Bakirköy ruh ve siNİr hastaliklari hastanesi

BAŞBAKANLIK OSMANLI ARŞİVİ 78

79

BAŞIBÜYÜK CAMÜ

rak'ın sınırlı personeli ile Milli Eğitim Bakanlığı'nca görevlendirilen kişiler tarafından yürütülmüştür.

1931'de Sultanahmet'te maliye deposundaki bazı maliye belge ve defterlerinin, ihmal veya gaflet sonucu Bulgaristan'a satılması skandali, basında yankıları, Muallim Cevdet (Inançalp)(->) ve İbrahim Hakkı Konyalı'nın(-0 sert yazıları Cumhuriyet yöneticilerini harekete geçirdi. 8 Kasım 1932 tarihli Bakanlar Kurulu kararıyla, Muallim Cevdet'in başkanlığında "Resmi ve Tarihi Evrak Tasnif Heyeti" teşkil edilmiştir. Bir-iki kişi dışında uzman kişi olmadığından tasnif işinde büyük sıkıntılar çekilmiştir. Muallim Cevdet 15 Nisan 1935'te istifa etmiş, tasnif 1937'ye kadar sürmüştür. "Cevdet Tasnifi" denilen bu çalışmada 225.606 belge, 17 ana konu başlığı altında toplanmıştır. 34 ciltlik katalogu vardır. Bu arada, devlet arşivinin kurulması, tesislerin inşası, arşiv uzmanı yetiştirilmesi, Avrupa'ya öğrenci gönderilmesi gibi konulara dair 1935'te bir Bakanlar Kurulu kararnamesi yayımlanmış, ancak bu tasavvurlar gerçekleşememiştir. Fakat 1935'te modern arşiv tekniklerini uygulamak, Türk arşiv sorunlarına çözüm bulmak, yol göstermek üzere, Kültür Bakanlığı tarafından, Macar arşivci ve Osmanlı tarihçisi Dr. Lajos Fekete Türkiye'ye getirilmiştir. Fekete, 1936-1937'de Başbakanlık Osmanlı Arşivi'nde örnek bir tasnif gerçekleştirmiştir. 716-1100/1316-1689 arasındaki 4.652 belgenin düzenlendiği "Fekete Tasnifi", arşiv malzemelerinin işlem gördüğü ve teşekkül ettikleri tarihlerdeki asli düzeni içinde fonların parçalanmadan tasnif edilmesi ilkelerine göre yapılmıştır. Tek cilt katalogu olup, sonradan bu tasnif belgeleri, diğer tasniflere karıştırılmıştır.

1956'da, Fekete'nin gösterdiği yolda, Midhat Sertoğlu, Fazıl Işıközlü, Muzaffer Erdoğan gibi uzmanların çalışmalarıyla edinilen bilgi ve tecrübelerin ışığında, ismail Hakkı Uzunçarşılı'nın teşkilat araştırmalarından faydalanılarak, Osmanlı devlet teşkilatına göre kodlar teşkil edilmiş ve büyük tasnife geçilmiştir. Divan-ı Hümayun, Bâb-ı Asafi, Bâb-ı Defteri, Babıâli Evrak Odası, Eyalet-i Mümtaze belgeleri yeni sisteme göre tasnife tabi tutulmuşlardır. II. Abdülha-mid'in Yıldız Arşivi'nin ayrı bir bölüm olarak tasnif ve düzenlemesi yapılmıştır.

Arşivcilik mesleğinden yetişen ilk genel müdür olan Midhat Sertoğlu zamanında (1958-1973) sınırlı olanaklarla bazı yenilikler gerçekleştirilmiştir. Özellikle bazı arşiv personeli staj için Fransa, ingiltere ve ABD'ye gönderilmişlerdir ki, bu çok önemli bir husustur. Bir başkası, arşiv görevlilerinden Kamil Kepe-ci'nin gerçekleştirdiği "Kepeci Tasnifi", maliye defterlerinden 7.500'den fazlasının kalemlerine göre düzenlenmesidir. Tek ciltlik katalogu vardır.

"Hat-ı Hümayun Tasnifi", I. Mahmud döneminden II. Mahmud dönemi sonuna kadar olan hatt-ı hümayunları içermektedir. Son sıra numarası 58.419'dur. Eklerle bu sayı artar. 31 adet katalogu mevcuttur.

"İrade Tasnifi", 1255-1309/1839-1891 arasındaki iradelerin Dahiliye, Hariciye, Meclis-i Mahsûs, Şûra-yı Devlet konu başlıkları altında toplanmasıdır. Toplam 161.458 belge olup, her yıl için bir katalog tertip edilmiştir. 1310-1334/1892-1916 arasındaki iradeler, nezaretlere ve önemli devlet dairelerine göre 32 bölümden oluşmaktadır. Her yıl için bir katalog mevcuttur. 19l6'dan sonra ira-

Muallim Cevdet'in başkanlığındaki Resmi ve Tarihi Evrak

Tasnif Heyeti. Atilla Çetin koleksiyonu

deler dosya usulüne göre tertip edilmiştir. Her yıl için katalogları yapılmıştır.

