BiSMÎllahîrrahmanirrahiM 4 BİRİNCİ mesele 5

FASIL

"Ölüye sevabın bağışlanması caizse, sevabın yarısının yahut dörtte biri­nin de bağışlanması caizdir" görüşünüze iki şekilde karşılık veririz.

Birincisi: Sevabın tamamını hediye etmek caizdir diye yarısını yahut çeyreğini de hediye etmek caizdir diye bir zorunluluk yoktur. İddia dışında ileri sürdüğünüz hiçbir delil yok.

İkincisi: Muhammed b. Yahya el-Kahhâl'den gelen bir rivayete göre Ah-med b. Hanbel bunun bağlayıcılığı konusunda söz etmiştir. Açıklaması şöy­le: Sevap kişinin mülkiyetindedir. Tamamım da bir kısmım da hediye edebi­lir. Diğer bir açıklaması da; mesela bir kimse aldığı sevabı dört Ölüye hediye

etse, her bir ölü nasibine düşeni alır. Çeyreğini ölülere dağıtıp geri kalanını kendine bıraksa -başkasına hediye ettiğinde caiz olduğu gibi- bu da caiz olur. ⁵⁷²

FASIL

Şu görüşünüze gelince: "Eğer ölüye sevap hediye etmek caizse, kendisi için yaptığı amelin de sevabını göndermek caizdir." Oysa ki siz, sevabın ulaş­masında fiili yaparken ölüye hediye etmeye niyet etmesi gerektiğini; aksi takdirde sevabın ulaşmasının sözkonusu olmadığını söylemiştiniz.

Cevabımız şudur ki, böyle birşey İmam Ahmed'den nakle dil memiştir. Ayrıca ileri sürülen şart da İmam Ahmed'in mütekaddîminden olan arka­daşlarının sözünde yoktur. Bu, Kâdî ve tabilerinin sözkonusu ettiği bir mese­ledir.

İbni Akîl der ki: "Bir kimse sevabını müslüman kardeşine hediye etmek amacıyla namaz kılsa, oruç tutsa, Kur'ân okusa, ibadetten önce veya ibadet ederken hediye etmeye niyet şartıyla, bunların sevabı ölüye ulaşır."

Ebû Abdullah b. Hamdan, er-Riâye'sinde der ki: "Bir kimse Allah'a yak­laştıran bedenî veya malî ibadetlerinden sadaka verse, namaz kılsa, oruç tutsa, hac ya da umre yapsa, Kur'ân okusa, köle azat etse vb. aldığı sevapla­rın tamamını veya bir kısmını müslüman bir ölüye verse bu Rasûllullah da olabilir

ona istiğfar edip dua etse yahutta şer'î bir hakkını ya da naibliği kabul eden bir vecîbeyi ona verse, bunun ölüye faydası olur, sevabı da ölüye ulaşır. Denildi ki: "Amel işlerken hediye edeceğine niyet etmişse bu ölüye ulaşır. Aksi taktirde ulaşmaz."

Konunun sırrı şuradadır: Sevabı elde etmenin ilk şartı, önce niyetin, he­diye edilecek kişi adına yapılmasıdır. Ancak niyet önce amel edene yönelik olup sonra başkasına da dönebilir. Sevabın ulaşmasını, amelden önce ya da hemen amelden sonra yapılacak niyete bağlayanlar diyorlar ki: "Ölü adına niyet edilmemişse bunun sevabı yapana aittir ve de bu kişinin sevabının baş­kasına geçmesi de kabul edilmez. Çünkü sevap eserin müessire terettüp et­mesi gibi amele terettüp etmektedir. Mesela, bir kimse kendi adına bir köle azat etse bunun velayeti kendine ait olur. Ama köleyi azat ettikten sonra ve­layetini başkasına devrederse, bu devredilmiş olmaz. Başkası adına köle azat ettiğinde ise velayet, adına köle azat ettiği kişi olacağından dolayı yuka-rıdakine benzemez. Aynı şekilde bir kimse borcunu ödedikten sonra bunu başkasının borcuna saysa, kendi borcu zimmetinde kalır. Yine yaptığı haccı veya tuttuğu orucu yahutta kıldığı namazı başkasına verse, bunlar üzerinde hiçbir hakkı kalmaz. Bunu teyid eden başka bir delil şudur: Rasûlullah' a bu hususta soru soranlar, işlenen amelin sevabının ölüye hediye edilmesini de sormamışlar; ölü adına yaptıkları amelleri sormuşlardır. Mesela, Sa'd: "Onun adına verdiğimiz sadaka ona faydalı olur mu?" diye sormuşken, "ken­di adıma yaptığım sadakanı, sevabını ona hediye edebilir miyim?" diye sor­mamıştır. Bir kadın da: "Onun adına hac yapabilir miyim?" diye sormuş. Bir başka adam da: "Babam adına hac yapabilir miyim?" diye sormuştur. Rasûlullah da ölü adına amel edilmesine izin vermiştir ama, kendi adlarına yapmış oldukları amellerin sevaplarının ölülerine hediye edilmesine izin vermemiştir." Ancak bu gibi sualler Rasûlullah'a hiç sorulmuş mu bu bilin­memektedir. Yine sahabeden birinin böyle birşey yaptığı da: "Ey Allahım, yaptığım amelin sevabım ya da kendi adıma yaptığım amelin sevabını fulan-caya ver" dediği de bilinmemektedir.

