Blogumuzu ziyarYt etmYyi unutmayın: utopiaderslik blogspot com

Yüklə 15,57 Mb.

səhifə	23/43
tarix	21.11.2018
ölçüsü	15,57 Mb.
	#84324

1 ... 19 20 21 22 23 24 25 26 ... 43

_{MYrkYzi Bank pul-kredit siyasYti vasitYsilY tYkrar istehsal prosesinY tYsir göstYrmYk, böhranların tYsirini azaltmaq, milli gYlirin vY ÜDM-in artımını stimullaşdırmaq imkanlarına malikdir. O, ölkYdY pul tYklifinin hYcminY vY onun vasitYsilY istehsalın vY mYşğulluğun sYviyyYsinY tYsir etmYk gücünY malikdir.}

_{MYrkYzi Bankın pul-kredit siyasYti müxtYlif vasitYlYrilY hYyata keçirilir. Bu siyasYtin Yn mühüm alYtlYri bunlardır:}

_{a) açıq bazarda YmYliyyatlar;}

_{b) uçot dYrYcYlYri sahYsindY siyasYt;}

_c₎_bank_ehtiyatlar_ı_n_ı_n_mYcburi_normalar_ı_n_ı_tYnzim_etmYk_.

_{MYrkYzi Bankın pul-kredit siyasYtinin başlıca istiqamYti aзıq bazarda YmYliyyatlardan ibarYtdir. Bazar iqtisadiyyatı цlkYlYrdY bu vasitYdYn geniş istifadY olunur. Pul tYklifinY tYsir edYn bu YmYliyyatın mahiyyYtini dцvlYt istiqrazlarının alınması, yaxud satılması tYşkil edir. Bu YmYliyyat qiymYtli kağızlar bazarında aparılır. MB lazım olduqda qiymYtli kağızları satmaq yolu ilY tYdavьl sferasındakı artıq pulları geri alır, tYdavьldY pul azlığı olduqda isY qiymYtli kağızları almaqla tYdavьlY YlavY pul daxil edilir. MB bununla kommersiya banklarının ehtiyatlarını artırır vY pul tYklifinin artımına kцmYk edir vY YksinY qiymYtli kağızların satışı isY bu ehtiyatların azalması ilY nYticYlYnir.}

_Uçot_d_Y_r_Y_c_Y_l_Y_ri_siyas_Y_ti_vasit_Y_sil_Y_M_Y_rk_Y_zi_bank_kommersiya_banklar_ı_n_ı_n_m_Y_cburi_ehtiyatlar_ı_n_ı_götürm_Y_l_Y_ri_üzr_Y_faiz_d_Y_r_Y_c_Y_l_Y_rini_t_Y_nziml_Y_yir_._M_Y_rk_Y_zi_bank_bir_qayda_olaraq_kommersiya_banklar_ı_n_ı_maliyy_Y_l_Y_ş_dirir_,_onlara_borc_verir_._Bu_borclar_ı_n_verildiyi_faiz_d_Y_r_Y_c_Y_sin_Y_uçot_d_Y_r_Y_c_Y_si_deyilir_.

_Konkret_vYziyyYtdYn_as_ı_l_ı_olaraq_kommersiya_banklar_ı_n_ı_n_MYrkYzi_bankdan_gцtьrmYli_oldu_ğ_u_pul_vYsaitlYrinY_gцrY_цdYnilYn_faizin_dYrYcYsi_a_ş_a_ğı_-_yuxar_ı_ola_bilYr_._MYrkYzi_bank_faiz_dYrYcYlYri_vasitYsilY_kommersiya_banklar_ı_n_ı_n_kredit_vermYk_imkanlar_ı_n_ı_geni_ş_lYndirY_vY_yaxud_mYhdudla_ş_d_ı_ra_bilYr_._Bununla_da_tYdavьldY_olan_pulun_kьtlYsini_art_ı_rmaq_yaxud_azaltmaq_olar_.

_{Bununla yanaşı MYrkYzi bank lombard dYrYcYlYrindYn istifadY etmYklY dY kommersiya banklarına kredit verY bilir. Bu zaman MYrkYzi bank kommersiya banklarının borc цhdYliklYrini girov gцtьrmYklY onlara mьYyyYn faiz dYrYcYlYri ilY kredit verir.}

_M_Y_cburi_ehtiyat_normalar_ı_n_ı_t_Y_nziml_Y_y_Y_n_M_Y_rk_Y_zi_bank_ehtiyatlar_ı_n_h_Y_cmin_Y_t_Y_sir_etm_Y_k_imkan_ı_na_malikdir_._Bütün_bunlar_üçün_m_Y_cburi_ehtiyat_normalar_ı_n_ı_n_mü_Y_yy_Y_nl_Y_ş_dirilm_Y_si_M_Y_rk_Y_zi_banka_imkan_verir_ki_,_pul_t_Y_klifin_Y_s_Y_m_Y_r_Y_li_t_Y_sir_göst_Y_rsin_._M_Y_rk_Y_zi_bank_iqtisadi_{konyunkturadan}_as_ı_l_ı_olaraq_ehtiyat_normas_ı_n_ı_{3 %-}_d_Y_n_{20 %-}_Y_q_Y_d_Y_r_mü_Y_yy_Y_n_ed_Y_bil_Y_r_._Ehtiyat_normalar_ı_qanunla_mü_Y_yy_Y_n_olunur_._g_Y_r_bank_ı_n_qanunla_mü_Y_yy_Y_n_olunmu_ş_mümkün_ehtiyat_normas_ı_ndan_art_ı_q_ehtiyatlar_ı_olarsa_,_yaln_ı_z_o_halda_o_borc_verm_Y_kl_Y_pul_t_Y_klifini_art_ı_ra_bil_Y_r_.

