Blogumuzu ziyarYt etmYyi unutmayın: utopiaderslik blogspot com

İqtisadi idarYetmYnin funksiyaları

Yüklə 15,57 Mb.

səhifə	27/43
tarix	21.11.2018
ölçüsü	15,57 Mb.
	#84324

1 ... 23 24 25 26 27 28 29 30 ... 43

_3._İ_qtisadi_idarYetmYnin_funksiyalar_ı_.

_4._İ_qtisadi_idarYetmYnin_prinsiplYri_.

_{5. İqtisadi idarYetmY mexanizmi.}

_6._İ_qtisadi_idar_Y_etm_Y_metodlar_ı_.

_{7. İqtisadi idarYetmY sistemindY planlaşdırma, proqramlaşdırma}

_{vY proqnozlaşdırma}

_{8. İqtisadi idarYetmY sistemindY intizam, mYsuliyyYt, nYzarYt vY uçot.}

_{9. İqtisadi idarYetmY sistemindY menecment}

_{10. Marketinq: mahiyyYti, funksiyaları vY idYrYetmYdY rolu.}

_{11. İqtisadi idarYetmY sistemindY dövlYtin rolu.}
_{§1. İdarYetmY: mYzmunu vY strukturu.}
_{Bütün cYmiyyYtdYki hadisY vY proseslYrY şüurlu tYsir etmYk, onlara istiqamYt vermYk, mövcud imkanlardan mYqsYdyönlü şYkildY istifadY etmYk sahYsindY görülYn işlYrin nYticYsi vY YldY edilmiş tYcrübY idarYetmY adlanan fYaliyyYt növünün meydana gYlib qYrarlaşmasına sYbYb olmuşdur. Ona ümumi şYkildY belY bir tYrif vermYk olar: İdarYetmY – qarşıya qoyulmuş mYqsYdY nail olmaq naminY resursların sYfYrbYrliyY alınması vY sYmYrYli istifadY edilmYsi, ictimai YlaqY, qayda vY nYzarYtin tYmin edilmYsinY yönYldilmiş insan fYaliyyYti növüdür. Bu fYaliyyYt növü insanların çox qYdimlYrdYn düşünüb tapdıqları vY istifadY etdiklYri münasibYt formasıdır. İdarYetmYnin meydana gYlmY tarixini dYqiq göstYrmYk çYtindir. Ancaq, bunu demYk olar ki, idarYetmY ictimai YmYk bölgüsünün inkişafının nYticYsindY digYr fYaliyyYt növlYrindYn ayrılaraq müstYqil bir forma almış, YsrlYr boyu emprik xarakter daşısa da, tYdriclY özünün elmi Ysaslarını tapmış vY inkişaf edYrYk mürYkkYb münasibYtlYr sisteminY çevrilmişdir. O öz qanunları, qanunauyğunluqları, prinsiplYri vY mexanizmlYri olan münasibYtlYr sistemidir.}

_{İdarYetmY vasitYsi ilY maddi imkanlar, sosial-iqtisadi münasibYtlYr mYqsYdyönlü şYkildY tYşkil olunur, onun struktur hYlqYlYri (ünsürlYri) arasında YlaqY yaradılır, YvvYlcYdYn nYzYrdY tutulmuş mYqsYdY çatmaq vY arzuolunan nYticYni YldY etmYk üçun konkret obyektY şüurlu tYsir göstYrilir. Bu şüurlu idarYetmYdir. Şüurlu idarYetmY obyektiv qanunları, YldY olunmuş tYcrübYni, sosial-iqtisadi inkişafın meyllYrini bilmYk vY nYzYrY almaqla hYyata keçirilir. Bu zaman idarYedilYcYk obyektlYr, qarşıya qoyulacaq mYqsYdlYr, onlara nail olmağın üsul vY vasitYlYri YvvYlcYdYn düşünülmüş şYkildY müYyyYn edilir vY idYrYetmY mexanizmi işY salınır. Şüurlu idarYetmY elmi idarYetmYyY yaxın anlayışdır, lakin onlar tam üst-üstY düşYn anlayışlar deyildir. Elmi idarYetmY bütövlükdY idarYetmY elminin, digYr sosial-iqtisadi elmlYrin, tYbiYt elmlYrinin, texniki elmlYrin nailiyyYtlYrindYn istifadY etmYklY mümkün olur vY insanın idarYetmY sahYsindYki fYaliyyYtinin mYqsYdyönlü şYkildY qurulmasını vY daha fYal olmasını mümkün edir.}

