Blogumuzu ziyarYt etmYyi unutmayın: utopiaderslik blogspot com

XIII FYsil. PUL-KREDİT SİSTEMİ VЏ PUL - KREDİT SİYASЏTİ

Yüklə 15,57 Mb.

səhifə	19/43
tarix	21.11.2018
ölçüsü	15,57 Mb.
	#84324

1 ... 15 16 17 18 19 20 21 22 ... 43

_{XIII FYsil.}

_{PUL-KREDİT SİSTEMİ VЏ PUL - KREDİT SİYASЏTİ}

_{1. Pul vY onun funksiyaları.}

_{2. Pul sistemi, onun mahiyyYti vY tiplYri.}

_{3. Pul kütlYsi vY onun quruluşu. Pul aqreqatları.}

_{4. Pula olan tYlYb vY pul tYklifi.}

_{5. Kredit: mahiyyYti, funksiyaları, mYnbYYlYri vY formaları.}

_{6. Banklar, onların növlYri vY funksiyaları.}

_{7. QiymYtli kağızlar bazarı.}

_{8. DövlYtin pul- kredit siyasYti.}

_{9. İnflyasiya: mahiyyYti, sYbYblYri vY sosial-iqtisadi nYticYlYri. Antiinflyasiya tYdbirlYri}
_{§1. Pul vY onun funksiyları. Pul sistemi anlayışı vY onun tiplYri.}
_{Pul bizim gündYlik hYyatımızın ayrılmaz tYrkib hissYsidir. Ancaq pul hYmişY olmamışdır vY o tarixi inkişafın mYhsuludur, konkret şYraitdY meydana gYlmYmişdir. Onun meydana gYlmYsilY YmtYY mübadilYsi prosesindY mövcud olan bir çox çYtinliklYr aradan qalxmışdır.}

_{Tarixi inkişaf prosesindY müxtYlif formalı pullar meydana gYlmiş, inkişaf etmiş vY mükYmmYl bir şYkil almışdır. İlkin mYrhYlYlYrdY pul rolunda çıxış edYn YmtYYlYr hYm pul funksiyasını yerinY yetirmitş, hYm dY adi YmtYY kimi alınıb satılmışdır. MYsYlYn, xYz dYri, buğda, bYzYk Yşyaları, qızıl, gümüş vY s.}

_{Bazar münasibYtlYri inkişaf etdikcY pula olan tYlabat artır vY tYdavülY simvolik pullar (kağız pullar, xırda pullar) buraxılır.}

_{MübadilY YlaqYlYrinin sonrakfı inkişafı kredit pullarının meydana gYlmYsinY sYbYb oldu.}

_Pul_mьtlYq_likvidlik_{qabiliyyYtinY}_malikdir_,_yYni_ba_ş_qa_hYr_hans_ı_bir_YmtYYyY_,_YlavY_xYrc_зYkmYdYn_,_dYyi_ş_mYk_{qabiliyyYtinY}_malikdir_.

_Müasir_pullar_Y_n_Y_n_Y_vi_pullardan_f_Y_rqlidir_._Dövl_Y_t_,_bir_t_Y_r_Y_fd_Y_n_öd_Y_ni_ş_vasit_Y_si_funksiyalar_ı_n_ı_yerin_Y_yetir_Y_n_pullar_ı_dövriyy_Y_y_Y_burax_ı_r_,_onlar_{iqtisadiyyatda}_qanuni_olaraq_t_Y_diy_Y_l_Y_ri_öd_Y_yir_._Bu_zaman_t_Y_davül_Y_n_Y_q_Y_d_Y_r_pul_buraxma_ğı_n_laz_ı_m_oldu_ğ_unu_M_Y_k_Y_zi_Bank_dövl_Y_tl_Y_raz_ı_la_ş_d_ı_r_ı_r_.