_{Pul-kredit siyasYtinin iki növündYn istifadY olunur. Birincisi, yumşaq pul-kredit siyasYtidir. Yumşaq pul-kredit siyasYti pul kütlYsinin artırılması vY faiz dYrYcYlYrinin aşağı salınması yolu ilY iqtisadiyyatın stimullaşdırılmasına yönYldilmişdir.}

_{İkincisi, sYrt pul-kredit siyasYti. Bu siyasYt mYhdudlaşdırıcı xarakter daşıyır, tYdavüldY pul kütlYsinin artmasını lYngidir vY ya inflyasiya YleyhinY istifadY olunur.}

_Yumu_ş_aq_vY_sYrt_pul_-_kredit_siyasYtlYri_зevik_pul_-_kredit_siyasYtini_xarakterizY_edir_._Bu_siyasYt_iqtisadi_tsiklin_fazalar_ı_na_uy_ğ_un_olaraq_dYyi_ş_ir_._TYcrьbYdYn_mYlumdur_ki_,_sYnayecY_inki_ş_af_etmi_ş_цlkYlYrin_MYrkYzi_banklar_ı_tYrYfindYn_YsasYn_зevik_pul_-_kredit_siyasYtindYn_istifadY_olunur_.
_{§9. İnflyasiya: mahiyyYti, sYbYblYri vY sosial-iqtisadi nYcicYlYri. Antiinflyasiya tYdbirlYri}
_{Sosial- iqtisadi hadisY kimi inflyasiya bir neçY yüz il YrzindY mövcud olmuşdur vY indi dY mövcuddur. İnflyasiya mYfhumu latın mYnşYli «inflatio» sözündYn YmYlY gYlib, şişmY, hYdsiz artırılma mYnalarını verir.}

_{İnflyasiyaya müxtYlif cür tYriflYr verilir. ABŞ iqtisadçıları inflyasiyanı qiymYtlYrin ümumi sYviyyYsinin qalxması kimi sYciyYlYndirirlYr (Ekonomiks). BYzi müYlliflYr pul tYdavülü sferasının hYddYn artıq kağız pulla dolmasını inflyasiya hesab edirlYr. Ancaq inflyasiyanın bu şYkildY müYyyYn edilmYsi onun mahiyyYtini, mYzmununu tam ifadY etmir.}

_{İnflyasiyanın Yn ümumi, geniş tYrifi belYdir: İnflyasiya tYdavülY YmtYY dövriyyYsinin tYlYblYrindYn artıq pul kütlYsi buraxılması nYticYsindY YmtYY qiymYtlYrinin artması vY pul vahidinin qiymYtdYn düşmYsi demYkdir. İnflyasiya qiymYtlYrin ümumi artımı formasında baş verir, pulun alıcılıq qabiliyyYti aşağı düşür, yYni pul qiymYtsizlYşir.}

_{İnflyasiya YmtYY vY xidmYtlYrin qiymYtlYrinin qalxmasında özünü göstYrsY dY ona yalnız qiymYt hadisYsi kimi baxmaq olmaz. O tYkrar istehsal proporsiyalarının, makroiqtisadi sYviyyYdY tYlYb vY tYklifin tarazlığının pozulması kimi başa düşülmYlidir. MYhz buna görY dY inflyasiya makroiqtisadi qeyri-sabitliyin Ysas sYbYblYrindYn hesab olunur.}

_{CYmiyyYtdY qiymYtlYrin artması hYmişY olur, ancaq qiymYtlYrin hYr cür artması inflyasiya demYk deyildir. İnflyasiya bütün bazarlarda qiymYtlYr qalxması demYkdir.}

_{QiymYtlYrin ümumi sYviyyYsinin qalxması kimi müYyyYn edilYn inflyasiyanın sYviyyYsi qiymYt indeksinin kömYyilY müYyyYn edilir. Bu zaman istehlak YmtYYlYri qiymYtlYrinin indeksindYn, istehsal tYyinatlı YmtYYlYrin topdan satış qiymYtlYrinin indeksindYn, ÜMM qiymYtlYrinin indeksindYn geniş istifadY olunur. Bütün bu indekslYr müYyyYn dövr YrzindY qiymYtlYrin orta sYviyyYsindY baş verYn dYyişikliklYri Yks etdirir.}

_{QiymYt indeksi onun mövcud ümumi sYviyyYsinin baza ilinY olan nisbYt ilY müYyyYn edilir. MYsYlYn, YgYr 2000-ci il baza ili götürülsY vY hYmin ilin qiymYt sYviyyYsi 100 hesab etsYk, 2005-ci ildY qiymYt indeksi 115-Y bYrabYr fYrz etsYk bu o demYkdir ki, 2005-ci ildY qiymYtlYr 15 % yüksYk olubdur. DemYli, 2000-ci ildY 100 manata olan YmtYYnin qiymYti 2005-ci ildY 115 manat olubdur.}

_İ_nflyasiyan_ı_n_sьrYtini_hesablamaq_ьзьn_baza_ilinin_(2000-_ci_il₎_qiymYt_indeksini_gцtьrьlYn_ilin_(2005-_ci_il₎_qiymYt_indeksindYn_з_ı_x_ı_b_{, 100}_vurub_{, 2005-}_ci_ilin_qiymYt_indeksinY_bцlmYk_laz_ı_md_ı_r_.

_Hesab_ets_Y_k_ki_{, 2000-}_ci_ild_Y_qiym_Y_t_indeksi_{- 112,6, 2005-}_ci_ild_Y_qiym_Y_t_indeksi_{- 115,3}_olubdur_.

_{Onda inflyasiyanın sürYti = (115,3-112,6) x 100 = 2,3 %-Y}

_115,3

_Qiym_YtlYrin_ьmumi_sYviyyYsini_цlзmYk_ьзьn_ЬMM_qiymYtlYr_indeksindYn_dY_istifadY_olunur_.

