Blogumuzu ziyarYt etmYyi unutmayın: utopiaderslik blogspot com

Yüklə 15,57 Mb.

səhifə	17/43
tarix	21.11.2018
ölçüsü	15,57 Mb.
	#84324

1 ... 13 14 15 16 17 18 19 20 ... 43

Onda ЬDM = W + r +R + m +d + T

_Mezo_vY_{makroiqtisadiyyatlar}_ı_n_Ysas_cYhYtlYrini_meyarlar_ьzrY_fYrqlYndirYn_cYdvYl^¹

_{FYpqlYrin meyarlarıTYsYrrьfatın sYviyyYsi}

_{Mezoiqtisadi sistemMakroiqtisadi sistem}

_Џ_mYk_bцlgьsь_vY_koope_-_rasiyas_ı_n_ı_n_{nцvьЏmYyin}_xьsusi_bцlgь_-_sь_vY_mezo_inteqra_-_siya₍_MSQ₎_Ümumi_Y_m_Y_k_bölgüsü_v_Y_xalq_t_Y_s_Y_rrüfat_ı_kom_-_pleksi

_Mьlkiyy_Yt_tipiЬmumi_pay_bцlgьsь_Ysas_ı_nda_mYnimsYmY

_Ümumi_birg_Y₍_dövl_Y_t₎_mülkiyy_Y_ti_T_YsYrrьfat_ı_n_tY_ş_kili_{nцvьMezosistem}_daxilindY_qeyri_-_bazar_vY_kvazi_-_bazar_YlaqYlYri_Milli_t_Y_s_Y_rrüfat_ı_n_qeyri_-_bazar_bölm_Y_si

_T_YsYrrьfat_ı_n_idarY_edil_-_mYsi_formas_ı_Mezosistem_daxilindY_planl_ı_idarYetmY_{Makroiqtisadi}_Y_laq_Y_l_Y_rin_dövl_Y_t_t_Y_r_Y_find_Y_n_idar_Y_edilm_Y_si

_{Göründüyü kimi, makroiqtisadiyyat- milliiqtisadi inteqrasiya xarakterlidir, vahid tYsYrrüfat sistemidir.}
_{§3. Milli iqtisadiyyatda gYlirlYr vY xYrclYrin dövriyyYsi}
_{Bazar iqtisadiyyatı şYraitindY bьtьn istehsal amillYrinin subyektlYri YmtYYlYrin vY xidmYtlYrin istehsalında iştirak edirlYr. İstehsal amillYrinin sahiblYri bazarın Ysas subyektlYridir. İstehsal amillYrinin sahiblYri gYlir YldY edirlYr (YmYk haqqı, mYnfYYt, faiz vY renta), gYlirlYr isY pul formasında olur. Bazar iqtisadiyyatı şYraitindY bir subyektin gYliri başqası ьзьn xYrcdir. Buna gцrY dY makroiqtisadi nYzYriyyYdY milli miqyasda gYlirlYrin vY xYrclYrin dцvriyyYsi prosesi цyrYnilir. DцvriyyY prosesi sadYdir:}

_{1.Firma bazar vasitYsilY istehsal amillYrini ev tYsYrrьfatından YldY edib onların xidmYtindYn istifadY edir.}

_{2.Firmaların istehsal etdiklYri YmtYYlYr vY xidmYtlYr ev tYsYrrьfatlarına daxil olur.}

_{Bьtьn resurslar vY son mYhsullar pulla цdYnilir:}

_{Alınan istehsal amillYrinin xidmYtinY gцrY firmalardan pul ev tYsYrrьfatlarına keзir. Bu pul ev tYsYrrьfatları ьзьn gYlirdir, firmalar ьзьn isY xYrcdir.}

_{2. Ev tYsYrrьfatları firmalardan YmtYY vY xidmYtlYr alır. Pul ev tYsYrrьfatlarından firmaya daxil olur. Bu pul ev tYsYrrьfatları ьзьn xYrcdir, firmalar ьзьn isY gYlirdir.}