_{Müasir pullar dekret pullardır vY hökumYt mübadilY zamanı onların qYbul olunmasını vY borcların ödYnilmYsinin qanuni vasitYsi olduğunu YvvYldYn elan edir (bildirir). DigYr tYfYdYn dY, ölkYnin Yhalisi tYdavülY buraxılmış kağız pulların mübadilY vasitYsi olduğunu qYbul edir vY öz dövlYtinin buraxdığı pulların etibarlılığını tYmin edYcYyinY inanır.}

_{İqtisadiyyatda pul mühüm funksiyaları yerinY yetirir vY buna görY dY Yhalinin pula tYlYbi vardır. hali pulu onun yerinY yetirdiyi funksiyalarına görY qiymYtli sayır. Müasir YdYbiyyatda pulun aşağıdakı dörd funksiyası göstYrilir: 1) hesab vahidi; 2) mübadilY vasitYsi; 3) dYyYrlYri saxlamaq vasitYsi; 4) ödYniş (tYdiyY) vasitYsi.}

_{Pulun hesab vahidi funksiyası. Barter iqtisadiyyatında pul rol oynamır vY burada ticarYt YmtYYlYrin nisbi qiymYtlYri ilY aparılır. MübadilY prosesindY nY qYdYr çox YmtYY olarsa, bir o qYdYrdY çox nisbi qiymYtlYr olur. Buradan da obyektiv olaraq bütün YmtYYlYr üçün vahid bir ölçünün olması zYrurYti meydana gYlir. BelY bir vahid ölçü rolunda pul çıxış edir vY bütün YmtYYlYrin dYyYri pulda ifadY olunur, qiymYtlYr isY pul ifadYsindY ortaya çıxır.}

_{Pulun mübadilY vasitYsi funksiyası. mtYYnin mübadilYsi zamanı hYr iki iştirakçının tYlYblYri ödYnilmYlidir, yYni taxıl satana parça lazımdırsa, parça satana da taxılın lazım olması gYrYkdir. MübadilY ancaq bu halda baş tuta bilYr. Ancaq mübadilY olunacaq YmtYYlYrin sayı çoxaldıqca ciddi problemlYr yaranır. BelY ki, taxıl satana parça lazımdırsa, parça satana yağ lazımdır. Yağ satana isY nY taxıl vY nY dY parça lazımdır, ona da qazan lazımdır. Bu problemi pul hYll edir. Pul alqı satqıda vasitYçi olur. Bu halda - mübadilY formulası -P- formulası ilY YvYz olunur ki, bu da YmtYY tYdavülü adlanır. MübadilY vasitYsi olaraq pul kimi YvvYl qızıl vY gümüşdYn istifadY olunur. Sonralar isY kağız pullar kYsilir (X11 YsrdY ÇindY) vY tYdavül vasitYsi olaraq istifadY edilir.}

_Pul_hYm_dY_dYyYrlYri_saxlamaq_vasitYsi_funksiyas_ı_n_ı_yerinY_yetirir_._SYrvYt_y_ığı_b_saxlama_ğı_n_mьxtYlif_vasitYlYri_vard_ı_r_vY_onlardan_biri_dY_puldur_Bu_zaman_pul_y_ığı_m_vasitYsi_funksiyas_ı_n_ı_yerinY_yetirir_vY_insanlar_ı_n_цz_sYrvYtlYrini_dYyYr_-_pul_formas_ı_nda_saxlamalar_ı_na_xidmYt_edir_._ЏgYr_inflyasiya_yoxdursa_pul_sYrvYt_torlama_ğı_n_Yn_rahat_formas_ı_d_ı_r_.

_{Pulun tYdiyyY (цdYniş) vasitYsi funksiyası цhdYliklYr vY borclarla bağlıdır. Borclar uзota alınır vY цdYnilir. Bu zaman pul цdYniş (tYdiyyY) vasitYsi funksiyasını yerinY yetirir. Pul YsasYn alınmış borcların, kreditlYrin цdYnilmYsi zamanı tYdiyyY vasitYsi rolunda зıxış edir.}

_{BelYliklY, pul dцrd başlıca funksiyanı yerinY yetirYn aktivdir vY yьksYk likvidliyY malikdir. YYni o istYnilYn vaxt istYnilYn YmtYY ilY mьbadilY oluna bilYr. Qeyd etmYk lazımdır ki, markisist tYlimY (klassik tYlimY) gцrY gцstYrilYn funksiyalarla yanaşı pulun dYyYr цlзьsь olmaq vY dьnya pulu kimi funksiyaları da vardır.}

_{Mьasir dьnyada pul artıq цz YmtYY tYbiYtini itirmişdir. Qızıl daha pul rolunda зıxış etmir, buna gцrY dY qızıl sikkYlYr buraxılmır. Ancaq dьnya bazarında qızıl yьksYk likvidliyY malik olduğu ьзьn dцvlYtlYr onu цz ehtiyatları kimi yığıb saxlayırlar.}

