Blogumuzu ziyarYt etmYyi unutmayın: utopiaderslik blogspot com

Yüklə 15,57 Mb.

səhifə	21/43
tarix	21.11.2018
ölçüsü	15,57 Mb.
	#84324

1 ... 17 18 19 20 21 22 23 24 ... 43

_M₌_Џq_-_Kp₊_T_-_qT

_Ds

_Dem_Y_li_,_t_Y_davül_ed_Y_n_pulun_miqdar_ı₍_M₎_b_Y_rab_Y_rdir_:_realla_ş_d_ı_r_ı_lacaq_Y_mt_YY_l_Y_rin_qiym_Y_tl_Y_rinin_c_Y_mi₍_q_),_ç_ı_xaq_kredit_Y_sat_ı_lan_Y_mt_YY_l_Y_rin_qiym_Y_tl_Y_rinin_c_Y_mi₍_Kp_),_üst_Y_g_Y_l_Y_k_öd_Y_nilm_Y_si_vaxt_ı_çatm_ı_ş_t_Y_diyy_Y_l_Y_r₍_T_),_ç_ı_xaq_qar_ş_ı_l_ı_ql_ı_öd_Y_nil_Y_n_t_Y_diyy_Y_l_Y_r₍_qT_),_bölünsün_eyni_adl_ı_pul_vahidinin_dövriyy_Y_l_Y_rinin₍_Ds₎_say_ı_na_.

_{HYr bir bazarda olduğu kimi pul bazarında da tarazlıq tYlYb olunur, bu o zaman mumkundur ki, pula olan tYlYblY pul tYklifi arasında uyğun nisbYt yaranır. BelY bir nisbYt olduqda isY makroiqtisadi sabitlik yaranır vY inflyasiya baş vermir.}
_{§5. Kredit: mahiyyYti, funksiyaları, mYnbYYlYri vY formaları.}
_{Bazar iqtisadiyyatı şYraitindY pul kütlYsi fasilYsiz hYrYkYtdY olmalıdır vY bu bir qanundur. Pulun hYrYkYtdY olduğu formalardan biri kreditdir. Kredit iqtisadi kateqoriyadır, latın mYnşYli «creditum» sözündYndir vY mYnası «borc», «credo»- «müYyyYn faizlY» pul yaxud YmtYYlYri borc vermYyY etibar edirYm, inanıram demYkdir.}

_{Bazar iqtisadiyatı şYraitindY müvYqqYti sYrbYst pul vYsaiti yaranır vY eyni zamanda sYrbYst pula ehtiyacı olan, onu borc kimi götürüb istifadY etmYkdY maraqlı olan bazar subyektlYri vardır. Buna görY dY müvYqqYti sYrbYst pul vYsaiti borc kapitalı bazarına daxil olmalı, kredit-maliyyY orqanlarının YlinY keçmYli vY ehtiyacı olan sahYlYrY tYtbiq olunmalıdır. MüvYqqYti sYrbYst pul vYsaiti sahibi üçün gYlir gYtirmYlidir vY buna görYdY sYrbYst pullar müYyyYn mYrkYzlYrdY toplanır, borc kapitalı forması alır vY hYrYkYt edir. Borc kapitalının hYrYkYt forması kreditdir.}

_Tarix_Yn_kredit_ibtidai_icma_qurulu_ş_unun_da_ğı_ld_ığı_dцvrdY_,_Ymlak_{bYrabYrsizliyi}_yarand_ığı_zaman_meydana_gYlmi_ş_vY_sYlYm_kapital_ı_formas_ı_nda_fYaliyyYt_gцstYrmi_ş_dir_._SYlYmзilik_YsasYn_istehlak_xarakterli_idi_vY_istehsala_xidmYt_etmirdi_._Kapitalizm_cYmiyyYtinin_meydana_gYlmYsi_,_bazar_iqtisadiyyat_ı_n_ı_n_inki_ş_af_ı_ilY_sYlYm_kapital_ı_borc_kapital_ı_ad_ı_n_ı_al_ı_r_vY_YsasYn_istehsala_xidmYt_edir_,_iqtisadiyyat_ı_n_digYr_sahYlYrinin_inki_ş_af_ı_na_yцnYldilir_.

