Bankacılık Sektöründe Entelektüel Sermayenin Ölçülmesi, Değerlendirilmesi ve Muhasebeleştirilmesi Doktora Tezi
İnsan Sermayesi - Yapısal Sermaye - Müşteri Sermayesi - İlişki Sermayesi Etkileşim Modeli
Yüklə 5,16 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.5.4 Yapısal Sermaye - İnsan Sermayesi - İlişki Sermayesi Modeli
- Şekil 1.5.4.
- 1.5.5 İçsel Yapı - Dışsal Yapı Modeli
- 1.5.6 Paydaş Kaynakları - Yapısal Kaynaklar Modeli
- Bilgi Varlıkları (Entelektüel Ser.) Paydaş Kaynakları Yapısal
- Paydaş İnsan
- Altyapı Altyapı
- Rutinler Entelektüel Kültür ve Mülkiyet Uygulamalar Şekil 1.5.5.
- 1.5.7 Potansiyel Entelektüel Sermaye - Gerçekleşen Entelektüel Sermaye
- 1.5.8 İnsan Sermayesi - Müşteri Sermayesi - İlişki Sermayesi - Yapısal Sermaye - Entelektüel Varlıklar - Entelektüel Mülkiyet - Yenilik - Bilgi - Araştırma Geliştirme
- Şekil 1.5.6.
- 1.5.9 Çalışanlar - Firma - Müşteriler Modeli
- 1.5.10 İnsan Sermayesi - Yapısal Sermaye - Yenilik Sermayesi - Müşteri Sermayesi - Sosyal Sermaye Modeli
- 1.5.11 İnsan Sermayesi - Yapısal Sermaye - Müşteri Sermayesi - İlişki Sermayesi - Sosyal Sermaye - Rekabetçi Sermaye - Diğer Unsurlar Modeli
- 1.5.12 İnsan Sermayesi - Müşteri Sermayesi - İş Süreçleri Sermayesi Modeli
- 1.5.13 İnsan Sermayesi - Yapısal Sermaye - Dış Sermaye Modeli
- 1.5.14 Bilgi Sermayesi - Yönetim Sermayesi - Pazar Sermayesi Modeli
- Şekil 1.5.7.
- 1.5.16 İnsan Sermayesi - Örgütsel Sermaye - İlişki Sermayesi Modeli
- Entelektüel Sermaye Şekil 1.5.8.
- 1.5.18 Yapısal Sermaye - İnsan Sermayesi - Pazar Sermayesi - Yenilik Sermayesi Modeli
1.5.3 İnsan Sermayesi - Yapısal Sermaye - Müşteri Sermayesi - İlişki Sermayesi Etkileşim Modeli Entelektüel sermaye unsurlarını insan sermayesi, yapısal sermaye ve müşteri sermayesi şeklinde üçlü bir ayrıma tutan görüş ile insan sermayesi ve yapısal sermaye şeklinde ikili bir ayrıma tutan görüşün dışında farklı görüşler de literatürdeki yerini almıştır. Örneğin Göran Roos ve Johan Roos’un teorisi ışığında, entelektüel sermaye unsurları insan 
60
sermayesi, yapısal sermaye, müşteri sermayesi ve ilişki sermayesinin karşılıklı etkileşimi ile meydana gelmektedir.156 1.5.4 Yapısal Sermaye - İnsan Sermayesi - İlişki Sermayesi Modeli Avrupa Birliği’nin konsensus projesi olan Meritum projesi ilkeleri, Nick Bontis, Reilly, Viedma, Allee ve Schweihs’a göre ise entelektüel sermaye unsurları yalnızca üç bileşenden oluşur. Bunlar yapısal sermaye, insan sermayesi ve ilişki sermayesidir. Belirtilen görüş ışığında entelektüel sermaye unsurlarının bir şekil yardımıyla açıklanışı aşağıdaki gibidir:157 
Entelektüel Sermaye Şekil 1.5.4.: Entelektüel Sermaye Unsurları - Meritum, Bontis, Reilly, Viedma, Schweihs. Kaynak: Christianson, H. ve Rosengren, K. “Effort to Map the Intellectual Capital in Skane”, Lund Üniversitesi İktisat ve İşletme Fakültesi, Yükseklisans Tezi, Haziran 2004, s. 25. İnsan sermayesi çalışanların firmayı terk ettiklerinde beraberlerinde götürdükleri bilgi olup, ve aynı zamanda çalışanların yetenek, tecrübe ve bilgilerinden oluşmaktadır. Aynı zamanda insan sermayesi, firmadaki şahsi becerileri yansıtan
61