_{Qızılın pul kimi tYdavьldYn зıxması vY pul funksiyasını dayandırması qızılın demonetizasiyası adlanır. Qızıl pul rolunda зıxış etmYsY dY onu YldY etmYyY olan maraq yenY dY yьksYkdir.}
_{§2. Pul sistemi, onun mahiyyYti vY tiplYri.}
_{Bazar iqtisadiyyatı sistemindY pul daim hYrYkYtdY olur öz funksiyalarını yerinY yetirir. Pulun tYdavülü fasilYsiz olmalıdır vY bunsuz bazarlar fYaliyyYt göstYrY bilmYzlYr. Pulun daim hYrYkYtdY olması onun dövriyyYsi adlanır.}

_{Dünyada pul tYdavülünün müxtYlif sistemlYri mövcuddur vY onlar tarixi inkişafın gedişi ilY formalaşmış vY hYr dövlYtin öz qanunları ilY tYsbit edilmişdir. DemYli, pul sistemi dedikdY, hYr bir ölkYdY qYrarlaşmış vY dövlYt tYrYfindYn qanunvericilikdY müYyyYn edilmiş pul tYdavülünün tYşkili forması başa düşülür.}

_{DövriyyYdY olan pullar müxtYlifdir vY bu pulların növündYn asılı olaraq pul dövriyyYsi sistemi iki tipY ayrılır:}

_-_tam_qiymYtli_q_ı_z_ı_l_vY_gьmь_ş_pullar_ı_n_dцvriyyYdY_oldu_ğ_u_,_kredit_pullar_ı_n_isY_sYrbYst_ş_YkildY_metal_pullara₍_sikkYlYrY_,_yaxud_kьlзYlYrY₎_dYyi_ş_dirildiyi_metal_pul_dцvriyyYsi_sistemi_;

_-_q_ı_z_ı_l_pullar_ı_n_tYdavьldYn_s_ı_x_ı_ş_d_ı_r_ı_l_ı_b_з_ı_xar_ı_ld_ığı_vY_buna_gцrY_dY_kredit_vY_ka_ğı_z_pullar_ı_n_q_ı_z_ı_l_pullara_dYyi_ş_dirilmYdiyi_kredit_vY_ka_ğı_z_pullar_ı_n_dцvriyyYsi_sistemi_.

_Pul_sisteminin_Y_n_mühüm_t_Y_rkib_hiss_Y_l_Y_ri_a_ş_a_ğı_dak_ı_lard_ı_r_:

_{1) vasitYsilY YmtYY vY xidmYtlYrin qiymYtlYri ifadY olunan milli pul vahidi (manat, dollar, rubl, dinar vY s.);}

₂₎_na_ğ_d_pul_{dцvriyyYsindY}_qanuni_цdYmY_vasitYlYri_hesab_olunan_kredit_vY_ka_ğı_z_pul_sistemi_,_x_ı_rda_metal_pullar_;

₃₎_pul_emisiyas_ı_sistemi_,_y_Y_ni_t_Y_davül_Y_pul_buraxma_ğı_n_qanunla_mü_Y_yy_Y_n_edilm_Y_si_qaydas_ı_;

_{4) pul tYdavülünün tYnzimlYnmYsi ilY bağlı mYsYlYlYrlY mYşğul olan dövlYt orqanları;}

₅₎_valyuta_nisbYti_.

_Metal_pullar_ı_n_tarixi_çox_q_Y_dimdir_v_Y_onlar_ı_n_k_Y_silm_Y_tarixi_e_._Y_v_.Y_II_Y_sr_Y_(685-684),_Lidiya_dövl_Y_ti_dövrün_Y_gedib_ç_ı_x_ı_r_._Tarixd_Y_iki_cür_metal_pul_sistemi_mövcud_olmu_ş_dur_:_bimetalizm_v_Y_monometalizm_._Bimetalizm_ikili_pul_sistemidir_._Bu_sistemd_Y_pul_kimi_q_ı_z_ı_l_v_Y_gümü_ş_d_Y_n_istifad_Y_olunurdu_._İ_kili_pul_sistemi_bir_s_ı_ra_Q_Y_rbi_Avropa_ölk_Y_l_Y_rind_Y_mövcud_olmu_ş_dur_{. X}_I_X_Y_srin_ax_ı_rlar_ı_nda_gümü_ş_m_Y_d_Y_nl_Y_rinin_k_Y_ş_fi_,_gümü_ş_metal_ı_n_ı_n_bollu_ğ_u_n_Y_tic_Y_etibaril_Y_gümü_ş_pullar_ı_n_k_Y_silm_Y_sinin_dayand_ı_r_ı_lmas_ı_na_g_Y_tirib_ç_ı_xard_ı_._Bimetalizm_{monometalizml}_Y₍_bir_pul_sistemi₎_Y_v_Y_z_olundu_v_Y_yaln_ı_z_q_ı_z_ı_l_metal_ı_ndan_pul_material_ı_kimi_istifad_Y_olunma_ğ_a_ba_ş_land_ı_._Bu_zaman_kredit_v_Y_ka_ğı_z_pullar_s_Y_rb_Y_st_sur_Y_td_Y_q_ı_z_ı_la_d_Y_yi_ş_dirilirdi_.