_Kredit_iqtisadi_kateqoriya_olmaqla_borc_ver_Y_nl_Y_borc_alan_aras_ı_nda_yaranan_iqtisadi_münasib_Y_tl_Y_ri_ifad_Y_edir_._Kredit_müxt_Y_lif_formalarda_verilir_,_vaxt_ı_çatanda_geri_qaytar_ı_l_ı_r_,_istifad_Y_sin_Y_gör_Y_faiz_öd_Y_nilir_._Kredit_mü_Y_yy_Y_n_prinsipl_Y_r_Y_Y_salanmaqla_verilir_.

_{Kreditin verilmYsinin Ysas prinsiplYri bunlardır:}

_{a) Kredit müYyyYn mYqsYd üçün verilir;}

_{b) Kredit müYyyYn müddYtY verilir;}

_{ç) Kredit geri qaytarmaq şYrtilY verilir;}

_{c) Kredit müYyyYn faizlY verilir;}

_{d) Kredit tYminatla verilir (geri qaytarmaq mümkün olsun)}

_{Kredit tYkrar istehsalı hYyata keçirmYk, onun fasilYsizliyini tYmin etmYk zYruriliyindYn irYli gYlmişdir. BelY ki, kapitalın müxtYlif tYrkib ünsürlYri eyni vaxtda dövr etmir vY bu sYbYbYdYn müYssisYlYrdY müvYqqYti istifadY etmYk üçün pul vYsaitinY ehtiyac olur vY kredit götürmYyY ehtiyac yaranır.}

_{Kredit müvYqqYti sYrbYstlYşYn vY müxtYlif formalarda toplanmış aşağıdakı Ysas mYnbYlYr hesabına verilir:}

₁₎_ЏmtYYlYrin_sat_ı_ş_ı_vaxt_ı_ilY_xammal_ı_n_,_material_ı_n_,_yanaca_ğı_n_al_ı_nmas_ı_na_vY_YmYk_haqq_ı_n_ı_n_цdYnilmYsi_mьddYtlYri_aras_ı_ndak_ı_fYrqlY_YlaqYdar_olaraq_pul_formas_ı_nda_sYrbYstlY_ş_Yn_dцvriyyY_{vYsaitlYrinin}_bir_hissYsi_;

_{2) mьYssisYlYrdY (firmalarda) Ysas kapitalın bYrpası ьзьn yığılmış amortizasiya ayırmaları;}

₃₎_büdc_Y_v_Y_saitinin_v_Y_müxt_Y_lif_m_Y_qs_Y_dli_fondlar_ı_n_v_Y_saitl_Y_rinin_bir_hiss_Y_si_;

_{4) kapital yığımı üçün toplanan vYsaitlYr;}

_{5) Yhalinin pul yığımları;}

₆₎_{mьYssisYlYrin}_banklarda_olan_depozitlYri_.

_İ_{qtisadiyyatda}_kredit_bir_çox_funksiylar_ı_yerin_Y_yetirir_.

_{vvYla, kredit istehsalın hYcminin genişlYnmYsinY gömYk edir.}

_{İkincisi, kredit yenidYn bölmYk funksiyasını yerinY yetirir, Onun sayYsindY xüsusi YmanYtlYr, müYssisY vY firmaların mYnfYYtlYri,dövlYt gYlirlYri borc kapitalına çevrilYrYk iqtisadiyyatın zYruri olan sahYlYrinY yönYldilir.}

_{Üçüncüsü, kredit tYdavül xYrclYrinY qYnat etmYyY imkan verir. BelY ki, kredit münasibYtlYri inkişaf edib genişlYndikcY nağdsız hesablaşmalardan daha çox istifadY olunur vY pul kütlYsinin hYrYkYti sürYtlYnir.}

_{Dördüncüsü, kredit kapitalın tYmYrküzlYşmYsi vY mYrkYzlYşmYsi prosesini sürYtlYndirir. BelY ki, rYqabYt mübarizYsi şYraitindY güclü firmalar kreditdYn istifadY edYrYk zYif firmaları özlYrinY tabe edir, digYr firmalar isY rYqabYtY tab gYtirmYk üçün bir-birilY birlYşmYyi üstün tuturlar, bu zaman kreditdYn bir vasitY kimi istifadY olunur. GüclülYr kreditdYn xeyir görür, zYiflYr isY onun ağır şYrtlYrinY mYruz qalır vY rYqabYtdY uduzurlar.}