göstergelerin kombinasyonu ve firmanın insan kaynaklarının geliştirilmesi ve yenilenmesine karşılık gelmektedir.158 Nick Bontis insan sermayesinden bahsederken, firmaların çalışanlarının bilgilerinden en iyi sonuçları elde etmelerini sağlayan işletme kollektif kabiliyeti olduğunu belirtmiştir. Yapısal sermaye ise Meritum projesi ilkeleri ışığında gün sonu firmada kalan bilgidir ve organizasyonel rutinler, prosedürler, sistemler, kültürler ve veritabanlarından oluşmaktadır. Örnek vermek gerekirse, dünyaca ünlü Xerox firması çalışanlarının bilgisini firma bilgisi haline getirebilmek, diğer bir değişle yapısal sermayeye çevirebilmek için yılda ortalama 250.000 tamir talebini karşılayan teknik servis personelinin her bir tamir ile ilgili olarak hazırladıkları bilgiler ışığında bilgisayar ortamında oluşturulan ve Euroka olarak adlandırılan arıza onarım veri tabanı hazırlatmıştır. Böylece Xerox firması teknik servis maliyetlerinden 11 milyon doların tasarruf edileceğini tahmin etmiştir.159 İlişki sermayesi ise firmanın dış bağlantılarına (ilişkilerine) bağlı tüm kaynakları ifade etmektedir. Firmanın paydaşlarıyla (yatırımcılar, müşteriler, tedarikçiler, rakipler, ortaklar, birlikler, devlet) ilişkileri ve paydaşların firma hakkındaki algılamarıyla ilgili olan insan ve yapısal sermayenin kısımlarından ibarettir.160 İlişki sermayesinin unsurları markalar, müşteriler, dağıtım kanalları, işletme adı ve işbirlikleri olarak sıralanmaktadır.161 Özellikle de ilişki sermayesinin en önemli unsuru olarak müşteriler ve müşteri ilişkileri başı çekmektedir.162 Zira günümüzde firmaların kar sağlamaları için müşteri memnüniyetini sağlamaları şarttır. Ayrıca
62
müşterilerden gelen talep ve öneriler yenilikleri tetikler, yeniliklerin fırsatlara dönüştürülmesi ile de rekabetçi avantaj sağlanır. 1.5.5 İçsel Yapı - Dışsal Yapı Modeli Sveiby’nin görüşüne göre, entelektüel sermaye unsurları içsel yapı ve dışsal yapı bileşenlerinden meydana gelmektedir. Sveiby’nin bakış açısıyla, içsel yapı işletme seviyesindeki duyumsanamayan varlıklardır ve işletme kültürü, bilgi sistemleri ile çalışma şeklinden oluşur. Dışsal yapı ise çevreyle ilişkinin neticesinde meydana gelen sermayedir, çalışanların becerilerini de ifade eder.163 Paydaş_Kaynakları_-_Yapısal_Kaynaklar_Modeli'>1.5.6 Paydaş Kaynakları - Yapısal Kaynaklar Modeli Marr, Schiuma ve Neely ise 2002 yılında entelektüel sermaye unsurları hususunda yine ikili bir ayrıma gitmişlerdir. Bilgi Varlıkları Haritası (Knowledge Assets Map) ismini verdikleri yapıda entelektüel sermaye unsurları iki farklı örgütsel kaynaktan oluşmaktadır. Bunlar paydaş kaynakları ve yapısal kaynaklardır. Paydaş kaynakları unsuru da kendi içerisinde paydaş ilişkileri (firmanın dışsal etmenleri) ve insan kaynakları (firmanın içsel etmenleri) unsurları olmak üzere ikiye ayrılır. Yapısal kaynaklar unsuru da aynı şekilde iki alt unsura sahiptir. Bu unsurlar, fiziksel (somut) altyapı ve sanal (soyut) altyapıdır.164 Sanal (soyut) altyapı unsuru da en nihayetinde üç bileşenden oluşur. Bunlar kültür, rutinler ile uygulamalar ve entelektüel mülkiyettir.165
63
Bilgi Varlıkları (Entelektüel Ser.) Paydaş Kaynakları Yapısal Kaynaklar