Tanzimat'tan itibaren bazı iradeler taranarak, Mısır, Girit, Yunan, Bulgar, Sisam konularında birer grup oluşturulmuştur. Her birinin katalogu vardır. Tanzimat'tan sonraki bazı önemli konulara ait iradeler taranarak, 1264/1847'ye kadar iki tertip halinde "Mesâil-i Mühim-me iradeleri" tasnifleri oluşturulmuştur.

"Yıldız Tasnifi" II. Abdülhamid döneminde sarayda biriken belge ve defterlerin tasnifidir. Yıldız Esas Bölümü 141 gruba ayrılmıştır. Diğer beş bölüm, Sadaret Hususi, Sadaret Resmi, Mütenev-via, Perakende ve Defterler'dir.

Başbakanlık Osmanlı Arşivi'ndeki en önemli defter serileri 266 adet mühim-me defterleri ile, Defterhane'ye ait 1.094 adet tapu-tahrir defterleridir. Başka birçok defter de bulunmaktadır.

"Maliyeden Müdevver Defterler Tasnifi", maliyeden arşive alınan 23.811 arazi tahrir, saray, yeniçeri maaş vb defterlerini ihtiva etmektedir. II. Mehmed (Fatih) döneminden (1451-1481) 19. yy'a kadar uzanan zaman dilimine aittir. Milli Em-lak'ten devralınan defterler ve vesikaların ayrı tasnifi vardır. Bunların dışında "müzehheb fermanlar", "haritalar" tasnif edilmişlerdir. 19. yy Osmanlı memurlarının biyografilerini içeren "Sicill-i Umumi (Ahval) Defterleri Tasniff'nde 196 büyük boy defter olup, 92.137 kişinin yaşamöy-küsü ve memuriyet hayatı kaydedilmiştir. 17 cilt alfabetik fihristi yapılmıştır. Hazine-i Hassa Nezareti'nde çalışan memur ve müstahdemler için de bu tür sicil defterleri bulunmaktadır.

Bu zengin arşiv, uzun yıllar sınırlı imkânlarla yaşarken, 1985'ten itibaren her bakımdan değişikliğe uğramıştır.

Devlet imkânlarıyla büyük bir fon kurulmuştur. Bina, personel, teçhizat ve ekipman için geniş olanaklar sağlanmıştır. Personel sayısı çok artırılmış ve yüksek bir ücret politikası uygulanmıştır. Böylece tasnif çalışmaları hızlandırılmıştır. Personel sayısı bugün 800'ü aşmıştır. Bilgisayar kullanımı yaygınlaşmıştır. Doğal olarak, yerli ve yabancı araştırmacı sayısı da artmıştır. Arşiv ayrıca yayın faaliyetine de başlamıştır.

Başbakanlık Osmanlı Arşivi, bir imparatorluk arşivi olduğundan, Balkanlar, Kafkasya, Ortadoğu ülkeleri ve Kuzey Afrika'daki birçok ülke ve halkların tarih ve kültürleri ile ilgili en zengin ve birinci elden kaynakları içermektedir. Bu yönden, uluslararası önem arz etmektedir.

Bibi. M. Sertoğlu, Muhteva Bakımından Başvekâlet Arşivi, Ankara, 1955; A. Çetin, Başbakanlık Arşivi Kılavuzu, İst., 1979; N. Aktaş-I. Binark, el-Arşifü'l-Osmânî, Amman, 1986; Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi, Ankara, 1992; O. Ergin, Muallim Cevdet'in Hayatı, Eserleri, Kitapları, ist., 1937; s. 106-209; S. Elker, "Mustafa Reşid Paşa ve Türk Arşivciliği", IV. Türk Tarih Kongresi (1948) Tebliğleri, Ankara, 1952, s. 182-189; B. Lewis, "Başvekâlet Arşivi", El2 (Fransızca), I (1960), 1122-1123; A. Çetin, "Osmanlı Devlet Arşivi'nin Kuruluşu ve Tasnif Çalışmaları", Türk Dünyası Araştırmaları, S. 21 (Nisan 1982), s. 96-126; ay, //. Meşrutiyet Döneminde Arşivlerimize Ait Belgeler, ist., 1985; ay, "Cumhuriyetin İlk Yıllarında Arşivlerimize Ait Bazı Belgeler", Türk Dünyası Araştırmaları, S. 47 (Nisan 1987), s. 85-109; Osmanlı Arşivleri ve Osmanlı Araştırmaları Sempozyumu, Tebliğler, İst., 1985.

ATiLLA ÇETiN