_{Beşincisi, kredit ondan istifadY edYn müYssisYlYrin, firmaların maliyyY-tYsYrrüfat fYaliyyYtinY nYzarYt edir vY tYnzimlYyici funksiyanı yerinY yetirir.}

_{Altıncısı, kredit nağd pullara qYnaYt edilmYsinY kömYk edir.}

_Kredit_YmtYY_vY_pul_ş_YklindY_olmaqla_mьxtYlif_formalarda_hYyata_keзirilir_._Bunlardan_Yn_Ysaslar_ı_a_ş_a_ğı_dak_ı_lard_ı_r_:

_Kommersiya_krediti_:_Bu_,_mü_Y_ssis_Y_l_Y_rin_bir_-_birin_Y_m_Y_hsul_ş_Y_klind_Y_verdikl_Y_ri_borcdur_._Kommersiya_kreditinin_Y_sas_al_Y_ti_vekseldir_,_onun_vasit_Y_sil_Y_r_Y_smil_Y_ş_dirilir_._Veksel_qiym_Y_tli_ka_ğı_z_olub_,_möhl_Y_t_vaxt_ı_ba_ş_a_çatanda_veksel_ver_Y_n₍_borc_alan₎_ş_Y_xsin_veksel_sahibi₍_borc_ver_Y_n₎_qar_ş_ı_s_ı_nda_pul_öhd_Y_çiliyini_Y_ks_etdirir_._Verilmi_ş_veksell_Y_r_bankda_uçota_al_ı_n_ı_r_._Kreditin_bu_formas_ı_m_Y_hduddur_,_onunla_Y_m_Y_k_haqq_ı_verm_Y_k_olmur_.

_{Bank krediti. Bu, banklar, xüsusi maliyyY kredit tYşkilatları (fondlar, assosiasiyalar) tYrYfindYn sahibkarlara, müssYsYlYrY vY tYsYrrüfatlara pul borcu formasında verilYn kreditdir. Bank krediti qaytarılma müddYtinY görY qısamüddYtli (1 ilY qYdYr), ortamüddYtli (1 ildYn 5 ilY qYdYr), uzunmüddYtli (5 ildYn yuxarı) olur. Bank kredit münasibYtlYrindY Ysas yer tutur vY müYssisYlYrin normal fYaliyyYti üçün mühüm YhYmiyyYt kYsb edir.}

_{TYsYrrüfatlar arası pul krediti. Bu tYsYrrüfatçı subyektlYrin bir-birinY verdiklYri kreditdir. MüYssisY vY tYşkilatlar istiqrazlar, sYhmlYr, kredit biletlYri vY digYr qiymYtli kağızları almaqla kredit münasibYtlYrinY girirlYr.}

_{İstehlak krediti. Bu kredit 3 ilY qYdYr müddYtY istehlakçılara kommersiya krediti formasında (möhlYtlY YmtYYlYrin satılması) vY bank krediti formasında uzun müddYtli istehlak şeylYrini (avtomobil, soyuducu, televizor vY s.) almaq üçün verilir.}

_{İpoteka krediti. Bu, daşınmaz Ymlakı (torpaq, binalar) girov qoyulmaq şYrtilY uzun müddYtY verilYn kreditdir. İpoteka kreditindYn yaşayış binlarının tikilmYsi vY kYnd tYsYrrüfatında Ysas istehsal fondlarının yenilYşdirilmYsi üçün istifadY edilir. Kreditin bu növü kapitalın tYmYrküzlYşdirilmYsinY kömYk edir. İpoteka kreditinin Ysas alYti bankların vY müYssisYlYrin buraxdıqları ipoteka istiqrazlarıdır.}

_{DövlYt krediti. Kreditin bu forması dövlYtlY ona borc verYn Yhali vY bizneslY mYşğul olanlar arasındakı münasibYtlYri YhatY edir. Burada dövlYt borc alan, Yhali vY xüsusi biznes isY borc verYndir. DövlYt kreditinin mYnbYyi dövlYtin vY yerli orqanların buraxdıqları istiqrazlardır. Bu kreditdYn dövlYt büdcYsinin kYsirini doldurmaq üçün istifadY olunur.}

