Balkonun üstünde iki yanda klasik bir korkulukla bağlanan birer ayaklık vardır. Üstlerindeki kolon çiftleri koren-tiyen düzendedir. Arşitrav düz ve bezemesiz bir profil ile belirtilmiştir. Arşitrav-dan ve ensiz düz bir frizden sonra gelen korniş, köşelerden hemen sonra kesilmiş ve elde edilen boşluğa bir madalyon yerleştirilmiştir. Madalyon hafifçe oval olup üzerinde silik bir 1911 tarihi okunmaktadır. Palmiye dalları ve yaprakları ile çevrilmiştir. Dalların alttaki birleşme noktalarına tipik birer ampir motif olarak daireler işlenmiştir.

Bütün bu ampir biçimlere karşın giriş ve balkon kapılarında art nouveau(->) biçimlerden kalma sepet kulpu kemerler kullanılmış ve kemer aynalarına yine o üsluba özgü küçük kare bölümlü kayıt-

lamalar yapılmıştır. Geniş giriş kapısının ayrıca, "S" kıvrımlarından oluşan oryantalist kökenli bir profili vardır.

Yapının en ilginç motifi, alınlığın ortasındaki palmet demetinden çıkan ve ince bir ayaklık üzerinde yükselen küre motifidir. II. Mahmud döneminde sık sık karşılaşılan küre motifinin Aydınlanma düşüncesinin simgelerinden biri olduğu bilindiğinde, bu kürenin okulun adıyla birlikte değerlendirilmesi gereken bir eğitim anlayışının işareti olduğu varsayı-labilir.

Bibi. K. Pamukciyan, "Cemaran Mektebi", İSTA, VI, 3444; G. Akın, "Divanyolu Küresi", TT, S. 72 (1989), s. 21-23.

AFİFE BATUR