_{TarixdY monometalizmin üç növü mövcud olmuşdur: qızıl-sikkY standartı, qızıl külçY standartı vY qızıl devizli standart. Qızıl sikkY standart- monometalizm birinci dünya müharibYsinY qYdYr mövcud olmuşdur. Bu zaman kağız vY kredit pullar sYrbYst surYtdY qızıl pullara dYyişdirilirdi. Qızıl külçY standartı birinci dünya müharibYsi illYrindY İngiltYrYdY vY Fransada tYtbiq olunurdu. Bu zaman standart qızıl külçYnin qiymYtinY uyğun miqdarda dYyYr nişanları tYqdim olunan zaman onun qızıla dYyişmYsini nYzYrdY tuturdu. Qızıl devizli (deviz qızılı YvYz edYn valyutadır) monometalizm 1922-ci ildY Geniya konfransından sonra bir çox ölkYlYrdY tYtbiq olunmağa başlamışdır. Bu zaman banknotların qızıla dYyişdirilYn xarici valyutalara mübadilYsinY icazY verilirdi.}

_{1929-1933-cü illYrdY dünyanı bürümüş dağıdıcı böhran monometalizm sisteminY dY son qoydu. 30-cu illYrdYn etibarYn QYrbi Avropa ölkYlYrindY xırdalanmayan kredit pul sistemi adlanan yeni bir sistem qYrarlaşmağa başladı. Bu yeni sistemini sYciyyYvi cYhYtlYri aşağıdakılardan ibarYtdir:}

_{a) kredit pulların üstünlük tYşkil etmYsi;}

_{b) qızıl pulların tYdavüldYn çıxarılması;}

_{c) kağız pulların (banknotların) qızıla dYyişdirilmYsindYn imtina edilmYsi vY bu pulların qızıl mYzmununun lYğv edilmYsi;}

_{ç) xüsusi sahibkarlığı vY dövlYti kreditlYşdirmYk mYqsYdilY pul emisiyasının güclYndirilmYsi;}

_{d) nağdsız hYyata keçirilYn dövriyyYnin xeyli genişlYndirilmYsi;}

_{e) pul tYdavülünün dövlYt tYrYfindYn tYnzimlYnmYsi.}

_{BelYliklY, müasir pul tYdavülü qızıla xırdalanmayan kredit vY kağız pullardan vY xırda pullardan ibarYtdir. Kredit vY kağız pulların buraxılması funksiyası ancaq dövlYtY mYxsusdur. DövlYtin bu funksiyasını onun tabeliyindY (mülkiyyYtindY) olan MYrkYzi Bank icra edir.}
_{§3. Pul kütlYsi vY onun quruluşu. Pul aqreqatları.}
_{HYr bir ölkYdY onun iqtisadiyyatına xidmYt edYn müYyyYn miqdarda pul kütlYsi olur. Pul kütlYsi dedikdY, bütövlükdY xalq tYsYrrüfatında YmtYY vY xidmYtlYrin alqı-satqısını, nağd vY nağdsız formalarda ödYnişlYri tYmin edYn mövcud pul vYsaitlYrinin mYcmusu nYzYrdY tutulur. Pul kütlYsinin strukturu iki hissYdYn ibYrYtdir: aktiv hissY vY passiv hissY. TYsYrrüfat dövriyyYsinY real surYtdY xidmYt edYn pul vYsaitlYri aktiv hissYyY, pul yığımları, hesablaşma hesablarda qalan qalıqlar isY passiv hissYyY aiddir. Passiv pulardan hesablaşma vasitYsi kimi istifadY olunur. Pul kütlYsinin strukturu mürYkkYbdir. O heç dY yalnız gündYlik işlYtdiyimiz kağız pullardan vY xırda metal pullardan ibarYt deyildir. Pul kütlYsindY kağız pulların payı 25%-dYn çox olmur.}