_{BeynYlxalq kredit. Kreditin bu forması borc kapitalının beynYlxalq iqtisadi münasibYtlYr sferasında hYrYkYtini Yks etdirir, beynYlxalq kredit YmtYY vY pul (valyuta) formasında verilir. Bu kredit münasibYtlYrindY (kredit verYn vY kredit alan) banklar, xüsusi firmalar, müYssisYlYr, dövlYt, beynYlxalq, region vY yerli tYşkilatlar iştirak edirlYr. BeynYlxalq kredit ölkYlYr arası iqtisadi münasibYtlYrin genişlYnmYsindY vY inteqrasiya proseslYrinin sürYtlYnmYsindY mühüm rola malikdir.}

_{Dünya praktikasında banklarla yanaşı qeyri-bank kredit-maliyyY tYşkilatları da mövcuddur vY kredit münasibYtlYrindY fYal iştirak edirlYr. Bu cür qeyri-maliyyY tYşkilatlarına investisiya fondları, sığorta kompaniyaları, qeyri-dövlYt pensiya fondları, YmanYt kassaları, lombardlar aid edilir. Kredit vasitYlYri kifayYt qYdYr çox olan bu qeyri-bank kredit-maliyyY tYşkilatları banklarla güclü rYqabYt apara bilirlYr. Bununla belY dövlYtin kredit sisteminin Ysasını bank sistemi tYşkil edir.}

_{Bazar iqtisadiyyatının inkişafı nYticYsindY müasir kredit sistemi formalaşmışdır. Kredit sistemi dövlYtin YlindY iqtisadiyyatı tYnzim etmY vasitYsidir. Bu sistemdY banklar hYlledici rola malikdir.}
_{§6. Banklar, onların növlYri vY funksiyaları.}
_{Bank - qiymYtli kağızlarla alver edYn vY kreditorlarla borc alanlar arasında vasitYçilik edYn müYssisYdir. Bank bir tYrYfdYn fYaliyyYtdY olmayan, sYrbYst pul vasitYlYri vY gYlirlYri toplayır, digYr tYrYfdYn isY, pul vYsaitYlYrini fYaliyyYtli sahibkarların sYrYncamına verir. Banklar sYrbYst pulların mYrkYzlYşdirilmYsini, habelY ondan istehsal vY tYdavül dairYsindY istifadY olunmasını tYmin edir. Banklar başqa müYssisYlYrdYn fYrqli olaraq istehsal dairYsindY deyil, tYdavül dairYsindY fYaliyyYt göstYrir.}

_{Banklar sistem halında olub ayrı-ayrı bankları vY bank institutlarını özündY birlYşdirir. Bank kapitalının tYmYrküzlYşmYsi vY mYrkYzlYşmYsi nYticYsindY bank nYhYnglYri meydana gYlmişdir. Bank işinin beynYlmilYllYşmYsi nYticYsindY transmilli banklar vY maliyyY qrumları yaranmışdır.}

_{BütövlükdY bank sistemi bütün pul vYsaitlYrinin sYfYrbYr edilmYsini, onların bank kapitalına vY demYli borc kapitalına çevrilmYsini tYmin edir.}

_{Bazar iqtisadiyyatlı ölkYlYrdY bank sistemlYri müxtYlif quruluşda formalaşmışdır: 1) iki pillYli bank sistemi. Bu sistem mYrkYzi bank vY kommersiya banklarından ibarYtdir; 2) mYrkYzsizlYşdirilmiş bank sistemi (mYsYlYn ABŞ-ın Federal Ehtiyat Sistemi). Bu sistemdY MYrkYzi bank hYm dövlYt vY hYm dY xüsusi mülkiyyYtY Ysaslanmaqla qarışıq mülkiyyYt kimi fYaliyyYt göstYrir.}

_{SSRİ dövründY mYrkYzlYşdirilmiş Vahid bank sistemi fYaliyyYt göstYrmişdir.}

_{İnkişaf etmiş ölkYlYrin YksYriyyYtindY iki pillYli bank sistemi mövcuddur. Bu sistemdY başlıca rol MYrkYzi banka mYxsusdur vY birinci pillYdY durur. MYrkYzi bank XYIII-XIX YsrlYrdY kommersiya banklarından ayrılıb müstYqillYşmişdir. Bir qayda olaraq MYrkYzi bank dövlYtY mYxsus olur vY iqtisadiyyatın makroiqtisadi sYviyyYdY tYnzimlYnmYsinin mühüm alYti hesab olunur.}

_{MYrkYzi bankın iqtisadiyyatda aparıcı qolu onun yerinY yetirdiyi çoxsaylı funksiyalarda özünü göstYrir. HYmin funksiyalar bunlardır:}