_ÜMM_qiym_Y_tl_Y_r_indeksi₌_nominal_ÜMM_x₁₀₀

_{real ÜMM}

_Burada_nominal_ЬMM_mцvcud_ildY_cari_qiymYtlYrlY_xYrclYri_,_real_ЬMM_isY_baza_ilindYki_qiymYtlYrlY_xYrclYri_Yks_etdirir_._Real_ЬMM_qiymYtlYrin_hesab_ı_na_ЬMM_nY_qYdYr_artd_ığı_n_ı_gцstYrir_.

_Dünyan_ı_n_bütün_ölk_Y_l_Y_rind_Y_inflyasiya_hadis_Y_si_olmu_ş_dur_._B_Y_zi_ölk_Y_l_Y_rd_Y_inflayasiyan_ı_n_s_Y_viyy_Y_si_{3400%, 400%, 33000%}_v_Y_s_._çatm_ı_ş_d_ı_r_._Az_Y_rbaycanda_da_1992-1994-_cü_ill_Y_rd_Y_inflyasiyan_ı_n_s_Y_viyy_Y_si_yüks_Y_k_olmu_ş_dur_{: 1992-}_ci_ild_Y_{-1670 %, 1993-}_cü_ild_Y_–_{1390 %, 1994-}_cü_ild_Y_–_1890%_olmu_ş_dur_{. 1995-}_ci_ild_Y_onun_s_Y_viyy_Y_si_{- 84 %-}_Y_{, 1996-}_c_ı_ild_Y_is_Y_{1,5 %-}_Y_q_Y_d_Y_r_a_ş_a_ğı_dü_ş_mü_ş_dür_{. 2007-}_ci_ilin_aprel_v_Y_may_aylar_ı_nda_Az_Y_rbaycanda_inflyasiyan_ı_n_s_Y_viyy_Y_si_{16,5 %}_olmu_ş_dur_.

_{QiymYtlYrin qalxması çox müxtYlif sYbYblYrdYn ola bilYr, hYtta konkret iqtisadi şYraitdYn asılı olaraq da qiymYtlYrdY qalxma halları olur.}

_{Pul sferasındakı vYziyyYtdYn asılı olmayaraq qiymYtlYr aşağıdakı hallardan asılı olaraq da qalxa bilYr: - YmYk mYhsuldarılığının dinamikasında dYyişikliklYr olanda:}

_{- tsiklik vY mövsümü enib-qalxmalar zamanı;}

_{- tYkrar istehsal strukturunda dYyişikliklYr edildikdY;}

_{- bazar inhisarlaşdıqda;}

_{- yeni vergi sistemi tYtbiq olunduqda;}

_{- pul vahidinin devalivasiyası (başqa valyutalara nisbYtYn kursun aşağı salınması) vY revalivasiyası (islahat yolu ilY YvvYlki kursun bYrpası) zamanı;}

_{- xarici iqtisadi YlaqYlYrin tYsirindYn;}

_{- tYbii fYlakYtlYr vY müharibYlYr baş verdikdY vY s.}

_İ_nflyasiyan_ı_n_sYbYblYri_bunlar_ı_n_hans_ı_lar_ı_d_ı_r_?_QiymYtlYrin_qalxmas_ı_ilY_inflyasiya_tцrYdYn_a_ş_a_ğı_dak_ı_sYbYblYr_gцstYrilir_:_dцvlYt_bьdcYsindY_kYsir_olduqda_._BьdcY_kYsiri_YlavY_emissiya_hesab_ı_na_maliyyYlY_ş_dirilirsY_,_bu_tYdavьldY_pul_kьtlYsinin_artmas_ı_na_sYbYb_olur_:

_-_Y_g_Y_r_{investisiyalar}_Y_lav_Y_pul_emisiyas_ı_hesab_ı_na_h_Y_yata_keçirilirs_Y_qiy_Y_mtl_Y_r_inflyasiyon_olaraq_qalx_ı_r_;

_-_iqtisadiyyat_ı_n_«_aз_ı_q_»_olmas_ı_inflyasiyan_ı_n_xaricdYn_цlkYyY_keзmYsinY_tYhlьkY_yarad_ı_r_._MYsYlYn_,_idxal_olunan_neftin_qiymYtinin_yьksYk_olmas_ı_digYr_YmtYYlYrin_{qiymYtlYrinin}_dY_qalxmas_ı_na_sYbYb_olur_vY_inflyasiya_ba_ş_verir_;

_-_bazarda_inhisarç_ı_l_ı_q_olduqda_,_süni_yollarla_Y_mt_YY_q_ı_tl_ığı_yarad_ı_l_ı_r_v_Y_qiym_Y_tl_Y_r_uzun_müdd_Y_t_yüks_Y_k_olaraq_qal_ı_r_;

_-_inflayasiyan_ı_n_olaca_ğı_n_ı_YvvYlcYdY_proqnozla_ş_d_ı_rmaq_{inflyasiyadan}_цzьnь_qoruma_xarakter_al_ı_r_._BelY_ki_,_inflyasiyan_ı_n_olaca_ğı_ndan_ehtiyatlanan_adamlar_цz_pullar_ı_n_ı_xYrclYmYyY_mYcbur_olurlar_ki_,_bu_da_qiymYtlYrin_qalxmas_ı_na_sYbYb_olur_vY_s_.

_Son_illYrdY_dцvlYt_xYrclYrinin_artmas_ı_{, «}_qiymYt_-_YmYk_haqq_ı_nisbYti_»_nin_dYyi_ş_mYsi_,_inflyasiyan_ı_n_ba_ş_qa_цlkYlYrY_keзmYsi_vY_s_._inflyasiyan_ı_n_ba_ş_vermYsinin_Ysas_sYbYblYri_kimi_gцstYrilir_.

_İ_nflyasiyan_ı_n_tipl_Y_ri_v_Y_müxt_Y_lif_növl_Y_ri_vard_ı_r_._Q_Y_rb_iqtisadç_ı_lar_ı_inflyasiyan_ı_n_iki_tipinin_oldu_ğ_unu_qeyd_edirl_Y_r_:_a₎_t_Y_l_Y_b_inflyasiyas_ı_;_b₎_x_Y_rc_inflyasiyas_ı_.

