Bakirköy ruh ve siNİr hastaliklari hastanesi

Çinili Karakol

Yavuz Çelenk, 1994

ğı'na bakan cephesinde, sonradan tuğla ile örülerek kapatılmış bir kapı yer alır. Aynı cephede iki, Gazi Caddesi'ne bakan cephede dört pencere aynı üslup özellikleriyle yer alır.

Ayrıca bu bölüme yakın zamanda eklenmiş, aynı yükseklikte ama aynı genişlikte olmayan ek bir mekân daha vardır.

Karakol binasının Gazi Caddesi tarafındaki cephesinin karşısında, kitabesi bulunmayan bir mezar vardır. Bibi. Raif, Mir'at, 144; Konyalı, Üsküdar Tarihi, II, 398-399.

REZAN ÇELEBİ

ÇİNİLİ KÖŞK

Beşiktaş Sarayı'nm(->) Beşiktaş'a en yakın olan yapısıydı. "Çinili Mabeyn-i Hümayunu", "Kaşili Köşk", "İran Köşkü", "Acem Köşkü" olarak da bilinmektedir. 1854-1855'e kadar ayakta olan köşkün yerine Dolmabahçe Sarayı'nın(~») müştemilatından olan ve bugün Beşiktaş Emniyet Amirliği olarak kullanılan yapı inşa edilmiştir.

1679-1680'de Beşiktaş Sarayı'na ek olarak, IV. Mehmed (hd 1648-1687) tarafından inşa edilen köşk, 17. yy sivil mimarisinin karakteristik bir örneğidir. Daha sonraları sık sık tamir edilen köşkün asıl yapısı fazla değişmemişse de 1748 ve 1776 tamirlerinde iç yapısının, 1808-1809 tamirlerinde de dış düzenlemesinin değiştiği anlaşılmaktadır. 18. ve 19. yy'larda sarayı ve özellikle Çinili Köşk'ü öven Avrupalı gezgin ve yazarlar köşkün canlı tasvirlerini yapmışlar; ayrıca Beşiktaş Sara-yı'nı gösteren gravürlerde de köşk sık sık resmedilmiştir. Köşkün ayrıca 1853-1855 arasında, tam yıkım öncesinde Ro-bertson tarafından çekilmiş bir de fotoğrafı bulunmaktadır. Bu yazılı ve görsel kaynaklardan hareketle S. H. Eldem köşkün bir restitüsyonunu hazırlamıştır.

Çinili Köşk, bir büyük divanhaneyle (kasr-ı hümayun) ona eklemlenen ve deniz yönünde manzara ile bütünleşen üç çıkma ile dördüncü ve arka cephedeki servis odalarından oluşuyordu. Eldeki dokümanlar, köşkün büyük divanhanenin ortasından geçen esas eksene göre aksiyal, belki de simetrik olduğuna işaret etmektedir. Servis alanı ile divanhane arasında iki havuz yer almaktaydı.

Çinili Köşk, pencere sayısı ve içindeki su motiflerinin bolluğu ile emsallerinden ayrılır. Öyle ki Melling köşkteki su elemanlarının sayısını "ifrat derecesinde" olarak tanımlamıştır. Köşkte 50 civarında pencere çeşmesi, birkaç duvar selse-bili ve 2 fıskiyeli havuz olduğu tespit e-

Melling'in Beşiktaş Sarayı'nı betimleyen deseninde Çinili Köşk, 18. yy. Ara Güler fotoğraf arşivi

dilmektedir. Ayrıca beyitler, kitabeler, tavan süslemeleri, nakışlar ve tabii iç mekânı baştan aşağı kaplayan mavi çiniler, köşkün zengin ve karakteristik süsleme elemanlarıydı. Ancak köşkün içini gösteren gravürlerden anlaşıldığı üzere, iç mekân son derece ferahtı. Bazı çini örnekleri E. Collinot ve A. de Beaumont tarafından tespit edilmiş ve S. H. Eldem tarafından tanıtılmıştır.

Çinili Köşk'ün görsel tasvirlerinde dış cephede üç sıra pencere görünmektey-se de, kasır iki katlı ve kagir bir yapıydı. Dış duvarlar alt katta taş idi; ancak iki sıra pencereli üst kat, saçağa kadar çini kaplıydı. İki tarafta yan çıkmaların ardında revaklar bulunuyordu ve bu direklikler dış merdivenle ulaşılan yan girişleri örtüyordu. Merdivenler doğrudan rıhtıma inmekteydi.

Kasrın dış görünüşünü etkileyen bir unsur da çatı kubbeleriydi. Ortadaki diğerlerinden daha büyük ve fenerlikli olmak üzere toplam 9 adet kubbe, planı yansıtmaktadır, ancak bu kubbelerden ortada olanı hariç diğerleri strüktürel değil sembolik niteliktedir. Orta kubbenin, üzerinde bulunduğu kareyi tam doldur-maması ve çok daha küçük çapta olması, diğer taraftan çatının duvarların üzerinde saçak biçiminde çıkıntı yapması, yapıya ahşap karakteri vermektedir. II. Mahmud dönemindeki (1808-1839) onarımlar sırasında gravürlerde görülen kubbeler kaldırılarak yekpare bir çatı yerleştirilmiştir.

Bibi. d'Ohsson, Tableau- Melling, Voyage; C. Pertusier, Atlas des-promenades dans Constantinople et sur leş rives du Bosphore, Paris, 1817; A. de la Motraye, Travels through Europe and into Part of Africa with Proper Cuts and Maps Containing a Great Variety of Geographical, Topographical and Political Observations on those Parts of the World; es-pecially on Italy, Turkey, Greece, Crim and Noghaian Tartaries, Circassa, Sweden and Lapland, Londra, 1723; Eldem, Köşkler ve Kasırlar, II, 124-150.

TÜLAY ARTAN

ÇİNİLİ KÖŞK

Topkapı Sarayı(->) manzumesinin bir parçasını oluşturan ve II. Mehmed (Fatih) tarafından yaptırılan köşk.

Çinili Köşk, sonradan Topkapı Sarayı olarak adlandırılan Saray-ı Cedid'in (Yeni Saray) birinci avlusundan Haliç girişine doğru inen yamacın üzerinde 8777 1472'de inşa edilmiştir. Giriş cephesinin arazi seviyesinden pek yüksek olmayışına karşılık Halic'e bakan arka cephesi oldukça yüksektir. Mimarı bilinmemektedir.

II. Mehmed (Fatih) döneminin (1451-1481) tarihini yazan Tursun Bey, Çinili Köşk'ü "sırçadan yapılmış bir yer"e benzetmektedir. IV. Murad zamanında (1623-1640) köşk içinde bazı yemliklerle, park tarafındaki odalardan soldakinde, ayna taşında tavus kuşu kabartması bulunan bir çeşme yapılmıştır. Çeşmenin iki tarafına yerleştirilmiş kitabelerden birinde de Çinili Köşk'e Sırça Saray denilmektedir.