Blogumuzu ziyarYt etmYyi unutmayın: utopiaderslik blogspot com

БМТ бейнялхалг статистикасында щяйат сявиййяси эюстяриъиляр системи

<sub>Џhalinin doğum, цlьm vY digYr demoqrafik xaraterikstikası

Sanitar-gigyenik hYyat sYviyyYsi

MYnzil şYraiti

TYhsil vY mYdYniyyYt

ЏmYk vY mYşğulluq şYraiti

Џhalinin gYlir vY xYrclYri

HYyat dYyYri vY istehslak qiymYtlYri

İstirahYtin tYşkili

NYqliyyat vasitYlYri

Sosial tYminat

ŞYxsiyyYtin azadlığı
BMT-nin qiymYtlYndirmYsinY gцrY hazırda AzYrbaycan da hYyat sYviyyYsi baxımdan orta yaşayış sYviyyYsinY (0,5-0,8) malik цlkYlYr sırasına зıxmışdır. MDB-yY daxil olan цlkYlYrdYn yalnız Rusiya, Belarusiya, Ukrayna vY Qazaxstan AzYrbaycandan цndY gedirlYr. Dьnya ьzrY ilk yerlYrdY isY Norveз, İsveз, Avstraliya, Kanada vY Niderland gedirlYr.


§4. Yoxsulluq onun mьYyyYn edilmYsi vY sYbYblYri
Dьnyanın bьtьn цlkYlYri Yhalinin adambaşına aylıq gYlirlYrin vY istehlak xYrclYrinin hYcminY, quruluşuna, hYyat sYviyyYsinY gцrY YhYmiyyYtli dYrYcYdY qeyri-bYrabYr vYziyyYtdYdirlYr. Bir зox ailYlYr yoxsul vY aztYminatlı olmaqla digYr ailYlYrdYn fYrqlYnirlYr. Yoxsulluq vY aztYminatlılıq inkişaf sYviyyYsindYn asılı olmayaraq bьtьn, xьsusilY dY, inkişaf etmYkdY olan цlkYlYr ьзьn sYciyyYvidir vY bu son onilliklYrdY dьnyada ьmumbYşYri problemY зevrilmişdir.

Yoxsulluq цlkYdY elmi cYhYtdYn mьYyyYn olunmuş minimum yaşayış normalarına malik olmayan cYmiyyYt ьzvьlYrinin sosial-iqtisadi vYziyyYtini ifadY edYn kateqoriyadır. TYcrьbYdY o yaşayış minimumu kimi mьYyyYn olunur. Yaşayış minimumu minimum istehlak sYbYtinin dYyYrilY icbari цdYnişlYrin mYcmundan ibarYtdir. Minimum istehlak sYbYti insanın sağlamlığının vY hYyat fYaliyyYtinin minimum sYviyyYsi ьзьn zYruri olan Yrzaq, qeyri- Yrzaq malları vY xidmYtlYrin elmi normalar Ysasında mьYyyYn edilmiş toplusunu Yks etdirir vY sosial – demoqrafik qruplar, bir nYfYr vY ailYlYnin xYrc maddYlYri ьzrY formalaşdırılır.

Yoxsulluq istehlak xYrclYrinin kYmiyyYtindYn (hYddindYn) asılı olaraq mьtlYq vY nisbi yoxsulluğa ayrilir. ЦlkY Yhalisinin sosial yardımlar almaq hьququnu mьYyyYn edYrkYn bu bцlgь - mьtlYq vY nisbi yoxsulluq xьsusi YhYmiyyYt daşıyır. MьtlYq yoxsulluq minimum hYyat sYviyyYsi olub, insanların qida mYhsullarına, mYnzilY vY geyim şeylYrinY olan fizoloji tYlYbatları ilY mьYyyYn olunur. Az tYminatlı vY tYmin olunmuş Yhali ilY mьqayisYdY onların YmYk haqlarının, pensiyaların minimumu, mьavinYtlYrin vY digYr sosial цdYnişlYrin sYviyyYsi aşağı olur. 2003-2005-ci illYri YhatY edYn YAİİDP mьtlYq yoxsulluq hYddi kimi AzYrbaycanda ayda adambaşına 24 AZN (25,8 ABŞ dolları) mьYyyYn edilmişdir vY цlkY Yhalisinin 49%-nin aylıq gYlirinin mьtlYq yoxsulluq hYddindYn aşağı olduğu ьzY зıxmışdır.