Niyet şartını koşmanın sırrı işte budur. Bu, akla daha yatkındır. Şart ileri sürmeyenler ise diyorlar ki: "Gönlünden koparak amelinin sevabını baş­kasına vermesi, malından hediye vermesi gibidir." ⁵⁷³

FASIL

Şu sözünüze gelince: "Eğer ölüye sevap hediye etmek caiz olsaydı, hayat­ta olan kimseye vacip olan vecîbelerin sevaplarını da hediye etmek caiz olur­du." Cevabımız şudur: Sevabın ölüye ulaşması için amelde niyet etme şartı esasına göre bu zorunluluk muhaldir. Çünkü vacip, başkası adına yapılama­yan şeydir. Yapan kişiye bu vacip olunca da Allah'a yaklaşmak amacıyla ni­yet etmesi üzerine vacip olmaktadır.

Başkası adına amel işlerken niyeti şart koşmayanlar herhangi bir farz ibadetin sevabını da ölüye bağışlamayı acaba caiz görüyorlar mı? Bu konuda iki görüş var. Ebû Abdullah b. Hamdân,der ki: "Denildi ki, namaz oruç gibi herhangi bir farz ibadetin sevabını bağışlarsa bu caizdir. İbadeti yapan kişi de mükâfatım alır."

Ben derim ki: Bir grup insandan nakledildiğine göre, onlar gerek nafile olsun gerekse farz olsun yaptıkları amellerin sevabını müslümanlara hediye ediyorlarmış, arkasından da: "Biz Allah'a fakirlik içerisinde, iflas etmiş in­sanlar olarak kavuşacağız. Şeriat bunu yasaklanlamaktadır. Mükâfat, ame­li işleyenindir. Dilerse bunu başkasına verebilir, buna bir engel yok" demiş­ler. Allah en iyisini bilir. ⁵⁷⁴

FASIL

Şu sözünüze gelince: "Dînî sorumluluklar, bir imtihandır, denenmedir. Bedeli kabul etmez. Sorumlulukların ana hedefi amel işleyen mükelleftir..."

Buna verilecek cevabımız şudur: Yüce Allah, müslüman bir kimsenin yaptığı amelden kardeşinin faydalandırmasını engellememektedir. Belki de bu Rabb'ı Teâlâ'nın kullarına ihsanının, rahmetinin kemâl bulması; temeli adalete, ihsan ve tanışıp yardımlaşmaya dayalı bu şeriatın yetkin özellikle-rindendir. Bu nedenle Yüce Allah, meleklerini ve arşı taşıyanları, mü'min kullarına dua edip istiğfar etmeye, onların günahlarının affedilmesi için Al­lah'a yalvarmaya çağırmıştır. Son peygamberine de mü'min erkek ve kadın­lar için istiğfar etmesini; sünnetmej prensiplerine uyan âsî müminlere şefa­at etmesi için, kıyamet günü makam-ı mahnıûdu kurmasını emretmiştir. Yi­ne, Rasulü'ne, yaşayan ve ölmüş ashabına dua etmesini emretmiş, bu nedenle de Rasûlullah ashabının kabirleri başına varıp onlara dua etmiştir. Şeria­tın koyduğu prensiplerden biri şudur: Farzı kifâye olan amelleri terketme durumunda bütün müminler sorumludur. Ama bir kişi de olsa onu yaparsa, hepsi günahtan kurtulur. Meselâ Yüce Allah, kabir ateşinden, derisi kızara-rak zayıf düşen bir kişiyi, dünyadaki borcunun biri tarafından ödenmesi ha­linde onu azaptan kurtarır. Borcun bilfiil mükellef bir kimsenin sınanması birşey değiştirmez. Rasûlullah, —her ne kadar ölünün sorumluluklarından olsa da— ölü adına oruç tutmaya, hacca gitmeye izin vermiştir. Yine imamın namazı sahih olması halinde, cemaattan sehiv secdesini kaldırmış; imamın okuduğu fatiha, cemaat için de geçerli sayılmıştır. Yani, imamın açıktan ve­ya gizli olarak okuduğu Kur'ân, arkasında bulunan cemaatin de kıraati yeri­ne geçmekte, cemaattan birinin yaptığı sehiv kalkmaktadır. Öyleyse mükel­lef bir kimseye bağışlanan sevap, Allah'ın ihsanının esası değil midir? Allah, ihsan da bulunanları sever.

Yaratıklar, Allah'ın iyalidir.⁵⁷⁵⁵⁷⁶ Allah'ın iyaline en faydalı olan kimse Al­lah'ın en çok sevdiği kimsedir. Allah'ın iyaline; bir yudum suyla, bir bardak sütle, bir parça ekmekle faydalı olanı seviyorsa, amel defterleri kapanmış, gönderilecek hediyelere oldukça muhtaç, fakirlik ve güçsüzlükle mücadele edenlere faydalı olanları sevmez mi? Demek ki Allah'ın en çok sevdiği kişiler, bu hale düşmüş iyaline yardım edenlerdir.

Seleften birinden nakledildiğine göre kim hergün yetmiş defa:

Yani "Allah'ım, beni, annemi, babamı, müslüman erkeklerle müslüman kadınları, mü'min erkeklerle mü'min kadınları bağışla" derse, müslüman, mü'min erkek ve kadınların sayısı kadar sevap alır demiştir. Bunu uzak görme. Çünkü kardeşlerine istiğfar eden kişi, onlara ihsan etmiş demektir İri Allah, asla ihsan edenlerin ecrini zâyî etmez. ⁵⁷⁷