_{Bağlı iqtisadiyyat şYraitindY proses daim tYkrar olunur.Bu prosesY dцvlYti dY daxil etsYk, onda:}

_{DцvlYt firmalardan vY ev tYsYrrьfatlarından vergi tutur.}
_{Eyni zamanda dцvlYt transfertlYr vY subsidiyalar цdYyir.}
_{Bunlardan YlavY dцvlYt bazardan istehsal amillYri (YmYk vY digYrlYri) alıb onların xidmYtlYrindYn istifadY edir. HYm dY firmaların istehsal etdiyi mьxtYlif mYhsulları alır. Bьtьn bunların nYticYsindY milli miqyasda gYlirlYrin vY xYrclYrin dцvriyyYsi baş verir. VY istehsalın yenidYn tYkrar olunması ьзьn şYrait yaranır.}

_{§4. Makroiqtisadi göstYricilYr sistemi. Ümumi Daxili MYhsul (ÜDM)}

_{vY onun hesablanma üsulları (metodları). QiymYt indeksinin gYlir göstYricilYrinY tYsiri}
_{BьtцvlьkdY gцtьrьlYn xalq tYsYrrьfatı sYviyyYsindY цlkYnin iqtisadiyyatının vYziyyYtini, onun inkişaf sYviyyYsini sYciyyYlYndirYn bir neзY iqtisadi gцstYricilYrdYn istifadY olunur. Mьasir YdYbiyyatda bunlar makroiqtisadi gцstYricilYr adlanır. Bunlara aiddir: 1.Milli sYrvYt; 2. Ьmumi milli mYhsul; 3. Ьmumi daxili mYhsul, yaxud Xalis milli mYhsul; 4. Milli gYlir.}

_{Milli sYrvYt – mьYyyYn bir dцvrdY hYr hansı bir dцvlYtin, xalqın malik olduğu, onun tarixi boyu yığılmış bьtьn sYrvYtidir. HYr il istehsal olunan mYhsulun hesabına milli sYrvYt artırılır vY tYzYlYnir. Milli sYrvYti зox olan цlkY gьclь, xalqı isY yaxşı yaşayır.}

_{Quruluş etibarilY milli sYrvYtY daxildir:}

_{1.CYmiyyYtin istehsal fondları. Bunlar da цz nцvbYsindY Ysas vY dцvriyyY fondlarına ayrılır.}

_{2. Sosial sahYnin Ysas fondları – mYktYb, xYstYxana binaları, mYdYni maarif vY idman obyektlYri, yaşayış binaları vY Yhalinin şYxsi Ymlakı.}

_{3. Xalqa mYxsus tYbii sYrvYtlYr – torpaqlar vY onun tYki, sular, meşYlYr.}

_{4. Geniş mYnada gцtьrьldьkdY cYmiyyYtin mYnYvi potensialı, insan zYkasının mYhsulları vY mYdYniyyYt dY milli sYrvYtdir.}

_{CYmiyyYtin inkişafı ilY milli sYrvYtin quruluşunda mьYyyYn dYyişikliklYr baş verir, onun kYmiyyYti artır, keyfiyyYti isY yaxşılaşır.}

_{Uzun bir dцvr YrzindY milli iqtisadiyyatın Ysas gцstYricilYri maddi istehsalda yaranmış dYyYr Ysasında hesablanmışdır. Bu cьr yanaşma A.Smit tYliminY istinad edirdi. SmitY gцrY milli tYsYrrьfatda sYrf olunan YmYk: 1) mYhsuldar YmYyY (bu YmYk maddi nemYtlYr yaradır); 2) qeyri-mYhsuldar YmYyY (sYrvYt yaratmır, ancaq onu istehlak edir) ayrılır.}

_{Bu nYzYriyyYyY istinad edYrYk cYmiyyYt dY maddi nemYtlYrin istehsalı gцstYricisi kimi mYcmu mYhsulu sYciyYlYndirYn MYcmu İctimai MYhsul (MİM) gцstYricisindYn istifadY edir.}