_{1) milli pul nişanlarının emissiyasını hYyata keçirir, yYni onların tYdavülY buraxılması vY tYdavüldYn götürülmYsi işini tYşkil edir;}

₂₎_digYr_banklar_vY_kredit_-_maliyyY_tY_ş_kilatlar_ı_n_ı_n_{fYaliyyYtlYri}_ьzYrindY_ьmumi_nYzarYti_hYyata_keзirir_;

₃₎_kommersiya_banklar_ı_na_kreditl_Y_r_verir_;

_{4) dövlYtin qiymYtli kağızlarını buraxır, onların ödYnilmYsini vY alqı-satqısını tYşkil edir;}

_{5) MB hökümYt tYşkilatlarının hesablaşmalarını aparır, büdcYnin kassa icraçısı rolunu yerinY yetirir;}

₆₎_dцvlYtin_q_ı_z_ı_l_vY_valyuta_ehtiyatlar_ı_n_ı_saxlay_ı_r_,_beynYlxalq_valyuta_YmYliyyatlar_ı_n_ı_yerinY_yetirir_,_цlkYdY_valyutan_ı_n_{tYnzimlYnmYsini}_hYyata_keзirir_;

₇₎_dцvlYtin_pul_-_kredit_siyasYtini_hYyata_keзirir_,_{antiinflyasiya}_tYdbirlYri_gцrьr_.

_M_Y_nsubiyy_Y_tl_Y_rin_Y_gör_Y_M_Y_rk_Y_zi_banklar_bütün_ölk_Y_l_Y_rd_Y_eyni_deyildir_,_ba_ş_l_ı_ca_f_Y_rq_onlar_ı_n_kimin_mülkiyy_Y_tind_Y_olmas_ı_d_ı_r_._M_Y_s_Y_l_Y_n_,_Almaniyada_,_Az_Y_rbaycanda_,_Böyük_Britaniyada_v_Y_Fransada_,_Rusiya_Federasiyas_ı_nda_m_Y_rk_Y_zi_banklar_dövl_Y_t_mülkiyy_Y_tind_Y_dir_._AB_Ş_-_da_m_Y_rk_Y_zi_bank_s_Y_hmdar_c_Y_miyy_Y_ti_formas_ı_nda_f_Y_aliyy_Y_t_göst_Y_rir_v_Y_onun_kapital_ı_Y_sas_Y_n_öz_Y_l_banklar_ı_n_kapital_ı_hesab_ı_na_formala_ş_ı_r_._AB_Ş_-_ı_n_bütün_kommersiya_banklar_ı_n_ı_n_40%-_i_Federal_Ehtiyatlar_Sisteminin₍_FES₎_üzvl_Y_ridir_._Banklar_ı_n_60%-_i_müst_Y_qil_f_Y_aliyy_Y_t_göst_Y_rirl_Y_r_.

_{Avstriyada mYrkYzi bankın kapitalının 50%-i, Yaponiyada isY 55 %-i dövlYtY mYxsusdur. İsveçrYnin MYrkYzi bankı sYhmdar cYmiyyYti formasında fYaliyyYt göstYrsYdY, onların fYaliyyYtinY dövlYt nYzarYt edir.}

_{Bazar münasibYtlYri sisteminY keçYn AzYrbaycanın yeni bank sistemi formalaşdırılır. AzYrbaycan Respublikasında ikipillYli bank sistemi fYaliyyYt göstYrir.}

_Az_Yrbaycan_Respublikas_ı_n_ı_n_milli_bank_sisteminY_a_ş_a_ğı_dak_ı_banklar_daxildir_:

_Az_Y_rbaycan_Respublikas_ı_n_ı_n_Milli_Bank_ı_;

_{AzYrbaycan Respublikası Aqrar-SYnaye SYhmdar-Kommersiya Bankı;}

_{AzYrbaycan Respublikası manYt SYhmdar – Kommersiya Bankı;}

Yüklə 15,57 Mb.

Dostları ilə paylaş:

1 ... 17 18 19 20 21 22 23 24 ... 43

Blogumuzu ziyarYt etmYyi unutmayın: utopiaderslik blogspot com

M= Џq- Kp+T- qT

Ds

_M₌_Џq_-_Kp₊_T_-_qT

_Ds