Rutinler Entelektüel Kültür ve Mülkiyet Uygulamalar Şekil 1.5.5.: Entelektüel Sermayenin Unsurları - Marr, Schiuma ve Neely Kaynak: Westhuizen, C.V.D, “Intellectual Capital Management in a Retail Company in South Africa”, Johannesburg Üniversitesi Bilgi Yönetimi Bölümü Yüksek Lisans Tezi, Ekim 2005, s. 15. 1.5.7 Potansiyel Entelektüel Sermaye - Gerçekleşen Entelektüel Sermaye Stahle ve Grönroos’un 2000 yılında bilim dünyası ile paylaştıkları görüş doğrultusunda benzer şekilde entelektüel sermaye yine ikili bir ayrıma tabi tutulmuştur. Bunlar potansiyel entelektüel sermaye ve gerçekleşen entelektüel sermayedir. Ekonomik katma değere henüz dönüştürülmemiş entelektüel sermaye her zaman için potansiyel entelektüel sermaye olarak adlandırılır. Ekonomik katma değere dönüşüm sağlandığında ise gerçekleşen entelektüel sermaye ortaya çıkar. Stahle ve Grönroos’a göre gerçekleşen entelektüel sermaye, verimli müşteri tabanı, büyüyen pazar payı, sağlamlaştırılan marka ve yeniliklerin sayısı ile verimliliği vasıtasıyla gözlemlenebilir. Potansiyel entelektüel sermaye 64
ise işletme içi uygulamalar, çalışanların kişisel becerileri, işletme performansı, stratejik kabiliyet ve işletmenin değişime yönelik gücü gibi bileşenlerden oluşur.166 1.5.8 İnsan Sermayesi - Müşteri Sermayesi - İlişki Sermayesi - Yapısal Sermaye - Entelektüel Varlıklar - Entelektüel Mülkiyet - Yenilik - Bilgi - Araştırma Geliştirme - Bilgi Teknolojileri Modeli Sullivan tarafından 2002 yılında belirtilen görüş de entelektüel sermayenin, insan sermayesi, müşteri sermayesi, ilişki sermayesi, yapısal sermaye, entelektüel varlıklar, entelektüel mülkiyet, yenilik, bilgi, araştırma geliştirme ve bilgi teknolojileri gibi çeşitli unsurlardan oluştuğuna yer vermektedir.167 
Şekil 1.5.6.: Entelektüel Sermayenin Unsurları - Sullivan Kaynak: Sullivan, P, “Value-Driven Intellectual Capital: How to Convert Intangible Corporate Assets into Market Value”, John Wiley & Sons, New York, 2000, s. 5.
65
1.5.9 Çalışanlar - Firma - Müşteriler Modeli Dzinkowski’nin literatürde yer edinmiş görüşüne göre, üç farklı entelektüel sermaye unsurundan söz edilebilir. Bahse konu olan entelektüel sermaye unsurları, çalışanlar, firma ve müşterilerden oluşur.168 Aslında, Dzinkowski’nin entelektüel sermaye unsurlarından çalışanlar, entelektüel sermaye unsurlarıyla ilgili farklı görüş beyan edenlerin insan sermayesine karşılık gelmektedir. Aynı şekilde, Dzinkowski’nin firma unsurunun yapısal sermayeye, müşteriler unsurunun da müşteri sermayesine denk geldiğini söylemek doğru bir açıklama olacaktır. 1.5.10 İnsan Sermayesi - Yapısal Sermaye - Yenilik Sermayesi - Müşteri Sermayesi - Sosyal Sermaye Modeli Keenan ve Aggestam da 2001 yılında belirttikleri görüşlerinde entelektüel sermayenin beş farklı unsurdan oluştuğunu ileri sürmüşlerdir. Bunlar insan sermayesi, yapısal sermaye, yenilik sermayesi, müşteri sermayesi ve sosyal sermayedir.169 Bahse konu olan görüş altında insan sermayesi temel bileşendir. Yapısal sermayeyle, insan sermayesini destekleyen tüm unsurlar, ancak özellikle de yapısal bilgiler kastedilmektedir. İşletmedeki yapısal bilgiler güvenli bir şekilde saklanmalı, tekrar kullanmak için gerekli olduğunda kolayca bulunabilmeli ve bu sayede de bilgilerin işletmeden ayrılan personele endeksli olarak değişmesine ve kaybolmasına izin verilmemelidir.170 Yenilik sermayesinin kökeni ise organizasyonel değişimlerdir ve yaratıcılık ile de son derece ilişkilidir. Yenilik sermayesi esasen motivasyon, destek ve ödüllendirme sistemleri, rekabetçi verinin toplanması, entelektüel varlık yönetimi ile organizasyonel eğitim hususlarına odaklanmaktadır171 Müşteri sermayesinin ana unsurlarını
66
