Bəxtiyar Tuncay murad gəray xanin yarliqlari

Yarlığın orijinal mətni:

Murad Gəray Xan bin Mübarək Gəray Sultan.

Sözümiz.

Allah Tebarək və Təalaıñ rəhmət və inayəti bilə Uluğ Orda və Uluğ Yurtnıñ və Təxt-i Qırımnıñ və Dəşt-i Qıpçaqnıñ barça Tatarnıñ və sağışsız köb Noğaynıñ və Tağ ara Çərkəç və Tat bilə Tavgaçniñ və oñ qol və sol qolnıñ və sanı köb əskərniñ uluğ padişahı və uluğ Xan-i əzəmi səadətli və şəvkətli, həm şəcaətli və həm səxavətli din-i mübin padişahı, Qırım Xanı Murad Gəray Xan damə fi hifz Rəbbəna əl-müstəan fi əs-səfər vəl-hazır əli yəvmül-Mizan həzrətlərimizdin Uluğ Orda, Uluğ Yurtnıñ qardaşımız, uluğ padişah, Xan, həm uluğ biy Fedr Aleksayeviç, cümlə Uluğ və Küçük və Aq Urusnıñ pənahı və köp məmləkətlərniñ və yerlərniñ, məşriq və məğrib və şimal tərəfınıñ köb xristiyanınıñ ata və babadın ola kəlmiş padişahı və hükümdarığa köpdin köb səlam qılıb, nədir qutluğ halıñuz və xətriñüz, yaxşımısız və xoşmısız dib, sualdın soñra ilam yarlığ-i şərif Xanı budır ki, siz uluğ dostumız və qardaşımıznıñ uluğ ricañıznı qəbul buyurub, öz muradıñuzça mühəbbətlik bilə uluğ türlik elqab yazdırıb, taqı şərtnamə xətt-i şərifimizdə yazılmay qalğan şərt sözlər yazılurğa buyurdıq. Busa ötkən yıl, miñ toqsan bir yılında, Yanar ayınıñ üçünçi künündən kün ilkəri yigirmi yılğa barğança barışıq bola, Özi Suv sınur bolub və Kiyovya qalasındın ta Potqalığa barğança Öziniñ iki tərəfındə hiç də yenı qalalar və palanqalar yapılmasqa və xarab yatqan qalalar və palanqalar da bolsa, tüzənlik tapmay, şulay-oq xarab yaturğa, öz dinimizçə Quran-i Əzim üzərigə şərt qılub, uluğ şərtnamə xətt-i şərifimizni yazdırub, altun baysa taqdırub, çapqunımız Kəmal Mirzə Suləş oğlı bilə yibərdim.

Siz qardaşımız uluğ padişah, xan, həm uluğ biy Fedr Aleksayeviç, barça Urusnıñ pənahı və köb məmləkətlərniñ hükümdarığa və ol uluğ şərtnamə xətt-i şərifimizde min uluğ padişah Murad Gəray Xan həzrətlərimiz də bolsaq, əhd və şərtimizdə mühkəm turub, uzun-uzaq ömür axırğaçə hiç de taymay dostuñızğa dost və düşmanıñuzğa düşman bolıb, turğanımızğa inam qılğaysız. Taqı Qalğa Sultan Toxtamış Gəray Sultan və Nurəddin Səadət Gəray Sultan həzrətləri içün də bolsa, boynımızğa alğanımızça taqı barça Qırım törələri biylər və mirzələri içün taqı Şirin bəgi ve barça mirzələrı və Manqıt bəgi və barça mirzələrı içün və barça Qırım əskəri içün və Noğay mirzələri və anlarğa tabi barça əskərləri içün boynımızğa alğanımızça sözümizde bütün bolub turdım. Vilayətiñizgə və barça məmləkətləriñüzgə və çet qalalarıñuzğa və köy-kəntləriñüzgə hər kəz zərər-ziyan bolmasqa mühkəm turub, kün ilkərüdə bolsa, sözümizdə və şərtimizdə ömür axırğaçə dostluqda bolıb turdım.