Nisbi yoxsulluq isY цlkYdY orta rifah sYviyyYsinY nisbYtYn minimum istehlak sYbYtinin neзYyY başa gYldiyini gцstYrir. AzYrbaycanda nisbi yoxsulluq hYddi adambaşına orta istehlak xYrclYrinin sYviyyYsinin 60%-i hYddindY mьYyyYn edilmişdir. Rusiyada bu orta gYlirlYrin 40% -i, Avropa İttifaqına ьzv цlkYlYrdY ev tYsYrrьfatı xYrclYrinin 50 %-i hYcmindY mьYyyYn olunmuşdur.

Dьnya цlkYlYri XX Ysrin 90-cı illYrinin ortalarına qYdYr yoxsulluq hYddini dYyYrcY qiymYtlYndirmYk ьзьn adambaşına ildY 275-370 ABŞ dollarından istifadY etmişdir. Џn aşağı hYdd (275 ABŞ dolları) hYyat sYviyyYsinin o qYdYr yьksYk olmadığı Hindistanda tYtbiq olunmuşdur. Yoxsulluğun yuxarı gцstYricisi isY (370 ABŞ dolları) inkişaf etmYkdY olan цlkYlYrdY tYtbiq edilmişdir. XXI Ysrin başlanğıcında dьnya Yhalisinin 2,8 milyard nYfYrinin gьndYlik gYliri 2 ABŞ dollarından, 1,2 milyard nYfYrinin gьndYlik gYliri isY 1 ABŞ dollarından aşağı olmuşdur. İnkişaf etmYkdY olan цlkYlYrin Yhalisinin 1/3-i bu sonuncu kateqoriyaya aid edilir. Bunun tYqribYn 600 milyon nYfYrdYn зoxu Yn yoxsullara aiddir vY onlar yalnız minimum Yrzağa olan tYlYbatını цdYyirlYr.

Yoxsulluq, onların miqdarı vY sıraları daim tYzYlYnir vY dYyişir. цlkYdY ЬDM artdıqca yoxsulların ьmumi sayı azalır. Bununla yanaşı, cYmiyyYt inkişaf etdikcY onun hYr bir ьzvьnьn tYlabatları da artır. TYlabatlar vY onların цdYnilmYsi imkanı artdıqca yoxsulluğun hYddi dY yьksYlir. ЏgYr 2001- ci ildY цlkY Yhalisinin 49%-i mьtlYq yoxsul olmuşdursa, 2003- cь ildY gцrьlmьş tYdbirlYr nYticYsindY bu rYqYm 44,7 % - Y, 2005 - ci ildY 29,3% - Y qYdYr azalmış, 2007 – cı ildY isY onu minimuma endirmYk nYzYrdY tutulmuşdur, hazırda bu rYqYm 20%-dir.

Yoxsulluq nYinki yoxsulların цzlYri ьзьn, eyni zamanda cYmiyyYt ьзьn зox bцyьk bYladır. ЏgYr cYmiyyYtin mьYyyYn bir hissYsi yoxsulluq iзYrisindY yaşayırsa, bьtцvlьkdY bu цlkYdY firavanlıqdan danışmaq olmaz.

Yoxsul Yhali ilY yanaşı onlardan qismYn yaxşı yaşayan aztYminatlı Yhali dY mцvcuddur. Џhalinin o hissYsi aztYminatlı hesab olunur ki, onlar yoxsul Yhali ilY tYmin olunmuş Yhali arasında olurlar. Bir qayda olaraq aztYminatlı Yhalinin YmYyinin цdYnilmYsi sYviyyYsi, pensiya tYminatı vY onun sYviyyYsi, aldıqları tYqaьdlYrin mYblYği tYmin olunmuş Yhali ilY mьqayisYdY aşağı olur. Praktikada aztYminatlı Yhalini mьYyyYn edYrkYn aşağı hYdd kimi yaşayış minimumu, yuxarı hYdd olaraq isY minimum istehlak bьdcYsi gцtьrьlьr. Başqa sцzlY aztYzminatlı Yhalinin gYlirlYri yaşayış minimumu vY minimum istehlak bьdcYsi arasında olur. Minimum istehlak bьdcYsi burada insanların normal hYyat fYaliyyYtini tYmin etmYk ьзьn zYruri olan YmtYY vY xidmYtlYri ifadY edir. Yaşayış minimumu isY yoxsulluğun yuxarı hYddi vY aztYminatlığın aşağı hYddi kimi зıxış edir vY aztYminatlı Yhalinin qoruyucusu funksiyasını yerinY yetirir.