_T_YlYb_inflyasiyas_ı_._Bu_zaman_mYcmu_tYlYb_vY_mYcmu_tYklifin_tarazl_ığı_tYlYbin_artmas_ı_hesab_ı_na_pozulur_yYni_tYdavьldY_pul_kьtlYsi_art_ı_r_._Bunun_sYbYblYri_:

₁₎_dövl_Y_tin_h_Y_rbi_v_Y_sosial_sifari_ş_l_Y_rinin_geni_ş_l_Y_nm_Y_si_;

_{2) istehsal güclYrinin tam yüklYnmYsi ilY bağlı istehsal vasitYlYrinY tYlYbatın artması;}

_{3) Yhalinin alıcılıq qabiliyyYtinin (YmYk haqqlarının) artması}

_{Bunların nYticYsindY, YmtYYlYr az olduğu halda, tYdavüldY pul çox olur vY qiymYtlYr qalxır. Başqa sözlY tYdavüldY olan pul YmtYY qıtlığı ilY üzlYşir vY qiymYtlYrin ümumi sYviyyYsi qalxır. TYlYbin sonrakı artımı inflyasiyaya sYbYb olur. Bu xalis inflyasiyadır.}

_{XYrc inflyasiyası. Bu istehsal xYrclYrinin artması vY nYticYdY mYcmu tYklifin azalmasından doğan inflyasiyadır.}

_İ_stehsal_xYrclYrinin_artmas_ı_qiymYtlYrin_artmas_ı_demYkdir_._XYrclYr_a_ş_a_ğı_dak_ı_sYbYblYrdYn_arta_bilYr_._Oliqopolik_bazarlarda_qiymYtlYrin_yьksYk_olmas_ı_,_dцvlYtin_maliyyY_siyasYti₍_vergilYri_art_ı_r_ı_lmas_ı_),_xammal_ı_n_qiymYtinin_artmas_ı_,_YmYk_haqqlar_ı_n_art_ı_r_ı_lmas_ı_tYlYbi_vY_s_._Bьtьn_xYrclYr_qiymYtY_YlavY_olunur_vY_qiymYti_qald_ı_r_ı_r_ki_,_nYticYdY_inflyasiya_ba_ş_verir_.

_İ_nflyasiyan_ı_n_bu_tipl_Y_rini_f_Y_rql_Y_ndirm_Y_k_ç_Y_tindir_,_bel_Y_ki_,_Y_m_Y_k_haqq_ı_n_ı_n_artmas_ı_inflyasiyan_ı_n_h_Y_r_iki_tipin_Y_d_Y_aid_edil_Y_bil_Y_r_.

_{İnflyasiyanın növlYri. İnflyasiya sYviyyYsinY vY doğurduğu sosial iqtisadi nYticYlYrinY görY müxtYlif olur. İl YrzindY qiymYtlYr 10% sYviyyYsindYn çox olmayanda buna sürünYn yaxud mülayim inflyasiya deyilir. KeynsçilYr bu növ inflyasiyanı iqtisadiyyat üçün faydalı hesab edirlYr. Bu növ inflyasiya iqtisadiyyatın vY tYlYbin dYyişYn şYraitinY uyğun qiymYtlYrdY düzYlişlYr etmYyY imkan verir.}

_İ_nflyasiyan_ı_n_ikinci_nцvь_зaparaq_yaxud_sьrYtli_inflyasiyad_ı_r_._Bu_inflyasiya_zaman_ı_il_YrzindY_qiymYtlYr_{20 %-}_dYn_200%-_Y_qYdYr_yьksYlir_._Bu_{iqtisadiyyatda}_ciddi_gYrginlik_yarad_ı_r_vY_arzu_olunmazd_ı_r_.

_{Hiperinflyasiya. TYdavьldY pulun miqdarı vY qiymYtlYrin sYviyyYsi son dYrYcY yьksYk olanda onu hiperinflyasiya adlandırırlar. İnflyasiyanın bu nцvьndY pul tamamilY qiymYtdYn dьşьr vY natural mьbadilYyY ьstьnlьk verilir. Bu cьr inflyasiya milli tYsYrrьfatı dağıdır.}

_Göst_Y_ril_Y_n_h_Y_r_üç_inflyasiya_növü_aç_ı_q_inflyasiyaya_aiddir_._İ_nflyasiya_gizli_ş_Y_kild_Y_ba_ş_ver_Y_bil_Y_r_._Bu_zaman_qiym_Y_tl_Y_rin_artmas_ı_ba_ş_verm_Y_y_Y_d_Y_bil_Y_r_._Ancaq_Y_mt_YY_q_ı_tl_ığı_olur_,_böyük_növb_Y_l_Y_r_yaran_ı_r_._Zahir_Y_n_qiym_Y_tl_Y_r_sabit_qal_ı_r_,_lakin_pul_kütl_Y_si_artd_ığı_na_gör_Y_Y_mt_YY_q_ı_tl_ığı_yaran_ı_r_._Qiym_Y_tl_Y_r_üz_Y_rind_Y_ciddi_n_Y_zar_Y_t_olduqda_inflyasiya_gizli_ş_Y_kild_Y_ba_ş_verir_.

_{İnflyasiyanın tarazlaşdırılmış vY tarazlaşdırılmamış növlYri dY olur. İnflyasiya tarazlı olanda qiymYtlYrin artması YksYr YmtYYlYr üçün sakit baş verir, sabit olur. Tarazlaşdırılmamış inflyasiya şYraitindY müxtYlif YmtYYlYrin qiymYtlYri müxtYlif proporsiyada daim dYyişir, artır. Tarazlaşdırılmamış inflyasya sahibkarların fYaliyyYti üçün çox böyük YngYllYr törYdir, fYaliyyYt üçün düzgün istiqamYt seçmYk çYtin olur. Tarazlaşdırılmış inflyasiya tYhlükYli deyildir vY lazım gYldikdY YmtYYlYrin qiymYtlYrini qaldırmaq olur.}

_İ_nflyasiyan_ı_n_gцzlYnilYn_vY_{gцzlYnilmYyYn}_nцvlYri_dY_olur_.