_{MYcmu İctimai MYhsul (MİM) isY bir il YrzindY maddi istehsalda yaradılan mYhsulun miqdarından ibarYtdir..}

_{DYyYr ifadYsindY – MYcmu ictimai mYhsul (MİM) bьtьn tYsYrrьfat vahidlYrindY yaradılmış mYhsulun dYyYrlYrinin cYmidir. Onu hesablayarkYn sYrf edilmiş istehsal vasitYlYrinin dYyYrinin (İv) ьzYrinY yeni dYyYr (YlavY edilmiş) (Џd) YlavY edirlYr. DemYli, (MİM)=İv+Џd (YlavY edilmiş dYyYr).}

_{Bu gцstYricinin зatışmazlığı ondan ibarYtdir ki, bьtьn maddi tYrYflYr tYkrar-tYkrar uзota alınır ki, bu da MİM hYcmini sьni olaraq artırır.}

_{Bu зatışmazlığı aradan qaldırmaq ьзьn ЬİM-dYn tYkrar uзota almaları зıxmaq lazımdır. Bunun ьзьn ЬM aralıq mYhsula vY son mYhsula bцlьnьr.}

_{Aralıq mYhsullar- MİM bir hissYsi olub hYr il cari maddi mYsrYflYr ьзьn ayrılır (xammal, material, yanacaq, enerji vY s.) vY bunlar istehsaldan зıxmır.}

_{Son mYhsul – il YrzindY yaradılmış MİM qalan hissYsidir vY istehlaka daxil olur: Yhalinin istehlakına, YmYk vasitYlYrinin bYrpasına vY yığıma gedir.}

_{Son mYhsula aiddir: istehlak şeylYri, maşın vY avadanlıqlar (illik amortizasiya fondu), hazır tikinti obyektlYri. Son mYhsul tYkrarlardan azaddır.}

_{MİM-dan istehlak olunmuş istehsal vasitYlYrinin dYyYri зıxılır ((C+V+m) – C = V+m). YerdY qalan milli gYlirdir. Bu il YrzindY yaranmış yeni dYyYrdir. Bu, son mYhsulun dYyYridir, keзmiş dYyYri цzьnY daxil etmir. (A.SmitY gцrY).}

_{MG maddi istehsalın bьtьn цzYklYrinin YldY etdiklYri gYlirlYrin cYmidir. Lakin milli tYsYrrьfatların vYziyyYtini sYciyyYlYndirYn yeni tip makroiqtisadi gцstYricilYrdYn dY istifadY edilir. Bu ьmumi daxili mYhsul (ЬDM) gцstYricisidir.}

_{ЬDM milli hesablar sisteminin vY iqtisadiyyatın Yn mьhьm gцstYricilYrindYn biridir.}

_{Milli iqtisadiyyatın yeni tip gцstYricilYri neoklassik istiqamYtin aşağıdakı nYzYri mьddYalarına Ysaslanır:}

_{1.Bьtьn faydalı vY qiymYtli nY varsa, maddi istehsalda vY xidmYt sferasında yaranır;}

_{2.Bьtьn ictimai mYhsul ьз istehsal amilinin (torpaq, YmYk, kapital) tYtbiqi sayYsindY yaranır.}

_{Bu metodologiyaya gцrY bьtьn ictimai mYhsul YmtYY vY xidmYtlYrin qiymYtlYri cYmi kimi hesablanır. Buradan belY bir nYticY зıxır ki, bьtьn ictimai mYhsul yalnız maddi istehsalda deyil xidmYt sferalarında da yaranır.}

_Dem_Y_li_,_ÜDM_bir_il_Y_rzind_Y_{iqtisadiyyatda}_yarad_ı_lm_ı_ş_Y_mt_YY_v_Y_xidm_Y_tl_Y_rin_bazar_d_Y_y_Y_rinin_c_Y_mind_Y_n_ibar_Y_tdir_.