ЏgYr Yhalinin adambaşına gYlirlYri minimum istehlak bьdcYsindYn yьksYk olarsa, onlar tYmin olunmuş vY yьksYk tYminatlı hesab olunur vY bir qayda olaraq daha zYngin istehlak sYbYtinY malik olurlar.
§5. Џhalinin sosial mьdafiYsi
Bazar iqtisadiyyatı şYraitindY dövlYtin fYaliyyYtinin çox mühüm istiqamYtlYrindYn biri dY sosial sahY ilY bağlıdır.

HYlY vaxtı ilY bütün bYlaların kökünü azad rYqabYtdY axtaran Sismondi iqtisadi azadlığın dövlYt tYnzimlYnmYsi ilY YvYz olunmasının vacibliyini qeyd edirdi vY göstYrirdi ki, insanların maddi rifahı dövlYtdYn asılıdır. Sismondinin bu fikirlYrini daha da inkişaf etdirYn C.S. Mill isY göstYrirdi ki, bYzi fYaliyyYt dairYlYri fYrdlYrY kifayYt qYdYr mYnfYYt YldY etmYyY, azad rYqabYt isY bir sıra iqtisadi problemlYri hYll etmYyY imkan vermir. Ona görY dY dövlYt ölkYdY infrastrukturların yaradılması, elmin inkişafı vY s. xYrclYri öz üzYrinY götürmYlidir vY sosial tYminatın dövlYt sistemi yaradılmalıdır. Onlarla hYmfikir olan C.M.Keyns isY aşağı gYlirli Yhali qruplarının mYnafelYrinin qorunması üçün gYlirlYrin yenidYn bölgüsünün vacibliyini Ysaslandırmışdır.

Dünya ölkYlYrinin, xüsusilY dY, keçid iqtisadiyyatlı ölkYlYrin daha çox üzlYşdiyi yoxsulluq, aztYminatlılıq vY hYyat sYviyyYsinin pislYşmYsi sonda sosial narazılığa vY digYr neqativ hallara sYbYb olduğundan dövlYt cYmiyyYtin aztYminatlı üzvlYrinin hYyat sYviyyYsinin mühafizYsinin vY Yhalinin sosial müdafiYsini tYşkil edir. Bu mYqsYdlY dövlYt bir sıra vacib tYdbirlYr hYyata keçirir. Sosial sahYdY dövlYtin yerinY yetirdiyi vYzifYlYr çoxşaxYli olduğundan onları aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar:

- Yhalinin hYyat sYviyyYsinin stabillYşdirilmYsi vY kütlYvi yoxsulluğun qarşısının alınması;

- işsizliyin artımının qarşısının alınması vY onların maddi cYhYtdYn tYmin olunması;

- antiinflyasiya tYdbirlYri hYyata keçirmYklY Yhalinin real gYlirlYrinin stabilliyinin qorunub saxlanması;

- sosal siferaya aid olan sahYlYrin inkişaf etdirilmYsi.

DövlYtin sosial siyasYtindY Yhali gYlirlYri ilY bağlı siyasYt xüsusi yer tutur. Bazar vY onun tYnzimlYmY mexanizmi sosial proqramlar üçün nYzYrdY tutulmamışdır. O, hYr şeydYn YvvYl iqtisadi vYzifYni yerinY yetirir vY mYhdud iqtisadi ehtiyatlardan sYmYrYli istifadYyY yönYlmişdir. Sosial YdalYt prinsipindYn çıxış edYrYk Yhalinin gYlirlYrini formalaşdırmaq onun funksiyası deyildir.Bazarın bu etinasızlığı humanizm nöqteyi nYzYrindYn Yhali gYlirlYrinin formalaşmasına dövlYtin tYnzimlYyici müdaxilYsini, gYlirlYrdYki qeyri-bYrabYrliyin, yoxsulların, aztYminatlıların azaldılması vY gYlirlYrin mühafizYsi istiqamYtindY fYaliyyYt göstYrmYsini zYruri edir.