_İ_nki_ş_af_etmi_ş_bazar_{iqtisadiyyatl}_ı_цlkYlYrdY_passiv_adland_ı_rd_ığı_m_ı_z_pullardan_daha_geni_ş_istifadY_olunur_._BelY_ki_,_bu_cьr_цlkYlYrdY_mьYssisY_vY_tY_ş_kilatlar_aras_ı_nda_sцvdYlY_ş_mYlYr_vY_habelY_parakYndY_ticarYtdYki_alq_ı_-_satq_ı_lar_ı_n_зox_hissYsi_dY_bank_hesabla_ş_malar_ı_ndan_istifadY_etmYk_yolu_ilY_hYyata_keзirilir_._Bu_zaman_зeklYrdYn_,_kredit_kartlar_ı_ndan_,_yol_зeklYrindYn_vY_s_._istifadY_olunur_._KцзьrmY_YmYliyyatlar_ı_n_ı_hYyata_keзirmYk_ьзьn_al_ı_c_ı_n_ı_n_vY_sat_ı_c_ı_n_ı_n_bankda_hesablar_ı_olmal_ı_d_ı_r_._Al_ı_c_ı_зekdYn_,_yaxud_kredit_kart_ı_ndan_istifadY_etmYklY_YmtYY_vY_xidmYtlYrin_haqq_ı_n_ı_цdYmYk_ьзьn_banka_ald_ığı_ş_eylYrin_mYblY_ğ_ini_цz_hesab_ı_ndan_sat_ı_c_ı_n_ı_n_hesab_ı_na_kцзьrmYyi_Ymr_edir_._Bu_mYblY_ğ_i_зek_vasitYsilY_bank_na_ğ_d_pulla_da_цdYyY_bilYr_.

_Bunlardan_ba_ş_qa_pul_kütl_Y_sinin_passiv_hiss_Y_sind_Y_el_Y_komponentl_Y_r_var_ki_,_onlardan_bilavasit_Y_alq_ı_-_satq_ı_vasit_Y_si_kimi_istifad_Y_etm_Y_k_olmaz_._Bunlara_aiddir_:_kommersiya_banklar_ı_nda_v_Y_dig_Y_r_kredit_-_maliyy_Y_mü_Y_ssis_Y_l_Y_rind_Y_ki_Y_man_Y_tl_Y_r_,_müdd_Y_tli_hesablara_qoyulmu_ş_pullar_,_q_ı_sa_müdd_Y_tli_dövl_Y_t_istiqrazlar_ı_,_investisiya_fondlar_ı_n_ı_n_s_Y_hml_Y_ri_._Ad_ı_ç_Y_kil_Y_n_bu_komponentl_Y_r₍_ünsürl_Y_r_{) «}_kvazi_-_pullar_»_adland_ı_r_ı_l_ı_r_{. (}_kvazi_-_lat_ı_n_m_Y_n_ş_Y_li_«_quasi_»_sözü_olub_,_m_Y_nas_ı_-_sanki_,_el_Y_bil_ki_,_guya_dem_Y_kdir₎_Bunlar_qeyri_-_real_pullar_hesab_olunsalar_da_pul_kütl_Y_sinin_strukturunda_daha_çox_paya_malikdir_v_Y_onlar_ı_n_pay_ı_sür_Y_tl_Y_art_ı_r_.

_{«Kvazi-pullar» mütlYq likvidliyY (pula çevrilY bilYn) malik olmasalar da, pula çevrilY bilmYk qabiliyyYtinY malikdirlYr. Onlardan müddYtli YmanYtlYri, istiqrazları, bYzi növ sYhmlYri tezliklY nağd pula çevirmYk mümkündür.}

_Pul_kütl_Y_si_bir_neç_Y_pul_aqreqat_ı_ş_Y_klind_Y₍_M_o_,_M_1,_M_2,_M₃₎_qrupla_ş_d_ı_r_ı_l_ı_r_._Pul_aqreqatlar_ı₍_pul_birl_Y_ş_m_Y_si₎_pul_kütl_Y_sinin_göst_Y_ricisidir_._Pul_aqreqatlar_ı_pul_kütl_Y_sin_Y_daxil_olan_komponentl_Y_rin_{likvidliyinin}₍_pula_çevrilm_Y₎_azalmas_ı_ard_ı_c_ı_ll_ığı_prinsipi_üzr_Y_yarad_ı_l_ı_r_.