Taqı mundın soñra kün ilkəri Qırım Yurtına kələçək xanlar qarındaşlarımız da bolsa, sizniñ, uluğ qardaşımız və dostumıznıñ soñra kəlgən uluğ qardaşlar, Maskva padişahları da bolsa, bu dostluq və qardaşlıq üzərinə barışıqlıqnı hiç bir türliksiz bozmağay irdilər dib, buyurdım və siz uluğ qardaşımız dəxi barça sözlərimizgə inam qılğay irdiñüz və həm söziñizdə və şərtiñizdə mühkəm turğay irdiñiz. Busa burunğı çapqunımız Kəmal Mirzə bilə Zilqədə ayınıñ on dörtünçi künündə sipahiləriñüzdən sofraçı Nazariya Petr oğlı Minlisqa və yazuçıñız Fedr Martın oğlı uluğ Qırım Yurtığa kəlüb adət-i qanundın aşa hürmətlər bile uluğ padişahlıq körünişimizgə kəltürdib, riayət və hürmətlər bilə mühəbbətlik xəttiñizni oqutub, tatuv sözləriñiz tiñləb, taqı adət-i qədim üzrə barça xəzinəmizni və qoltqa və mübarəkbad bolğan qutlığımıznı adətçə aldımızdın ötməgə buyurdıq. Samur tonlar busa və susar tonlar ve tob samurlarnı uluğ aldımızdan ötkərgəəndə öz padişahlıq körünişimizdə olturğan-turğan yaqın kişilərimizdin və barça xalqımızdın utandıq. Mundaq qardaşlıq və dostluq bolurmı hər kəz mundaq yımşaq əsbab kəlgən iməsdir dib, qamu ixtiyarlar əcəb qıldılar. Ol səbəbli kim, cümlə tonlar alçaq və naqis irdi və Qalğay Sultan və Nurəddin Sultan həzrətləriniñ və tiyiş sahibi sipahilərimizniñ tiyişləri içün üç yılğa qarşu yımşaq əsbablar yibərülgəndir, əgər əksikləri bar irsə tamamlıq içün altun aqça yibərilgəndir dib, mühəbbətlik xəttiñizdə yazğan irdiñiz. Busa yaqın kişilərimizniñ və ata və babadın tiyiş ala kəlgən sipahilərimizniñ bir yıllıq tiyişlərin əsbab birüb, iki yılğa qarşu elçiñiz tonlarğa tuta altun aqça berdi. Ol tonlar bahaların uluğ yazuçılarımız və södəgərlərimiz qələm tutıb, hesab itdiler və tonçılarımız bu bergən aqçaları azdın azdır. Tonlarnıñ bahası iməsdir aytdılar dib, cümlə körünüş xalqımız arzuhal itdilər.

Kəmə min uluğ padişah Murad Gəray Xan həzrətləri də bolsaq, siz uluğ padişah, xan, həm biy Fedr Aleksayeviç, barça Urusnıñ pənahı və köb məmləkətlərniñ padişahı və hükümdarınıñ qutluğ xətrin körüb, tonlar qüsurları içün bolğan oxşavsız altun aqçalarnı qəbul qılurğa buyurdıq. Taqı uluğ məlumıñız bolğay irdi kim, uluğ babalarıñuz padişah, xan, həm uluğ biylər, cümlə Urusnıñ pənahı və köb məmləkətlərniñ hükümdarları və padişahlarındın munça zamanğaçə kəsilməy turğan Xan oğlınıñ başlığı samur ton və tob samur və iki susar tonlar və sırt və qarın tonlar və bölək samurlar xəta bilə elçiñizniñ dəftərində yazılmay qalğandır kim, ol səbəbli mənim dəftərimdə bu tiyiş yoqdur dib, bermədilər və hərəm-i xassəmizdə iki bikəçniñ başlıq samur tonlar və iki bikəçniñ başlığı susar tonlar və iki xadim ağanıñ başlığı samur tonlar, iki xadim ağanıñ başlığı susar tonlar, iki iç oğlanınıñ başlığı samur tonlar, iki iç oğlanınıñ başlığı susar tonlar irdi.

Şindi ilçiñiz mənim dəftərimdə iki bikəçniñ başlığı samur tügüldir, baş bikəçniñ susardır, üç bikəçniñ sırtdır, bir xadim ağanıñ başlığı susardır, üç xadim ağalarnıñ sırtdır, iki iç oğlanlarnıñ başlığı susardır, ikisiniñ sırtdır dip, uluğ dəftərlərimizdə bolğan qədimiy tiyişlərgə oşavsız cəvab berdi. Ol səbəbli bu tiyişlər alınmay elçiñizdə qalğandır və başqa dəftər yazılub, siz qardaşımızğa yibərilgəndir. Ol dəftər üzəriñə bu tiyişlərni kün ilkəri uluğ xəzinəmiz üstünə artıq qoşub yibərirgə buyurğay irdiñiz və dəftəriñizgə yazub, xəzinə ilçisi birlə yibərilgəy irdi.