DövlYtin gYlirlYrlY bağlı siyasYtinin hYyata keçirilmYsi müYyyYn prinsipal çYtinliklYrlY bağlıdır. Bura hYr şeydYn YvvYl, milli gYlirin hYcmi daxildir. Çünki mYhz ölkYdY yaradılan milli gYlirin hYcmindYn asılı olaraq onun Yhalinin şYxsi istehlakına sYrf olunan hissYsi vY gYlirlYrdYki fYrqlYrin azaldılması imkanı da formalaşır. İkincisi, insanların heç dY hamısı ölkYdY gYlirlYrdYki qeyri - bYrabYrliyin arzu olunmazlığı haqda düşünmür vY yalnız hYddYn artıq qeyri - bYrabYrliyin vY yoxsulluğun YleyhinYdirlYr. Üçüncüsü, gYlirlYrdYki qeyri - bYrabYrliyin insanların mYnafelYrilY bağlı olmasıdır. HYr bir insanın mYnafei hYr şeydYn öncY onun yaşayışının maddi Ysasını tYşkil edYn, qabiliyyYtlYrinin vY mülkiyyYt hüququnun reallaşması forması kimi üzY çıxan gYlirlYr vasitYsi ilY baş verdiyindYn burada birmYnalı qYrarın qYbul edilmYsi qeyri mümkündür.

Demokratik cYmiyyYtlYrdY dövlYt Yhalinin sosial müdafiYsini tYşkil etmYk üçün bir sıra mYqsYdyönlü qabaqlayıcı praktiki tYdbirlYr vY sosial proqramlar hYyata keçirir. Buna Yyani misal olaraq AzYrbaycanda müstYqilliyin ilk illYrindY qYbul olunan qanunları vY DövlYt Proqlamlarını göstYrY bilYrik. BelY ki, AzYrbaycanın Milli MYclisi 1991-1995 ci illYrdY «halinin mYşğulluğu hYqqında», «VYtYndaşların pensiya tYminatı haqqında », «lillYrin sosial müdafiYsi haqqında», « Minimum istehlak büdcYsi haqqında», «VYtYndaşlvrın pul gYlirlYrinin vY YmanYtlYrinin indekslYşdirilmYsi haqqında», «MYzuniyyYtlYr haqqında» çox vacib qanunlar qYbul etmişdir vY hazırda onlar daha da tYkmillYşdirilir. Bu sırada 2003-2005-ci illYri YhatY edYn «Yoxsulluğun Azaldılması vY İqtisadi İnkişaf üzrY DövlYt Proqramı», «AzYrbaycan Respublikasının regionlarının sosial – iqtisadi inkişafının DövlYt Proqramı»-nı xüsusilY qeyd etmYk lazımdır. Bu DövlYt Proqramları iri vYsait tutumlu olmaqla yanaşı onların hYyata keçirilmYsi ölkYdY yoxsulların sayının minimuma endirilmYsindY, regonlarda sosial inkişafın tarazlaşmasında, vY Yhalinin sosial müdafiYsinin güclYnmYsindY mühüm mYrhYlY olacaqdır.