ise pazarlama kanalları ve müşteri ilişkilerine yönelik bilgiler oluşturmaktadır.172 Sosyal sermaye ise insan sermayesi, yapısal sermaye, yenilik sermayesi ve müşteri sermayesini kapsar. Ayrıca sosyal sermaye, bahse konu olan sermayeleri birbirine dönüştüren kapsamlı bir sermaye çeşidi olarak bilinir. 1.5.11 İnsan Sermayesi - Yapısal Sermaye - Müşteri Sermayesi - İlişki Sermayesi - Sosyal Sermaye - Rekabetçi Sermaye - Diğer Unsurlar Modeli Entelektüel sermaye unsurlarının insan sermayesi, yapısal sermaye, müşteri sermayesi, ilişki sermayesi, sosyal sermaye, rekabetçi sermaye ve diğer unsurlardan oluştuğunu belirten görüşler de vardır. Burada insan sermayesi firma çalışanlarının sahip olduğu, becerilerin ve deneyimlerin değeridir. Ayrıca genel anlamda entelektüel sermaye çeşitli ortamlarda aynı anda bulunabilme özelliğine sahip iken, insan sermayesi aynı anda iki ayrı ortamda bulunamaz. Bahse konu olan görüşte yapısal sermaye ise firma içerisinde insan sermayesini destekleyen tüm unsurları içine alan bir kümedir.173 1.5.12 İnsan Sermayesi - Müşteri Sermayesi - İş Süreçleri Sermayesi Modeli Entelektüel sermaye unsurlarının insan sermayesi, müşteri sermayesi ve iş süreçleri sermayesi olmak üzere üç bileşenden oluştuğu da iddia edilmektedir. Bahse konu olan görüş doğrultusunda, müşteri sermayesi unsuru da kendi içerisinde üç alt bileşene (unsura) ayrılmaktadır ve bunlar değer sermayesi, marka sermayesi ve ilişki sermayesidir. İş süreçleri sermayesi unsurunun alt bileşenleri ise genel yönetim, pazarlama, üretim, dağıtım, finans ve diğer hizmetler şeklinde sıralanmaktadır.174
2 Aralik 2005, s. 47-49, http://w3.gazi.edu.tr/~mkercan/Deger-03122005.ppt, (15 Mart 2008).
67
1.5.13 İnsan Sermayesi - Yapısal Sermaye - Dış Sermaye Modeli Benzer bir başka görüş entelektüel sermaye unsurlarını yine üçlü bir ayrıma tabi tutmaktadır. Ancak bu kez entelektüel sermaye unsurları şu şekilde kategorize edilmektedir: İnsan sermayesi, yapısal sermaye ve dış sermaye.175 İnsan sermayesi organizasyon tarafından sahiplenilemez ve kişisel bilgiyi temsil eder. Yapısal sermaye ise aynı zamanda organizasyonel sermaye olarak da adlandırılır ve bu nedenle bahse konu olan görüş ışığında organizasyon tarafından sahiplenilebilir. Yapısal sermaye burada organizasyonel bilgiyi temsil etmektedir. Dış sermaye ise bir dereceye kadar organizasyon tarafından sahiplenilmekte ve belirli bir oranda organizasyondan etkilenmektedir. Aslında belirtilen husus gayet doğaldır, çünkü dış sermaye organizasyonun işbirliği içerisinde olduğu kurumlar ile müşteriler, stratejik ortaklar, tedarikçiler, yatırımcılar ve toplumla olan ilişkilerini içermektedir. Bahse konu olan bu faktörler tamamen organizasyonun kontrolü altında değildir. 1.5.14 Bilgi Sermayesi - Yönetim Sermayesi - Pazar Sermayesi Modeli Shuenn-Ren Cheng’e göre ise entelektüel sermaye bilgi sermayesi, yönetim sermayesi ve pazar sermayesi olmak üzere üç bileşenden oluşmaktadır.176 Ayrıca bahse konu olan bileşenlerin alt bileşenleri de bulunmaktadır. Örneğin bilgi sermayesi, araştırma yatırımları, yaratıcı kültür, profesyonel teknik, takım çalışması ve entelektüel mülkiyet hakları olmak üzere beş alt bileşenden oluşmaktadır. Yönetim sermayesinin alt bileşenleri ise Shuenn-Ren Cheng tarafından bilgi yönetimi, ekipman ve araç bakımı ile organizasyonel esneklik şeklinde gösterilmektedir. Pazar sermayesi de pazar ölçeği, pazar payı ve pazar reputasyonu (imajı) olarak üç bileşenden meydana gelmektedir.