_Gözl_Y_nil_Y_n_inflyasiyan_ı_mü_Y_yy_Y_n_dövr_üçün_Y_vv_Y_lc_Y_d_Y_n_proqnozla_ş_d_ı_rmaq_olar_._Bu_,_dövl_Y_tin_qiym_Y_tl_Y_ri_liberalla_ş_d_ı_rmaq_ist_Y_yi_il_Y_ba_ğ_l_ı_Y_vv_Y_lc_Y_d_Y_n_«_planla_ş_d_ı_r_ı_l_ı_r_».

_Gцzl_YnilmYyYn_inflyasiya_qYfildYn_ba_ş_verir_,_qiymYtlYr_birdYn_-_birY_s_ı_зray_ı_ş_la_qalx_ı_r_._Bu_isY_pul_tYdavьlьnY_vY_vergi_sisteminY_mYnfi_tYsir_gцstYrir_._Џhali_vahimYyY_dь_ş_ьr_,_nY_gцrdьsY_al_ı_r_,_зYtin_vYziyyYt_yaran_ı_r_vY_qiymYtlYr_yenidYn_qalx_ı_r_.

_İ_nflyasiyan_ı_n_m_Y_nfi_t_Y_r_Y_fl_Y_ri_il_Y_yana_ş_ı_onun_müsb_Y_t_t_Y_r_Y_fl_Y_rini_d_Y_qeyd_edirl_Y_r_,_o_,_iqtisadi_art_ı_ma_göm_Y_k_edir_._Bel_Y_ki_,_inflyasiya_qiym_Y_tl_Y_rin_v_Y_m_Y_nf_YY_t_normas_ı_n_ı_n_artmas_ı_na_t_Y_sir_etm_Y_kl_Y_iqtisadi_v_Y_ziyy_Y_ti_canland_ı_ran_bir_amil_kimi_ç_ı_x_ı_ş_edir_._Lakin_inflyasiya_d_Y_rinl_Y_ş_dikc_Y_inki_ş_af_ı_pozan_,_sosial_-_iqtisadi_sabitsizliyi_gücl_Y_ndir_Y_n_amil_Y_çevrilir_,_g_Y_rginliyi_art_ı_r_ı_r_.

_{İnflyasiya cYmiyyYtin sosial-iqtisadi hYyatında arzıolunmaz nYticYlYr doğurur. BelY ki, sYürYtli inflyasiya korporasiyaların vY xırda firmaların iqtisadi itkilYrinY sYbYb olur. O sYmYrYli makroiqtisadi siyasYtin hYyata keçirilmYsi işini çYtinlYşdirir. QiymYtlYr obyektiv informasiya ötürmYk funksiyasını yerinY yetirY bilmir. QiymYtlYrin qeyri-bYrabYr artımı iqtisadi sahYlYr arasında disproporsiyaları güclYndirir. halinin istehlakının strukturu pozulur.}

_{İnflyasiya YmtYY qıtlığının yaranmasına, pulun YmtYYyY çevrilY bilmYmYsinY, barter YmYliyyatlarının güclYnmYsinY sYbYb olur.}

_{SürYtli inflyasiya fiskal siyasYtY mYnfi tYsir göstYrir. BelY ki, inflyasiya vergilYrdYn daxil olan vYsaitlYri qiymYtsizlYşdirir.}

_{İnflyasiya Yhalinin pul yığmaq marağını öldürür, onların YmanYtlYrini qiymYtdYn salır, kredit verYn banklara vY digYr kredit tYşkilatlarına böyük ziyan vurur.}

_{BeynYlxalq iqtisadi YlaqYlYrin genişlYndiyi şYraitdY inflyasiya asanlıqla bir ölkYdYn digYrinY keçY bilir, beynYlxalq valyuta vY kredit münasibYtlYrindY ciddi çYtinliklYr yaradır.}

_{BütövlükdY inflyasiya makroiqtisadi sabitliyi pozur vY yuxarıda göstYrilYn mYnfi iqtisadi nYticYlYrY sYbYb olur. Bununla yanaşı inflyasiyanın doğurduğu sosial nYticYlYr dY çox ağrılı vY ziyanlıdır.}

_{İnflyasiyanın aşağıdakı sosial nYticYlYrini göstYrmYk olar: - İnflyasiya gYlirlYrin bölgüsü, onun istifadYsi ilY bağlı olan sahYlYrY böyük ziyan verir. O milli gYlirin yenidYn bölgüsünY sYbYb olur, nominal vY real YmYk haqqlarının artım templYrinin YmtYY vY xidmYtlYrin qiymYtlYrinin sürYtli artımından geri qalmasını şYrtlYndirir.}

_{İnflyasiyadan muzdla işlYyYnlYr, sYrbYst peşY sahiblYri, tYqaüdçülYr, Yhalinin sosial müdafiYyY ehtiyacı olan digYr tYbYqYlYri ciddi zYrYr çYkirlYr.}

_{İnflyasiya hYmçinin mYşğulluq probleminin hYllinY ciddi tYsir göstYrir. BelY ki, sürYtli vY hiper inflyasiyalar zamanı heç kYs qiymYtdYn düşmüş pullara öz mYhsullarını dYyişmYk istYmir vY buna görY dY istehsalın hYcmi azaldılır vY tYklifin azalması isY işsizliyin daha da artmasına sYbYb olur. İşsizliyin artması isY Yhalinin gYlirlYrini azaldır vY Yhali inflyasiyadan daha çox ziyan çYkir.}