halinin sosial müdafiYsi tYdbirlYrinin Ysasında elmi cYhYtdYn Ysaslandırılmış yaşayış minimu durur. «Yaşayış minimumu haqqında» AzYrbaycan Respublikasının Qanununda qeyd olunur ki, yaşayış minimumu Yhalinin aztYminatlı tYbYqYlYrinY dövlYt tYrYfindYn ünvanlı sosial yardım göstYrilmYsi sisteminin formalaşmasında vY tYtbiqindY, Yhalinin aztYminatlı tYbYqYlYrinin rifahının yüksYldilmYsi konsepsiyasının vY DövlYt Proqramlarının hazırlanmasında, Yhalinin hYyat sYviyyYsinin qiymYtlYndirilmYsindY vY proqnozlaşdırılmasında, fiziki şYxslYrin gYlirlYrinin vergiyY vY icbari ödYnişlYrY cYlb edilmYyYn hYdinin Ysaslandırılmasında, Yhalinin pul gYlirlYrinin vY YmanYtlYrinin indekslYşdirilmYsi üzrY tYdbirlYrin işlYnib hazırlanmasında vY hYyata keçirilmçsindY Ysas rol oynayır. «AzYrbaycan Respublikasında 2007 -ci il üçün yaşayış minimumu vY ehtiyac zYnbili haqqında» AzYrbaycan Respublikasının Qanununda 2007- ci il üçün yaşayış minimumu ölkY üzrY adambaşına orta hesabla 64 manat, o cümlYdYn YmYk qabiliyyYtli Yhali üçün 70manat, pensiyaçılar üçün 49,7 manat, uşaqlar üçün 52 manat nYzYrdY tutulmuşdur.

DövlYt vYtYndaşların sosial müdafiYsini sosial sığorta vY dövlYt yardımları proqramları Ysasında tYşkil edir. Sosial sığorta proqramları sosial sığorta fondunun vYsaiti hesabına hYyata keçirilir vY fondun vYsaiti sığorta olunanlardan tutulan mYcburi sığorta ayırmaları hesabına formalaşır. DövlYt yardımları proqramları isY DövlYt BüdcYsinin vYsaiti hesabına maliyyYlYşdirilir.

Yoxsul vY aztYminatlı Yhalinin gYlirlYrinin mühafizY edilmYsindY ünvanlı sosial müavinYtlYr (sosial ödYnişlYr, müavinYtlYr, icbari ödYnişlYrdYn güzYştlYr vY s.) müstYsna YhYmiyyYtY malikdir. Bu müavinYtlYr qocalara, xYstYlYrY, YmYk qabiliyyYtini müvYqqYti itirYnlYrY, heç bir gYliri olmayanlara vY s. verilir.

«AzYrbaycan Respublikasında 2007–ci il üçün yaşayış minimumu vY ehtiyac zYnbili haqqında» AzYrbaycan Respublikasının Qanununda ünvanlı sosial yardımların tYyin edilmYsi mYqsYdilY ehtiyac meyarının 2007-ci il yanvar ayının 1- dYn 35 manat, 2007-ci ilin iyulun 1-dYn isY 40 manat mYblYğindY müYyyYn edilmişdir.

halinin sosial müdafiYsindY YmYk pensiyalarının baza hissYsinin qaldırılması vY onun indekslYşdirlmYsi xüsusi rol oynayır. ÖlkYdY yaşa, YlilliyY vY ailY başçısını itirmYyY görY YmYk pesiyasının baza hissYsi ildYn - ilY artırılır.

«Yaşa görY YmYk pensiyalarının baza hissYsinin artırılması haqqında» AzYrbaycan Respublikası Prezidentinin sYrYncamı ilY 2007- ci ilin yanvarın 1-dYn bu mYblYğ 40 manat müYyyYnlYşdirilmişdir.

Qeyd olunan bu sosial müdafiY tYdbirlYri ilY yanaşı AzYrbaycan Respublikasının Prezidentinin sYrYncamı ilY aztYminatlı vYtYndaşların rifahını yaxşılaşdırmaq vY sosial müdafiYsini güclYndirmYk mYqsYdilY 2007-ci ilin fevral ayından yaşa görY 30 manat, YlilliyY görY Ylillik dYrYcYlYrindYn vY qruplardan asılı olaraq 20-75 manat, ailY başcısını itirmYyY görö 25 manat, bir yaşadYk uşağı olan aztYminatlı ailYlYrY 15 manat, uşaqın anadan olmasına görY 35 manat, dYfn üçün 65 manat müavinYt vermYk nYzYrdY tutulmuşdur.