_{ÜDM – müYyyYn dövr YrzindY mövcud ölkYnin YrazisindY istehsal olunmuş bütün mYhsulun dYyYri ilY ölçülür. Bunun ölkY vY xarici vYtYndaşlar tYrYfindYn istehsal edilmYsinin fYrqi yoxdur.}

_{ÜDM üç Ysas metoddan istifadY olunmaqla hesablanır:}

_{MYsrYflYr üzrY; gYlirlYr üzrY; YlavY edilmiş dYyYr üzrY;}

_{I. MYsrYflYr üzrY ÜDM-in hesablanması:}

_{1) halinin istehlak xYrclYri (C),}

_{2) ümumi xüsusi investisiyalar (I),}

_{3) YmtYY vY xidmYtlYrin dövlYt alışı (G)}

₄₎_xalis_ixracat₍_ixrac_v_Y_idxal_ı_n_f_Y_rqi₎_–₍_X_n₎
_Dem_Y_li_,_ÜDM₌_C₊_I_{+ G +}_X_n
_{II. ÜDM-in gYlirlYr üzrY hesablanması:}

₁₎_YmYk_haqq_ı_(W),

_{2) faiz (r),}

_{3) renta (R),}

_{4) mYnfYYt (m),}

_{Bu gYlirlYrin cYminY amortizasiya ayırmaları (d), dolayı vergilYr (T) vY mьlkiyyYtdYn vergi (T) dY YlavY edilir}

_{Onda ЬDM = W + r +R + m +d + T}

_{ÖlkYdY fYaliyyYt göstYrYn daxili vY xarici vYtYndaşların gYlirlYri ÜDM-Y daxil edilir.}

_{III. ÜDM-in YlavY edilmiş dYyYr üzrY hesablanması (bu istehsal metodu adlanır). Bu ÜDM-in bir il YrzindY istehsal olunmuş son mYhsulun hYr bir mYrhYlYsindY YlavY edilmiş dYyYrlYrin mYcmusudur.}

_{lavY edilmiş dYyYr firmaların istehsal etdiyi mYhsulun dYyYri ilY başqa firmaların xammalın, materialın, yYni aralıq mYhsulların alınmasına sYrf etdiyi mYblYğ arasındakı fYrqdir. Bu halda ÜDM-in kYmiyyYti bütün istehsalçı firmaların YlavY etdiklYri dYyYrlYrin cYmidir.}

_{ÜDM-dYn başqa makroiqtisadi tYhlildY Ümumi milli mYhsul (ÜMM) göstYricisindYn dY istifadY edilir.}

_{ÜMM – ölkY vYtYndaşlarının (il YrzindY) daxildY vY xaricdY yaratdıqları son mYhsul vY xidmYtlYrin mYcmusudur. Bu zaman xarici vYtYndaşların ölkY daxilindY YldY etdiklYri gYliri ümumi mYblYğdYn çıxmaq lazımdır.}

_{Ümumi milli mYhsul son mYhsulun dYyYrindYn ibarYt olub milli miqyasda bölüşdürülür vY istifadY olunur.}

_{Yaradılmış ÜMM YlavY edilmiş dYyYrlYrin mYcmu kimi meydana çıxır. ÜMM-in quruluşu müxtYlif ölkYlYrdY müxtYlifdir. İnkişaf etmiş ölkYlYrdY ÜMM-dY xidmYt sferasının payı 70-75 faizY qYdYrdir.}

_{Bölünmüş ÜMM = Milli gYlir + xidmYt sferasının gYlirlYri + amortizasiya}

_{ÜMM-in bölgüsü nYticYsindY bütün tYsYrrüfat vahidlYrinin vY Yhalinin gYlirlYri formalaşır. GYlir forması almış ÜMM son istehlaka (şYxsi vY mYhsuldar) gedir:}

_{Maddi nemYtlYrin vY xidmYtlYrin Yhalinin istehlakına (istehlakın bütün növlYri); mYcmu yığıma (kapital qoyuluşuna vY maddi dövriyyY vYsaitinY); dövlYt idarY orqanlarına, müdafiYyY, elmY vY s; xarici ticarYt saldosu (idxal vY ixracın fYrqi).}