_{HYr dövlYt mümkün olan vasitYlYrlY inflyasiyanın qarşısını almaq, heç olmasa onun sürYtini azaltmaq mYqsYdilY antiinflyasiya tYdbirlYrini hYyata keçirir. Bu mYqsYdlY hazırlanmış antiinflyasiya proqramının reallaşdırılması iqtisadiyyatın sabitlYşdirilmYsindY zYruri tYdbir hesab olunur. Antiinflyasiya proqramının Ysasını inflyasiyanın sYbYblYrinin vY amillYrinin obyektiv tYhlili, onu aradan qaldırmağa, yaxud sürYtini azaltmağa imkan verYn tYdbirlYr kompleksi tYşkil edir. Dünya tYcrübYsindY inflyasiya şYraitindY iqtisadiyyatı idarY etmYyin iki yolu mYlumdur: biri inflyasiyaya uyğunlaşmaq, digYri isY radikal tYdbirlYrin kömYyilY inflyasiyanı aradan qaldırmaqdır.}

_{İngiltYrYdY vY ABŞ-da dövlYt sYviyyYsindY inflyasiya YleyhinY mübarizY aparmaq vYzifYsi irYli sürülür. BYzi ölkYlYrdY isY inflyasiyaya uyğunlaşmaq (indeksasiya etmYk vY s.) tYdbirlYri hYyata keçirilir.}

_{İnflyasiyaya uyğunlaşmaq siyasYti elY qurulur ki, bazar subyektlYri öz fYaliyyYtlYrindY inflyasiyanı nYzYrY alırlar. Onlar pulun qiymYtdYn düşmYsi nYticYsindY baş verYn itkilYrin uçotunu aparmaq yolu ilY hYyata keçirirlYr. Firmalar inflyasiya şYraitindY qoyulan kapitalın tez geri qayıtmasını mümkün edYn layihYlYrY üstünlük verirlYr. Firmalar dövriyyY vYsaitlYri çatışmazlığı aradan qaldırmaq üçün kYnar mYnbYlYrdYn istifadY etmYyY meyl göstYrirlYr ki, bu onlar üçün böyük riskdir.}

_{Muzdla işlYyYn işçilYr dY alıcılıq qabiliyyYti aşağı düşmüş pulla YmYk haqqı aldıqları bir şYraitdY itirdiklYrini kompensasiya yolu ilY YldY etmYyY vY YlavY mYnbYlYr tapmağa çalışırlar. Onlar ailY büdcYsinin xYrclYrini inflyasiya şYraitinY uyğunlaşdırmaqla vYziyyYtdYn çıxmağa çalışırlar.}

_{DövlYt makroiqtisadi sYviyyYdY inflyasiya prosesinY tYsir etmYk, tYdiyyY qabiliyyYtli tYlYbi tYnzimlYmYk mYqsYdilY büdcYnin gYlir vY xYrclYri ilY manevr edir.}

_{BelY ki, inflyasiya zamanı dövlYt artıq tYlYbY öz xYrclYrini azaldır vY vergilYri artırır. NYticYdY inflyasiyanın sürYti düşür. Ancaq büdcYnin kYsirdY olması vergi vY xYrclYrlY manevr etmYyi mYhdudlaşdırır.}

_{BYzi hallarda, dövlYtin müdaxilYsi olmadan, MYrkYzi bank özünün pul-kredit siyasYti vasitYsilY inflyasiya prosesinY tYsir etmYyY çalışır.Bu zaman MYrkYzi bank tYdavüldY olan pulun miqdarı vY borc faiz dYrYcYlYrini dYyişmYklY iqtisadiyyata tYsir göstYrir. O öz tYdbirlYri ilY tYdavüldY olan artıq pulların bir hissYsini geriyY qaytarır, faiz dYrYcYlYrini artırmaqla tYdavülY YlavY pul kütlYsinin daxil olmasının qarşısını alır. Bu isY inflyasiyanın sürYtini aşağı salır.}

_Mьasir_bazar_iqtisadiyyat_ı_inflyasiyal_ı_d_ı_r_vY_onu_tцrYdYn_bьtьn_amillYri_aradan_qald_ı_rmaq_зYtindir_._Bunnula_belY_bir_зox_цlkYlYrin_inflyasiyan_ı_buxovlamaq_,_onu_sьrYtini_azaltmaq_vY_nYticYlYrini_aradan_qald_ı_rmaq_sahYsindY_tYcrьbYlYri_vard_ı_r_._Bu_tYcrьbYni_цyrYnmYk_зox_faydal_ı_olard_ı_.

_Son_bir_neç_Y_il_Y_rzind_Y_Az_Y_rbaycan_iqtisadiyyat_ı_nda_da_inflyasiya_hadis_Y_si_ba_ş_vermi_ş_v_Y_qiym_Y_tl_Y_r_t_Y_dricl_Y_qalxaraq_2007-_ci_ild_Y_inflyasiya_s_Y_viyy_Y_sinin_t_Y_qrib_Y_n_22%-_Y_çatmas_ı_na_s_Y_b_Y_b_olmu_ş_dur_._Ba_ş_vermi_ş_inflyasiyan_ı_n_qar_ş_ı_s_ı_n_ı_almaq_m_Y_qs_Y_dil_Y_Az_Y_rbaycan_hökum_Y_ti_bir_s_ı_ra_t_Y_dbirl_Y_r_h_Y_yata_keçirm_Y_y_Y_ba_ş_lam_ı_ş_d_ı_r_.