Munça yıldın bəri adət bolğan nimərsələr bu zamanda bozulmağay irdi və söz-sav bolmağay irdi. Taqı munça zamandın adet bolub, şərt içində söz bolğan uluğ xanlar ata və babalarımıznıñ uluğ qardaşları murunğı Maskva padişahları xanlar həm uluğ biylər zamanındın bəri kələ turğan uluğ xəzinəmizniñ aldında şunqar quşlar kəlür irdi. Şunqar tapılmasa, yoqsa, almaşuv yerinə yetməy yolda həlak bolsa, bir şunqar içün miñ altun kəlür irdi. Elçiñüz berür irdi. Şunqarnıñ soñundın ya aldındın itmək kəlür irdi. Soñra iraqı horilqa bunlarnıñ soñunda xəzinemiz kəlüb, adət üzərinə uluğ körünüşimizdən ötkərirlər irdi. Ötkən xəzinədə bu nərsələr adətkə müxalif kəlməy, ol səbəbdən elçiñizgə söz bolub, bu nimərsələrni uluğ qardaşımızğa ərz itüb, yazğay irdi dib biyuğanmızdır. İlçiñiz taqı bu nimərsələrni bizim uluğ padişahımızğa yazub bildirgəy irdilər dib, yaqın kişilərimizgə söyləyib min uluğ padişah Murad Gəray Xan həzrətləri də bolsaq, siz uluğ padişah qardaşımızğa mühəbbətlik xəttimizdə yazğanımızça bu nimərsələr taqı kün ilkəri kələçək xəzinəmizdə ötkən xəzinəniñ şunqarlarıdır dib, yibərgəy irdiñüz və həm yañı xəzinə şunqarların ve qarçığalarını və Tañrı niməti itməkni və sandıq bilə xorilqa kün ilkərüdə bolsa, adət üzrə yibərirgə buyurğay irdiñüz, uluğ padişahlıq adətləri bozulmağay irdi.

Taqı kün ilkərü uluğ xəzinəñüzni bu yaz ayları içində açıq yarıqda almaşır yerinə yibəririgə buyurğay irdiñiz. Tahtgahımızda bolğan Ustay Mürzə yatur ilçimizgə toqtav bolmağay irdi. Taqı xəzinə boyarı aqalınçay quluñızğa buyurğay irdiñiz. Almaşır yerində almaşır bəgi qulumız bilə söz itüb, kün ilkərü almaşır vaqtın bəllü şərt itkəylər irdi.

Taqı mənsəbli kişilərimizdin büyük-küçük iki tüfənkçi ağalarımıznıñ başlıqları samur tonlar tiyişlərin və barça Tatnıñ ağasınıñ susar tiyişni və qapuçılar kahyasınıñ susar tiyişni elçiñiz bermədi və Əli ağanıñ samur tiyişni və Qırımğazi biyniñ samur tiyişni və Xəlil Mirzə və Arslan Mirzəniñ sırt tiyişlərni, bu dört kişilərniñ üzəriñə qadimiy yarlıqaşıñuz bolğan ata və babadın ala kəlgən tiyişlərni taqı ol dört mənsəbli kişilərimizniñ qədimiy tiyişlərini ilçiləriñiz dəftərində xəta bilə yazılmay qalğan səbəbli və Aqmühəmmədkə yarlıqaşıñuz bolğan sırt tiyişni və ikinçi quşçı başımıznıñ qarın tiyişni və Sadiq ağağa bolğan yarlıqaşıñuz qarın tiyişni və Əliş ağağa bolğan yarlıqaşıñuz susar tiyişni və mərhum İslam Gəray Xan ağaçamız həzrətləriniñ zamanında tilək itüb öz yaqın yigitləri Sübhanğazi Ulan üzəriñə və Əbdülkərim ağa üzəriñə yarlıqaşıñuz bolğan bu iki samur tiyişlərni ilçiñiz mənim dəftərimde yoqdur dib, cəvab birüb, taqı mərhum Adil Gəray Xan zamanında Şahtimur Atalıq çapqun barğanda anlarnıñ tiləgi birlə Xəlil ağa İbrahim oğluna və Əbdülkərim Əfendi Culbudı oğluna və Gülümşah ağa Adilşah ağa oğluna - bu üç adamğa başlıq və Şahtimur Atalıqğa samur tiyiş və Mustafa ağa və Yəhyâ Çələbi vəzir Əli Mirzə oğluna və Mövlud ağa İbrahim oğluna - bu üç adamğa sırt tiyişlər və Mahmud ağa və kenə Mühəmmədəli ağanıñ oğluğa və İbrahim ağağa - bu üç adamlarğa qarın tiyişlər yarlıqaşıñuz bolğan irmiş. Kün ilkərü xəzinə bilə yibərirgə buyurğay irdiñiz, tilək qılurmız.

Taqı əvvəldin uluğ atalarımız bilə uluğ atalarıñuz qardaşlıq və barışlıq itüb, əsil xəzinə kəsilüb, şərt qılğanda mundın bulay altı sultan içün altı samur tiyişlər şərt qılınubdır. Busa, elçiñiz mənim dəftərimdə yoqdur dib, mərhum Bahadır Gəray Xan zamanında Toqtamış Atalıq çapqun barğanda yigirmi tiyişlər bilə çıqğan altı sultan tiyişni birüb, burunğı altı sultan tiyişlərin bermədilər. Ol altı sultan tiyişlərin dəxi kün ilkərü uluğ xəzinə bilə yibərirgə buyurğay irdiñüz, qədimiy şərtlər bozulmağay irdi.