_Bьtьn_цlkYlYrin_xarici_ticarYt_dцvriyyYsi_eyni_olmad_ığı_ndan_{iqtisadiyyatlar}_ı_n_inki_ş_af_{sYviyyYlYrini}_mьqayisY_etmYk_ьзьn_ЬDM_{gцstYricisindYn}_istifadY_olunur_._Зьnki_,_bu_gцstYrici_hYr_bir_цlkYnin_цz_daxilindY_YldY_olunmu_ş_son_nYticYlYri_цzьnY_daxil_edir₍_ticarYt_saldosu_buraya_daxil_edilmir_).

_ÜMM_-_Y_v_Y_ÜDM_-_Y_yeni_yarad_ı_lm_ı_ş_d_Y_y_Y_rl_Y_yana_ş_ı_amortizasiya_da_daxildir₍_Y_sas_kapital_ı_n_b_Y_rpas_ı_na_s_Y_rf_olunan_)._İ_llik_{amortizasiyan}_ı_ÜDM_-_d_Y_n_ç_ı_xd_ı_qda_Xalis_milli_m_Y_hsul₍_XMM₎_qal_ı_r_._XMM_-_a_dövl_Y_tin_mü_Y_yy_Y_n_etdiyi_dolay_ı_vergil_Y_r_d_Y_daxildir_.

_{XMM-dYn dolayı vergilYri çıxdıqda yerdY qalan milli gYlir (Milli gYlir) adlanır. Ancaq XMM göstYricisinin müYyyYn çatışmazlığı vardır. BelY ki, bYzi şeylYr (ictimai nemYtlYr) vY xidmYtlYr var ki, satılmır vY bazar qiymYti yoxdur. Bu nemYtlYr vY xidmYtlYr ÜMM xüsusi hesablama metodu üzrY daxil edilir. Bu, şYrti YlavY edilmiş dYyYrdir (şYrti maliyyY vahidi).}

_{MYsYlYn, ev kirayY edYn şYxs evin sahibinY kirayY haqqı verir. Ev sahibinin mYnzilin xidmYtindYn istifadYsi ÜMM-Y şYrti olaraq «icarY haqqı» daxil edilir, guya ki, o özü özünY «icarY haqqı ödYyir». ABŞ-da hüquqşünasın, yanğınsöndürYnin, polisin, senatorun vY digYr işçilYrin xidmYtlYrinin dYyYri, onların YmYk haqqı göstYricilYrinY uyğun olaraq, şYrti ÜMM daxil edilir.}

_{ÜMM göstYricisinin başqa bir çatışmayan cYhYti dY var. BelY ki, inflyasiya şYraitindY bazar qiymYtlYri ÜMM-in hYqiqi dYyYrini tYhrif edir.}

_{Buna görY dY nominal ÜMM vY real ÜMM-i fYrqlYndirirlYr.}

_{Nominal ÜMM – cari bazar qiymYtlYri ilY son mYhsul vY xidmYtlYrin cYmidir.}

_{Real ÜMM – baza ilinin qiymYtlYri ilY hesablanmış mYhsul vY xidmYtlYrin dYyYrlYrinin cYmidir.}

_{Nominal vY real ÜMM kYmiyyYtlYrini bilYndYn sonra onların fYrqini hesablamaq olar. bu ÜMM-in deflyatoru adlanır.}

_{ÜMM deflyatoru = Nominal ÜMM/Real ÜMM nisbYtinY.}

_{Deflyator hesabat ilindY mYhsul vahidinin orta qiymYtindYki dYyişikliyi göstYrir (baza ilinY nisbYtYn).}
_{§5. Milli gYlir (MG) vY onun bölgüsü. SYrYncamda qalan gYlir}
_{Makroiqtisadi gцstYricilYrdYn biri dY Milli gYlirdir (MG).}

_Milli_g_Y_lirin_yaranmas_ı_v_Y_bölgüsü_m_Y_s_Y_l_Y_sind_Y_klassik_siyasi_iqtisad_ı_n_yana_ş_mas_ı_il_Y_müasir_yana_ş_ma_aras_ı_nda_da_f_Y_rql_Y_r_mövcuddur_.