_{31 may 2005-ci il tarixdY AzYrbaycan Respublikası Prezidenti İ.H.liyev «AzYrbaycan Respublikasında antiinflyasiya tYdbirlYrinin güclYndirilmYsi haqqında» fYrman imzalamışdır.}

_{AzYrbaycanda qiymYtlYrin qalxmasının vY inflyasiya sYviyyYsinin yüksYk olması sYbYblYri haqqında deyilir: «İnflyasiya sYviyyYsinin gözlYnilYn hYddYn yüksYk olması YsasYn dünya bazarında xam neftin qiymYtinin artmasının istehsal xYrcYlYrinY tYsiri nYticYsindY idxal mallarının bahalaşması, dövriyyYdY olan pul kütlYsi hYcminin artması vY izafi pul kütlYsinin müxtYlif maliyyY alYtlYrinY cYlbolunma mexanizminin kifayYt qYdYr inkişaf etmYmYsi, iqtisadiyyata yönYldilYn investisiyaların strukturunun tYkmil olmaması, istehsalda, ticarYtdY vY idxal-ixrac YmYliyyatlarında inhisarçılığa qarşı mübarizYnin yetYrli olmaması vY s. sYbYblYrlY bağlıdır».}

_{FYrmanda inflyasiyanın sYbYblYri ilY yanaşı onun aradan qaldırılmasının konkret istiqamYtlYri vY hYyata keçirilmYsi zYruri olan tYdbirlYr dY öz Yksini tapmışdır ( bax: Xalq qYzeti 1 iyun 2005-ci il). QiymYtlYrin qalxmasına vY inflyasiyanın qarşısının alınmasına tYsir edY bilYcYk aşağıdakı tYdbirlYr nYzYrdY tutulmuşdur:}

_{- QiymYtli kağızların buraxılması vY onun bazarının genişlYndirilmYsi;}

_{- inzibati xYrclYrin azaldılması;}

_{- dövriyyYdY olan pul kütlYsinin hYcminin azaldılması;}

_{- inhisarçılığa qarşı mübarizYnin güclYndirilmYsi vY s.}

_{Bu vY digYr antiinflyasiya tYdbirlYrinin hYyata keçirilmYsinY baxmayaraq hYlY dY respublikada inflyasiyanın qarşısını almaq mümkün olmayıb. Buna görY dY dövlYt ölkY iqtisadiyyatında inhisarçılığın güclü olmasını nYzYrY alaraq inhisarçılığa qarşı inzibati vastYlYrlY mübarizYni güclYndirmYyi nYzYrdY tutmuşdur.}

_{AzYrbaycanda inflyasiyanın mülayim, sakit tYrzdY baş vermYsini tYmin etmYk üçün milli iqtisadiyyatı inkişaf etdirmYk vY daxili bazarların tYlYbini yerli mYhsullar hesabına tYmin etmYk lazımdır.}

_{XIY FYsil.}

_{MALİYY MÜNASİBTLRİ: DÖVLT BÜDCSİ V VERGİLR}
_{1. MaliyyYnin mahiyyYti, zYruriliyi vY funksiyaları. MaliyyY sistemi.}

_{2. DövlYt büdcYsi. BüdcYnin gYlirlYri vY xYrclYri.}

_{3. Yerli büdcYlYr. BüdcY kYsiri: sYbYblYri vY tYnzimlYnmYsi.}

_{4. VergilYrin mahiyyYti, növlYri vY funksiyaları. VergilYrin dYrYcYlYri.}

_{5. DövlYtin fiskal siyasYti.}
_{§1. MaliyyYnin mahiyyYti, zYruriliyi vY funksiyaları. MaliyyY sistemi.}
_{CYmiyyYtin formalaşmasında vY fYaliyytindY iqtisadi alYt kimi maliyyYnin xüsusi rolu vardır. Lakin maliyyY münasibYtlYri birdYn-birY meydana gYlmYmişdir. BelY ki, ictimai YmYk bölgüsünün inkişafı nYticYsindY fYrdi istehsalın meydana gYlmYsi, xüsusi mülkiyyYtin qYrarlaşması ilY dövlYt yaranmışdır. DövlYt xüsusi növ hakimiyyYt forması olaraq digYr strukturlarla yanaşı ölkYnin yaşaması vY fYaliyyYti üçün pul fondlarının yaranması, bölgüsü vY yenidYn bölgüsü mexanizmini öz YlindY saxlayır vY tYnzimlYyir. DövlYt maliyyYsi cYmiyyYtin inkişafının müYyyYn mYrhYlYsindY YmtYY-pul münasibYtlYrinin meydana gYlmYsi ilY bağlıdır vY dövlYtin zYruri ehtiyaclarının ödYnilmYsi üçün pul resurslarının sYfYrbYr olunması üzrY pul münasibYtlYrini ifadY edir. «MaliyyY» anlayışı latınca «finansiya» - sözündYn YmYlY gYlib tYdiyyY, gYlir mYnasını ifadY edir.}

_{«MaliyyY» dövlYtin gYlir vY xYrclYrini ifadY edYn iqtisadi münasibYt, bir anlayış kimi XIII-XV YsrlYrdY İtaliyada, XVI YsrdY Fransada işlYdilmişdir. GetdikcY YmtYY-pul münasibYtlYrinin inkişafı nYticYsindY «maliyyY» termini dünyanın bir sıra ölkYlYrindY daha geniş status almışdır.}

_{MaliyyY anlayışı pul münasibYtlYrini ifadY etsY dY o, bütövlükdY pul münasibYtlYrini tam YhatY etmir. YYni pul münasibYtlYri maliyyY münasibYtlYrinY nisbYtYn daha geniş tutumlu anlayışdır.}

_{Pul münasibYtlYri dövlYtlY müYssisYlYr, dövlYtlY Yhali, müYssisYlYr arası, dövlYtlY digYr subyektlYr arasında geniş pul münasibYtlYrini ifadY edir.}

_{MaliyyY münasibYtlYri bilavasitY pul fondlarının yaradılması, bölgüsü, yenidYn bölgüsü vY istifadYsi üzrY münasibYtlYr sistemini YhatY edir.}

_{MaliyyY münasibYtlYri iqtisadi münasibYtlYrin ayrılmaz hissYsi kimi iqtisadi bazisin tYrkibinY daxildir. MaliyyY münasibYtlYri iqtisadi münasibYtlYr sisteminin reallaşmasına mühüm tYsir göstYrir.}

_{MaliyyY iqtisadi kateqoriya kimi iqtisadiyyatın bütün sahYlYrindY pul fondlarının yaranması, bölgüsü, yenidYn bölgüsü vY istifadYsi prosesindY yaranan iqtisadi münasibYtlYr sistemini ifadY edir.}