2007-ci ildY enerjidaşıyıcılarının qiymYtlYrinin qaldırılması Yhalinin az tYminmatlı hissYsinin real gYlirlYrinin vY hYyat sYviyyYsinin aşağı düşmYsi ilY sonlandı. Bunu nYzYrY alaraq DövlYt başçısı aztYminatlı Yhalinin hYyat sYviyyYsinin aşağı düşmYsinin qarşısını almaq mYqsYdilY 2007-ci ilin fevralın 1-dYn büdcYdYn mliyyYlYşYn işçilYrin YmYk haqlarının 25% artırılması, minimumum YmYk haqqının vY yaşa görY pensiyanın baza hissYsinin 50 manata qaldırılması ilY bağlı sYrYncam imzalamışdır.

İnkişaf etmiş цlkYlYrin tYcrьbYsi gцstYrir ki, bu qeyd olunanlarla yanaşı aztYmiatlı YhaliyY hYr ay Yrzağa dYyişilYn Yrzaq talonlarının verilmYsi, xьsusi proqramlar ьzrY yьksYk sYviyyYdY pulsuz sYhiyyY xidmYtinin hYyata keзirilmYsi, ailY başзısını itirYn uşaqlı ailYlYrY xьsusi yardımların цdYnilmYsi bir зox cYhYtdYn sYmYrYlidir. Bu baxımdan İngiltYrY vY Skandinaviya цlkYlYrinin tYcrьbYsi tYqdirYlayiqdir. Bu цlkYlYr "ьmumi rifah dцvlYti" istiqamYtindY daha irYli getmişlYr. MYsYlYn, İngiltYrYdY "beşikdYn qYbrYdYk" adlı proqrama uyğun olaraq dцvlYt uşaq doğulduğu andan başlayaraq ona kцmYk vY yardımlar gцstYrmYyY başlayır. Bu yardımlar kamillik yaşına зatanadYk davam etdirilir. Bьtьn цmrь boyu o, pulsuz tibbi xidmYtlY YhatY olunur, işsiz qaldıqda, xYstYlYndikdY, pensiyaya зıxdıqda yardım alır, daim dцvlYt qayğısını hiss edir.

halinin sosial müdafiYsinin tYmin edilmYsi istiqamYtlYrindYn biri dY gYlirlYrin indekslYşdirilmYsidir. GYlirlYri mühafizY etmYk vY vYtYndaşların alıcılıq qabiliyyYtini qoruyub saxlamaq üçün Yhalinin pul gYlirlYri vY YmanYtlYri qiymYt indeksinY uyğun artmalıdır. Çünki, bu tYdbir pensiyaçıların vY büdcYdYn maliyyYlYşdirilYn vYtYndaşların hYyat sYviyyYsini inflyasiya dövründY qismYn dY olsa kompensasiya etmYyY imkan verir. Bunu Ysas götürYrYk ölkY prezidenti «mYk pesiyası haqqında» AzYrbaycan Respublikası Qanununa müvafiq olaraq 2007-ci ilin yanvarın 1-dYn YmYk pensiyalarının sığorta hissYsinin vY sığorta olunanların fYrdi hesablarının sığorta hissYsinY toplanan pensiya kapitalının istehlak qiymYtlYri indeksinin 2006-cı il üzrY sYviyyYsinY uyğun indekslYşdirilmYsini hYyata keçirmYk barYdY xüsusi srYncam imzalamışdır.

Yuxarda qeyd olunanlar belY qYnaYtY gYlmYyY Ysas verir ki, dövlYtin YlindY Yhalinin sosial müdafiYsi ilY bağlı kifayYt qYdYr tYsirli vasitYlYr vardır. Odur ki, dövlYt iqtisadi imkan daxilindY bu vasitYlYrdYn sYmYrYli vY mYqsYdyönlü istifadY etmYli, aztYminatlı Yhalinin sosial müdafiYsini güclYndirmYli vY yoxsulların sayının minimuma endirmYlidir.

XYI FYsil.

İQTİSADİ İDARЏETMЏ VЏ TЏNZİMLЏMЏ.

MENECMENT VЏ MARKETİNQ
1. İdarYetmY: mYzmunu vY strukturu.

2. İqtisadi idarYetmY: mYzmunu, obyektlYri, subyektlYri.</sub>

•