_{Marksist iqtisadi tYlimY görY milli gYlir maddi istehsal sferasında yaranır. MG ümumi ictimai mYhsuldan istehlak olunmuş istehsal vasitYlYrinin dYyYri çıxıldıqdan sonra yerdY qalan hissYdir, yYni yeni yaranmış dYyYrdir. Bu zYruri vY izafi mYhsulun dYyYrindYn ibarYtdir.}

_{Müasir nYzYriyyYlYrY görY MG bütün iqtisadi agentlYrin gYlirinin cYmidir. MG maddi istehsal sferasında vY qeyri-maddi xidmYt sahYsindY yaradılır. Bu nYzYriyyYlYrY görY MG ÜDM istehsalı zamanı ödYnilmiş YmYk haqqı, mYnfYYt, faiz vY rentanın cYmindYn ibarYtdir, yYni bu gYlirlYrin cYmindYn ibarYtdir.}

_{MG-in ilkin bölgüsü zamanı istehsal amillYri iştirakçılarının gYlirlYri formalaşır, yYni fYhlY YmYk haqqı alır, sahibkar mYnfYYt, bank kapitalının sahibi faiz, torpaq mülkiyyYtçisi isY renta alır.}

_{MG-in ilkin bölgüsündYn sonra onun yenidYn bölgüsü baş verir vY nYticYdY cYmiyyYtin bütün üzvlYrinin gYlirlYri formalaşır. MG-in yenidYn bölgüsündY dövlYt büdcYsi xüsusi rol oynayır.}

_{MG-in bölgüsü zamanı sYrYncamda qalan şYxsi gYlirin mYblYği dY müYyyYn edilir.}

_{SYrYncamda qalan gYlir ev tYsYrrüfatının il YrzindY YldY etdiyi gYlirdir. Qazanılmış gYlirlYrdYn sosial sığorta ödYmYlYri, müYssisYnin mYnfYYtindYn vergilYr çıxılır, onlar YhalidY qalmır. DövlYtdYn transfertlYr (müavinYtlYr) Yhalinin sYrYncamına keçir vY onların gYlirlYrinin bir hissYsini tYşkil edir.}

_{BelYliklY, sYrYncamda qalan gYlir faktiki YldY edilmiş gYlirdir.}

_{MG-dYn – müYssisYlYrin mYnfYYtindYn vergilYr – sosial sığortaya ayırmalar – fYrdi gYlir vergisi – korporasiyaların bölünmYmiş mYnfYYti + transfert ödYmYlYri = sYrYncamda qalan şYxsi gYlir.}

_{Bu Yhalinin bilavasitY istifadY edYcYyi gYlirdir.}

_{Ancaq bu gYlirlYrin hesablanması vY Yhalinin ehtiyaclarını ödYmYsi dYrYcYsi qiymYtlYrin sYviyyYsindYn asılıdır.}

_{XII FYsil.}

_{TKRAR İSTEHSAL V İQTİSADİ ARTIM.}

_{İŞSİZLİK V HALİNİN MŞĞULLUĞU PROBLEMİ}
_{1. TYkrar istehsal vY onun Ysas cYhYtlYri. SadY vY geniş tYkrar istehsal. TYkrar istehsalın proporsiyaları.}

_2._İ_qtisadi_tsikl_v_Y_istehsal_tsiklinin_fazalar_ı_._{Makroiqtisadi}_tarazl_ı_q_.