_Daha_likvid_olan_pul_aqreqat_ı_M_o_-_d_ı_r_ki_,_t_Y_davüld_Y_olan_na_ğ_d_pullar_ı_özün_Y_daxil_edir_.

_Likvidliyin_Y_ögr_Y_f_Y_rql_Y_n_Y_n_ikinci_pul_aqreqat_ı_M₁_-_dir_._Bu_aqreqat_na_ğ_d_pullar₍_M_o₎_v_Y_cari_hesablarda_olan_pullar_ı_özünd_Y_birl_Y_ş_dirir_v_Y_çekl_Y_rin_köm_Y_yil_Y_xidm_Y_t_göst_Y_rir_._Daha_az_likvid_olan_pul_aqruqat_ı_M₂_-_dir_._Bu_aqreqat_M₁_aqreqat_ı_n_ı_n_bütün_komponentl_Y_rini_,_kommersiya_banklar_ı_ndak_ı_müdd_Y_tli_Y_man_Y_tl_Y_ri_v_Y_Y_man_Y_t_hesablar_ı_nda_olan_pullar_ı_,_ixtisasla_ş_m_ı_ş_maliyy_Y_institutlar_ı_n_ı_n_depozitl_Y_rini_özünd_Y_birl_Y_ş_dirir_.

_Likvidliyi_çox_az_olan_pul_aqreqat_ı_M₃_-_dür_._M₃_aqreqat_ı_M₂_aqreqat_ı_n_ı_,_banklar_ı_n_depozit_sertfikatlar_ı_n_ı_,_dövl_Y_tin_borc_istiqrazlar_ı_n_ı_,_dövl_Y_tin_v_Y_kommersiya_banklar_ı_n_ı_n_dig_Y_r_qiym_Y_tli_ka_ğı_zlar_ı_n_ı_özünd_Y_birl_Y_ş_dirir_._Bütün_bu_aqreqatlar_ı_n_c_Y_mi_:_M₀₊_M₁₊_M₂₊_M₃₌_M_pul_kütl_Y_sini_t_Y_ş_kil_edir_.

_Az_Y_rbaycanda_M_0,_M_1,_M₂_aqreqatlar_ı_ndan_istifad_Y_olunur_v_Y_h_Y_r_il_respublikada_olan_pul_kütl_Y_sin_Y_dair_m_Y_lumat_d_Y_rc_olunur_.

_{Pula çevrilmYk qabiliyyYtinY görY bütün sYrvYtlYr eyni sYviyyYli olmur. YüksYk dYrYcYdY pula çevrilmY qabiliyytinY (likvidliyY) malik olan Ymlak növlYrinY qızıl, başqa qiymYtli metallar, daş-qaş, neft, incYsYnYt YsYrlYri aiddir. ÇYtinliklY pula çevrilYn Ymlaka isY istehsal binaları, avadnlıqlar, qurğular vY s. aid edilir.}

_{Pul kütlYsinin strukturunun likvidlik dYrYcYsinY görY aqreqatlaşdırılmasında başlıca mYqsYd ölkYdY olan pulun hYrYkYtinY nYzarYt etmYk, makroiqtisadi siyasYtin hYyata keçirilmYsi zamanı ondan istifadY etmYkdir.}
_{§4. Pula olan tYlYb vY pul tYklifi.}
_{HYr bir цlkYdY makroiqtisadi tarazlıq eyni dYrYcYdY pul bazarında mьYyyYn tarazlığın olmasını nYzYrdY tutur. Џn başlıca proporsiya pula olan tYlYblY pul tYklifi arasında tarazlığın olmasıdır.}

_Pul_bazar_ı_._Bu_pul_vYsaitlYri_bazar_ı_d_ı_r_ki_,_pula_olan_tYlYb_vY_pul_tYklifinin_qar_ş_ı_l_ı_ql_ı_tYsiri_nYticYsindY_pul_kьtlYsi_ilY_faiz_dYrYcYlYri_aras_ı_nda_qar_ş_ı_l_ı_ql_ı_as_ı_ll_ı_q_yaran_ı_r_._Pul_bazar_ı_n_ı_n_ba_ş_qa_bazarlardan_fYrqi_odur_ki_,_pul_bazar_ı_nda_ba_ş_qa_YmtYYlYr_kimi_pul_«_al_ı_n_ı_b_-_sat_ı_lm_ı_r_»,_sцvdYlY_ş_mYlYrdY_pul_digYr_,_pula_зevrilmYk_qabiliyyYti_olan_vasitYlYrlY_mьbadilY_olunur_.