_{MaliyyYnin mövcudluğunu zYruri edYn sYbYblYr bunlardır:}

_{mtYY-pul münasibYtlYrinin meydana gYlib inkişaf etmYsi;}
_{DövlYtin fYaliyyYt göstYrmYsi, yYni ölkYdY maliyyY ehtiyaclarının ödYnilmYsi, dövlYtin iqtisadi vYzifYlYri yerinY yetirmYsi;}
_{TYkrar istehsal prosesinin fasilYsiz olaraq baş vermYsi, müYssisYlYrdY istehsal fondlarının dövranının ardıcıllığının tYmin edilmYsi;}
_{ÖlkYdY yaradılan ümumi Milli mYhsulun vY Milli gYlirin bölgüsü vY yenidYn bölgüsünün hYyata keçirilmYsi;}
_{MülkiyyYtçilYr arasında YmtYY-pul münasibYtlYrinin yaranmasının zYruriliyi;}
_{İqtisadiyyatın dövlYt tYnzimlYnmYsi alYti kimi istifadY olunması;}
_{Bazar iqtisadiyyatı şYraitindY daxili vY beynYlxalq bazar YlaqYlYrinY girmYk, beynYlxalq kredit YmYliyyatlarına qoşulmaq mYqsYdi vY s.}

_{MaliyyY munasibYtlYrini zYruri edYn bu sYbYblYr kompleks xarakter daşıyır vY bir-biri ilY qarşılıqlı surYtdY YlaqYdardır.}

_{BelYliklY, maliyyYnin meydana gYlmYsi, cYmiyyYtdY rolu, inkişaf qanunauyğunluqları, ictimai tYkrar istehsal prosesinY tYsiri hYr bir dövlYtin öz funksiyalarını yerinY yetirmY xüsusiyyYtlYri ilY müYyyYn olunur. ÖlkYdY maliyyY münasibYtlYri YsasYn aşağıdakı iki sahYni YhatY edir:}

_{1.DövlYt büdcYsindY, büdcYdYnkYnar fondlarda toplanan vY dövlYtY mYxsus olan mYrkYzlYşmiş pul fondlarının yaradılması vY istifadYsi ilY bağlı olan pul münasibYtlYrini.}

_{2.MikroözYklYrdY qalan qeyri-mYrkYzlYşmiş pul fondlarını.}

_{Bunları nYzYrY alaraq maliyyYyY daha geniş formada tYrif vermYk olar: maliyyY – dövlYtin öz sosial-iqtisadi funksiyalarını vY vYzifYlYrini yerinY yetirmYsi, geniş tYkrar istehsal şYrtlYrinin tYmin olunması mYqsYdilY mYrkYzlYşmiş vY qeyri-mYrkYzlYşmiş pul vYsaiti fondlarının YmYlY gYlmYsi, bölüşdürülmYsi vY onların istifadYsi ilY YlaqYdar yaranan iqtisadi münasibYtlYrdir.}

_{MaliyyYnin mYzmunu vY fYaliyyYt mexanizmi onun yerinY yetirdiyi aşağıdakı funksiyalarda ifadY olunur:}

_{1.TYkrar istehsal funksiyası, yYni ölkYdY geniş tYkrar istehsalın fasilYsiz olaraq baş vermYsi, stabilliyin tYmin olunması, istehsal vY tYdavül fondlarının hYrYkYti maliyyY tYminatından daha çox asılıdır.}

_{2.Bölüşdürücü funksiya vasitYsilY ümumi Milli mYhsulun vY Milli gYlirin bölgüsü vY yenidYn bölgüsü hYyata keçirilir.}

_{3.NYzarYt funksiyası vasitYsilY cYmiyyYtdY pul fondlarının yaranması, bölgüsü vY istifadYsi üzYrindY iqtisadi nYzarYt hYyata keçirilir. MaliyyY nYzarYti istehsal dairYsindYn başlayaraq bölgü, mübadilY vY istehlak sferasını da YhatY edir. MaliyyY vasitYsilY dövlYt tYrYfindYn cYmiyyYtin maddi vY pul resursları üzYrindY ciddi nYzarYt hYyata keçirilir.}

_{4.MaliyyYnin stimullaşdırıcı funksiyası vasitYsilY mYrkYzlYşdirilmiş vY qeyri-mYrkYzlYşdirilmiş pul fondlarının yaradılması, bölgüsü vY istifadY olunmasında hYvYslYndirici motivlYrin rolu daha da güclYnir vY nYzYrY alınır.}

_{5.MaliyyYnin tYnzimlYmY funksiyası vasitYsilY dövlYt iqtisadiyyatın sabitliyini, inflyasiyanın sYviyyYsini tYnzimlYyir vY Yhalinin sosial problemlYrinY bilavasitY tYsir göstYrYn iqtisadi metodları hYrYkYtY gYtirir.}

_{MaliyyYnin mövcud funksiyaları maliyyY sistemi vasitYsilY reallaşır.}

_{MaliyyY sistemi maliyyY anlayışına nisbYtYn daha geniş vY YhatYlidir. BelY ki, maliyyY sistemi tYkcY pul fondlarının YmYlY gYlmYsini deyil, eyni zamanda ondan istifadY olunma mexanizmini, metodlarını vY bölgü üsullarını YhatY edir.}

_{BelYliklY, maliyyY sistemi ölkYdY pul vYsaitlYri fondlarının yaranması, bölgüsü, yenidYn bölgüsü vY istifadY olunmasının forma vY metodlarını özündY birlYşdirir.}

_{AzYrbaycan Respublikasının mövcud maliyyY sisteminY aşağıdakı mal iyyY strukturları daxildir.}

Малиййя системи

Мцяссися, идаря вя тяшкилатларын малиййяси

Yüklə 15,57 Mb.

Dostları ilə paylaş:

1 ... 19 20 21 22 23 24 25 26 ... 43