_{3. İqtisadi artım: mahiyyYti vY amillYri. İqtisadi artımın tiplYri. İqtisadi artımın dövlYt tYnzimi.}

_{4. mYk resursları vY mYşğulluq. İşsizliyin formaları. AzYrbaycanda işsizlik problemi.}
_{§1. TYkrar istehsal vY onun Ysas cYhYtlYri. SadY vY geniş tYkrar istehsal.}

_{TYkrar istehsalın proporsiyaları}
_{CYmiyyYtin yaşayıb inkişaf etmYsinin başlıca şYrti istehsalın fasilYsiz olaraq davam etdirilmYsidir. CYmiyyYt daim istehlak edir vY demYli fasilYsiz dY istehsal etmYlidir. Daim tYkrar edilYn vY fasilYsiz bYrpa olunan istehsal tYkrar istehsaldır.}

_{İstehsalın fasilYsiz tYkrar olunması ьзьn ilk nцvbYdY istehsal amillYrinin цzь tYkrar istehsal edilmYlidir (iş qьvvYsi vY istehsal vasitYlYri). İstehsal prosesindY istehlak edilmiş istehsal amillYrinin yeri doldurulmalıdır. BYrpası mьmkьn olan tYbii resurslar da (balıq, meşY vY s.) yenidYn tYkrar istehsal edilmYlidir.}

_{Bьtьn bunlar cYmiyyYtin mYhsuldar qьvvYlYridir, onlar daim tYkrar istehsal edilmYli vY artırılmalıdır.}

_{İstehsalın ictimai forması kimi istehsal mьnasibYtlYri dY daim tYkrar baş vermYlidir (mYs. mьlkiyyYt mьnasibYtlYri, bazar YlaqYlYri vY s.).}

_{TYkrar istehsalın iki nцvь vardır: sadY vY geniş tYkrar istehsal. SadY tYkrar istehsal zamanı istehsalın hYcmi dYyişmir, istehsal YvvYlki miqyasda baş verir. Bu zaman yeni yaranmış YlavY dYyYr bьtцvlьkdY istehlak tYlYbatının цdYnilmYsinY sYrf olunur.}

_{Geniş tYkrar istehsal zamanı istehsalın hYcmi artır, genişlYnir. Bu istehsal amillYrinin kYmiyyYtinin vY keyfiyyYtinin artması hesabına baş verir. Bu artımın maddi Ysası yeni yaranmış dYyYrdir. Yeni yaranmış dYyYrin bir hissYsi yenidYn istehsal amillYrinin alınmasına, hYm dY YvvYlkindYn зox miqdarda alınmasına yцnYldilir vY istehsala cYlb edilir.}

_{KapitalizmY qYdYrki cYmiyyYtlYrY sadY tYkrar istehsal xarakterikdir. Kapitalizm geniş tYkrar istehsal ьзьn yol aзdı, iqtisadiyyat зox bцyьk sьrYtlY inkişaf etmYyY başladı.}

_{SadY tYkrar istehsal geniş tYkrar istehsalın bir anıdır. İstehsal YvvYlki hYcmdY bYrpa olunmalıdır ki, onun bazasında genişlYnY bilsin. SadY tYkrar istehsal olmasa geniş tYkrar istehsal da olmaz.}

_{İctimai istehsalın istehsal, bцlgь, mьbadilY vY istehlak kimi ardıcıl fazaları tYkrar istehsal prosesindY nisbi mьstYqil fazaları kimi mцvcud olub fYaliyyYt gцstYrirlYr.}

_{I. İstehsal fazası Ysas vY başlanğıc fazadır. Bu fazada yaradılan istehsalın maddi amillYri geniş tYkrar istehsalın baş vermYsini mьmkьn edir.}

_{II. Bцlgь fazası geniş tYkrar istehsalın baş vermYsi vY fasilYsizliyinin tYmin edilmYsi ьзьn zYruri bir pillYdir. Bu fazada ЬDM цdYmY fonduna, yığım fonduna vY istehlak fonduna ayrılır. Bu fondların yenidYn bцlgьsь hesabına cYmiyyYtin tYlYbatları цdYnilir.}