_Pula_olan_t_Y_l_Y_b_t_Y_s_Y_rrüfat_agentl_Y_rind_Y_saxlan_ı_lan_pul_v_Y_saitl_Y_rinin_miqdar_ı_il_Y_mü_Y_yy_Y_n_olunur_,_ba_ş_qa_sözl_Y_bu_real_ifad_Y_d_Y_qiym_Y_t_indeksi_n_Y_z_Y_r_Y_al_ı_nmaqla_,_pul_ehtiyat_ı_na_olan_t_Y_l_Y_bdir_._Real_pul_ehtiyat_ı_Y_ld_Y_olan_na_ğ_d_pullar_ı_,_habel_Y_cari_v_Y_müdd_Y_ts_ı_z_hesablarda_olan_pul_qal_ığı_n_ı_özünd_Y_birl_Y_ş_dir_Y_n_pul_kütl_Y_si₍_M₎_il_Y_{iqtisadiyyatda}_qiym_Y_tl_Y_rin₍_P₎_ümumi_s_Y_viyy_Y_si_aras_ı_ndak_ı_nisb_Y_ti_ifad_Y_edir_._Pula_olan_t_Y_l_Y_b_g_Y_lirl_Y_rin_s_Y_viyy_Y_si_il_Y_ba_ğ_l_ı_d_ı_r_v_Y_g_Y_lirl_Y_rin_artmas_ı_pula_olan_t_Y_l_Y_bi_d_Y_art_ı_r_ı_r_._Real_pul_v_Y_saitin_Y_olan_t_Y_l_Y_b_g_Y_lirl_Y_rin_s_Y_viyy_Y_si_il_Y_düz_,_faizin_d_Y_r_Y_c_Y_si_il_Y_t_Y_rs_müt_Y_nasibdir_.

_{Pul tYklifi. Bazarda pul kimi dövriyyYdY olan müxtYlif maliyyY vYsaitlYrinin (ödYmY vasitYlYri) mYcmusu pul tYklifini tYşkil edir.}

_{Pul tYklifi YsasYn MYrkYzi bank tYrYfindYn tYnzimlYnir. Ancaq pul kütlYsinin tYrkibinY nağd pullarla (kağız pullar vY metal sikkYlYr) yanaşı cari hesablarda olan pullar da daxildir. Cari hesablarda olan pullar (YmanYtY qoyulmuş) çox asanlıqla nağd pula çevrilY bilirlYr. Pul kütlYsinin tYrkibinY yuxarıda göstYrilYnlYrlY yanaşı kommersiya banklarının vaxtlı (müddYtli) vY YmanYt hesablarında saxladıqları vY ixtisaslaşmış maliyyY tYşkilatlarının depozitdY olan vYsaitlYri dY daxildir. Bu o demYkdir ki, pul tYklifi yalnız MYrkYzi bankın siyasYtindYn asılı deyildir, o hYm dY kommersiya banklarının fYaliyyYtindYn vY Yhalinin davranışlarından da asılıdır. Çünki nağd pullara sYrYncam verYn Yhalidir, o istYsY YllYrindY olan pulları dövriyyYyY buraxar, yaxud da müYyyYn mYqsYdlYri naminY sandıqda saxlar vY ancaq lazım olduğu hallarda pulu sandıqdan çıxarıb xYrclYyYr. Göründüyü kimi Yhalinin davranışları tYdavüldY olan pulların kYmiyyYtinY bir başa tYsir göstYrir.}

_{TYdavülY daxil olan pulun miqdarı yalnız MYrkYzi bank tYrYfindYn yeni pulların emisiyası nYticYsindY deyil, habelY kommersiya bankları tYrYfindYn kreditlYrin genişlYndirilmYsi nYticYsindY da artır. Ancaq alınmış borclar banklara paylandıqda isY tYdavüldY olan pul kütlYsi azalır. Kredit YmYliyyatları vasitYsilY pul kütlYsinin artırılması tYklif multiplikatoru adlanır.}