68
Entelektüel Sermaye 
Bilgi Sermayesi Yönetim Sermayesi Pazar Sermayesi Şekil 1.5.7.: Entelektüel Sermayenin Unsurları - Shuenn-Ren Cheng Kaynak: Cheng, S-R, “Intellectual Capital Evaluation with Soft Computing Method”, Journal of Electronic Commerce Studies, Cilt: 2, Sayı: 1, 2004, s. 99. 1.5.15 Müşteri Sermayesi - Örgütsel Sermaye - İnsan Sermayesi Modeli Bob Glushko da entelektüel sermaye unsurlarını ele alırken üçlü bir ayrıma gitmiştir. Glushko’nun görüşü doğrultusunda müşteri sermayesi, örgütsel sermaye ve insan sermayesi bahse konu olan üç bileşendir. Aynı ayrım 2004 yılında yayınlanan IX. Rusya Federasyonu Beşeri Gelişim Raporu’nda da yer almaktadır. Müşteri sermayesi unsurunun altında ise üç alt bileşen bulunur. Bunlar müşteri tabanı, müşteri ilişkileri ve müşteri potansiyelidir. Örgütsel sermaye unsuruna değinirsek, Glushko’ya göre alt bileşenlerinin süreç sermayesi, kültür ve yenilik sermayesi olarak belirtildiğini söylememiz gerekir. Son 69
olarak insan sermayesinin alt bileşenleri ise Glushko’nun modelinde taban değer, ilişki değeri ve potansiyel değerdir.177 1.5.16 İnsan Sermayesi - Örgütsel Sermaye - İlişki Sermayesi Modeli M’Pherson ve Pike ise entelektüel sermaye unsurlarının insan sermayesi, örgütsel sermaye ve ilişki sermayesinden oluştuğunu belirtmiştir178. Dolayısıyla M’Pherson’un modelinde de üçlü ayrım benimsenmiş ve yalın bir şekil yardımıyla belirtilmiştir: 
Entelektüel Sermaye Şekil 1.5.8.: Entelektüel Sermaye Unsurları – M’Pherson Kaynak: Andriessen, D, “Making Sense of Intellectual Capital”, Butterworth Heinemann - Elsevier Publishing, Amerika, 2004, s. 60. 1.5.17 İnsan Sermayesi - Sosyal Sermaye - Yapısal Sermaye Modeli McElroy, 2002 yılında gerçekleştirdiği çalışmasında Bos Glusho ve M’Pherson gibi entelektüel sermaye unsurlarını üçlü bir sınıflandırma altında incelemiştir. Bahse konu olan çalışma günümüzde McElroy’un Entelektüel Sermaye Modeli olarak bilinmektedir. McElroy’a göre entelektüel sermaye unsurları insan sermayesi, sosyal sermaye ve yapısal sermayeden oluşmaktadır.
70
Bilindiği gibi üçlü sınıflandırmayı savunan entelektüel sermaye otoritelerinden bazıları entelektüel sermaye unsurunlarını insan sermayesi, yapısal sermaye ve müşteri sermayesi olarak ele almaktadır. McElroy’un çalışmasında ise müşteri sermayesi, sosyal sermayenin bir alt unsurudur. Zira McElroy entelektüel sermayeyi önce insan sermayesi, sosyal sermaye ve yapısal sermaye olarak sınıfladıktan sonra detaylı bir şekilde her biri için alt unsurlara da yer vermiş, tüm bunları bir şema ile göstermiştir. Örneğin belirtilen şemada sosyal sermayenin birincil alt unsurları işletme içi sosyal sermaye, işletme dışı sosyal sermaye ve sosyal yenilik sermayesidir. Takibinde işletme içi sosyal sermaye kendi içerisinde ben merkezli sosyal sermaye ve toplum merkezli sosyal sermaye olarak ikiye ayrılır. İşletme dışı sosyal sermaye ise müşteri sermayesi ve insan sermayesinden oluşmaktadır. Diğer taraftan yapısal sermaye yenilik sermayesi ve süreç sermayesi olmak üzere ikiye ayrılır. Yenilik sermayesi de en nihayetinde entelektüel mülkiyetler ve diğer entelektüel varlıklardan oluşur.179
71
1.5.18 Yapısal Sermaye - İnsan Sermayesi - Pazar Sermayesi - Yenilik Sermayesi Modeli Ahmed Bounfour’a göre ise entelektüel sermaye unsurları dörde ayrılmaktadır. Bunlar yapısal sermaye, insan sermayesi, pazar sermayesi ve yenilik sermayesidir. Bounfour 2004 yılında ileri sürdüğü bahse konu olan sınıflamanın özellikle bir şirketin entelektüel varlıklarını açıklamada ve bunları olabildiğince çok kişi için anlaşılır hale getirmede faydalı olduğunu savunmuştur. Bounfour’un entelektüel sermaye unsurları aşağıdaki şekil yardımıyla açıklanabilir:180 
Yüklə 5,16 Mb. Dostları ilə paylaş:
|