_{III.MьbadilY fazası. Bцlьnmьş mYhsul mьbadilY fazasını keзmYklY istehlak fazasına daxil olur. İstehsalın maddi amillYrinin vY şYxsi amilinin alqı-satqısı nYticYsindY tYkrar istehsalın baş vermYsi ьзьn imkan yaranır.}

_{IY. İstehlak fazası tYkrar istehsalın tamamlayıcı fazasıdır. Bu fazada mYhsulun istehsal vasitYlYrindYn ibarYt olan hissYsi yenidYn mYhsuldar istehlaka, istehlak şeylYrindYn ibarYt olan hissYsi isY şYxsi istehlaka daxil olur. NYticYdY tYkrar istehsalın baş vermYsi mьmkьn olur.}

_{Ancaq ictimai tYkrar istehsalın yenidYn baş vermYsi ьзьn zYruri olan proporsiyalar saxlanıldığı bir şYraitdY mьmkьn olur.}

_{SadY vY geniş tYkrar istehsalın da hYr birinY xas olan proporsiyalar vardır ki, onlar hцkmYn tYmin olunmalıdır.}

_{BьtцvlьkdY gцtьrьlYn ictimai istehsalın iki bцlmYdYn - I vY II bцlmYlYrdYn, yYni istehsal vasitYlYri istehsal edYn bцlmY (I) vY istehlak şeylYri istehsal edYn bцlmYdYn (II) ibarYt olduğunun fYrz edildiyi halda sadY tYkrar istehsalın baş vermYsi ьзьn:}

_{1) I bцlmYnin mYhsulu istehlak edilmiş istehsal vasitYlYrinin yerini doldurmalıdır, yYni цdYmY fondu bYrabYr olmalıdır-}

_{I (C + V + m) = IC + IIC;}
_{2) İstehsal edilmiş istehlak şeylYri bьtьn xalis mYhsula bYrabYr olmalıdır-}

_{II (C + V + m) = I(V + m) + II(V + m);}

_{3) Birinci bцlmYnin xalis mYhsulu ikinci bцlmYnin цdYmY fonduna bYrabYr olmalıdır –}

_{I (V + m) = IIC.}

_{Geniş tYkrar istehsalın baş vermYsi ьзьn cYmiyyYtdY istehlak edildiyindYn daha зox istehsal vasitYlYri istehsal edilmYlidir ki, geniş tYkrar istehsalın baş vermYsi ьзьn lazım olan qYdYr istehsal vasitYlYri olsun. Bunlar tYkrar istehsalın baş vermYsi ьзьn zYruri şYrtlYrdir. Lakin, hYr dYfY istehsal vasitYlYri bYrpa edilYndY vY yenisi alınarkın elmin, texnikanın yeni nailiyyYtlYri nYzYrY alınmalıdır.}

_{Geniş miqyasda tYkrar istehsalın baş vermYsi ьзьn aşağıdakı proporsiyaların tYyin edilmYsi zYruridir:}

_{I (C+V+m) > IC + IIC.}
_{I (V+m) >II C.}
_{I (V+m) + II(V+m) > II (C+V+m)}

_{Bьtьn bu proporsiyaların olduğu şYraitdY istehsalın fasilYsizliyi tYmin olunmalıdir.}

_{§2. İqtisadi tsikl vY istehsal tsiklinin fazaları. Makroiqtisadi tarazlıq}

Yüklə 15,57 Mb.

Dostları ilə paylaş:

1 ... 13 14 15 16 17 18 19 20 ... 43

Blogumuzu ziyarYt etmYyi unutmayın: utopiaderslik blogspot com

Mezo vY makroiqtisadiyyatların Ysas cYhYtlYrini meyarlar ьzrY fYrqlYndirYn cYdvYl1

Onda ЬDM = W + r +R + m +d + T

_Mezo_vY_{makroiqtisadiyyatlar}_ı_n_Ysas_cYhYtlYrini_meyarlar_ьzrY_fYrqlYndirYn_cYdvYl^¹

_{Onda ЬDM = W + r +R + m +d + T}