_{halidY nağd olan pullar vY Kommersiya banklarının ehtiyatlarının cYmi pul bazasını tYşkil edir. İqtisadiyyatda pul tYklifi pul bazasına proporsional olmalıdır. Ancaq tYcürbY göstYrir ki, MYrkYzi bank ölkYdY pul tYklifinY tam nYzarYt edY bilmir, YllYrdY olan nağd pullarla bank hesablarında olan depozitlYrin nisbYtini arzu olunan nisbYtdY saxlaya bilmir. NYticYdY tYdavüldY olan pulun miqdarı müxtYlif istiqamYtlYrdY dYyişir (artıb-azalır). İqtisadiyyat isY pul bazarında tarazlığın olmasında maraqlıdır. İlk növbYdY pula olan tYlYblY pul tYklifi arasında müvazinYt (tarazlıq) olmalıdır.}

_{Pula olan tYlYb. Pula olan tYlYb ilk növbYdY tYsYrrüfatçı subyektlYrin saxladıqdarı pul vYsaitinin miqdarı ilY müYyyYn olunur. Bu mahiyyYtcY pula olan tYlYbdir.}

_{Pula olan tYlYb pulun yerinY yetirdiyi üç funksiyadan (tYdavül vasitYsi, ödYniş vasitYsi vY sYrvYt yığımı vasitYsi) irYli gYlir. Birinci halda YmtYY vY xidmYtlYrin alqı-satqısını hYyata keçirmYk üçün pula olan tYlYbdYn, ikinci halda tYdiyyYlYri (vaxtı çatmış ödYnişlYri) ödYmYk üçün pula olan tYlYbi vY üçüncü halda isY digYr maliyyY aktivlYrini (istiqrazları, sYhmlYri vY s.) YldY etmYk vasitYsi kimi pula olan tYlYbin ödYnilmYsi nYzYrdY tutulur.}

_{TYdavül vasitYsi kimi YmtYY vY xidmYtlYrin alqı-satqısı üçün pula olan tYlYb YsasYn cYmiyyYtin pul gYliri ilY müYyyYn olunur vY ÜMM düz mütYnasib olaraq dYyişir. ÖdYniş vasitYsi kimi pula olan tYlYb vaxtı çatmış tYdiyyYlYrin ödYnilmYsi zYrurYtindYn vY onların kYmiyyYtilY müYyyYn olunur.}

_{MaliyyY aktivlYrini YldY etmYk üçün pula olan tYlYb isY, faiz vY dividendlYr formasında gYlir YldY etmYk marağı ilY müYyyYn olunur vY faiz dYrYcYlYrinY tYrs mütYnasib olaraq dYyişir.}

_Pula_olan_t_Y_l_Y_b_Y_dair_müxt_Y_lif_n_Y_z_Y_riyy_Y_l_Y_r_yaranm_ı_ş_d_ı_r^¹_._Bunlardan_geni_ş_yay_ı_lma_ş_lar_ı_ndan_biri_monetarist_n_Y_z_Y_riyy_Y_dir_v_Y_o_XY_III_Y_srd_Y_meydana_g_Y_lmi_ş_«_pulun_miqdar_n_Y_z_Y_riyy_Y_si_»_n_Y_Y_saslan_ı_r_._Pulun_miqdar_n_Y_z_Y_riyy_Y_sin_Y_gör_Y_qiym_Y_tl_Y_rin_mütl_Y_q_s_Y_viyy_Y_si_nominal_pul_qal_ığı_n_ı_n_t_Y_klifi_il_Y_mü_Y_yy_Y_n_olunur_._Ba_ş_qa_sözl_Y_pul_t_Y_klifi_n_Y_q_Y_d_Y_r_çox_olarsa_qiym_Y_tl_Y_rin_s_Y_viyy_Y_si_d_Y_bir_o_q_Y_d_Y_r_yüks_Y_k_olur_v_Y_Y_ksin_Y_._Bu_as_ı_l_ı_l_ığı_Kembrinc_b_Y_rab_Y_rliyi_adlanan_a_ş_a_ğı_dak_ı_t_Y_nlik_ş_Y_klind_Y_ifad_Y_etm_Y_k_olar_.

Yüklə 15,57 Mb.

Dostları ilə paylaş:

1 ... 15 16 17 18 19 20 21 22 ... 43