_{Şüurlu idarYetmYnin Yksi kortYbii idarYetmYdir. KortYbii idarYetmYni kompası olmayan gYminin idarY edilmYsinY bYnzYtmYk olar. Burada şüurlu amil iştirak etsY dY idarY edilYn obyekt (gYmi) Ysas mexanizmlYrin birindYn mYhrum olduğundan onun hYrYkYt istiqamYti tYxmini, kor-koranY müYyyYn edilir vY buna görY dY onun son mYnzilY nY zaman çatacağı, tYhlükYlYrlY üzlYşib-üzlYşmYyYcYyi mYlum deyil. Sosial-iqtisadi hYyatda da bu cür kortYbii idarYetmY hallarına rast gYlmYk olar.}

_{Bazarın tYlYbini nYzYrY almadan istehsal etmYk, heç bir zYrurYt olmadan, obyektiv şYraiti nYzYrY almadan hYr hansı bir obyektin idYretmY strukturunun lYğvinY xitam vermYk vY s. buna misal ola bilYr.}

_{CYmiyyYtin bütün inkişaf mYrhYlYlYrindY elmi idarYetmY mümkün olmur, bunun üçün lazımı şYrait lazımdır. Elmi idYrYetmY üçün inkişaf etmiş ictimai YmYk bölgüsü sistemi, elm vY texnikanın zYruri inkişaf sYviyyYsi, idaretmY elminin özünün inkişaf etmYsi, adamlarda idarYetmY mYdYniyyYti, tYcrübYsi vY mYqsYdli fYaliyyYt göstYrmYk bacarığı olmalıdır. İdarYetmYdY insan amili Ysas rol oynayır, buna görY dY adamların idarYetmY bacarığı, inkişaf sYviyyYsi, mürYkkYb proseslYrdYn baş çıxararaq, optimal qYrarlar qYbul edib, onları reallaşdırmaq qabiliyyYtinY malik olmaları lazımdır.}

_{İdarYetmY müxtYlif sYviyyYli vY mYsqsYdli olur: Yn başlıca mYqsYdi mYhdud resruslardan vY potensial imkanlardan sYmYrYli istifadY etmYklY cYmiyyYtin sabit, dinamik inkişafına vY tYlYbatlarının dolğun ödYnilmYsinY nail olmaqdır.}

_{İdarYetmY özünYmYxsus mürYkkYb bir sistemdir, o hYm dY müxtYlif sistemlYrin, o cümlYdYn iqtisadi vY texniki sistemlYrin, informasiya sistemlYrinin mYcmusudur. İdarYetmY ümumbYşYri mYdYniyyYtdir, hamı bacardığı dYrYcYdY onu inkişaf etdirir vY ondan istifadY edir. O tYdriclY milli sistemlYr çYrçivYsini aşaraq dünya sosial-iqtisadi sistemlYri YhatY edYn bir prosesY çevrilir. BeynYlxalq YlaqYlYr sistemi genişlYndikcY beynYlxalq idarYetmY münasibYtlYri dY inkişaf edir, onun yeni-yeni sistemlYri vY yarım sistemlYri yaranır. Bununla belY hYr bir ölkY özünün idarYetmY sistemini formalaşdırır vY müstYqil olaraq tYkmillYşdirYrYk inkişaf etdirir.}

_{İdarYetmY cYmiyyYtin bütün sahYlYrini YhatY edYn çoxcYhYtli bir prosesdir, o siyasi idarYetmY, iqtisadi idarYetmY vY dövlYt idarYçiliyindYn ibarYt üç iri sahYyY ayrılır. Bu mövzuda biz YsasYn iqtisadi idYrYetmY sistemini öyrYnYcYyik.}

_{§2. İqtisadi idarYetmY: mYzmunu, obyektlYri, subyektlYri.}
_{İqtisadiyyat müstYqil fYaliyyYt sahYsi kimi idarY olunmağa möhtacdır. Onun sistemli xarakter alması YmYk bölgüsünün vY kooperasiyasının yaranması vY inkişafı ilY bağlıdır. İctimai formasından asılı olmayaraq birgY YmYk fYaliyyYti idarY olunmağı tYlYb edir. BirgY YmYyi idarY etmYk zYrurYti rüşeym halında ilk insan cYmiyyYtindY yaranmışdır. Kapitalist manafakturaları, sonra isY fabrik-zavodların yaranması ilY onların idarYedilmYsi sistemi dY yaranır vY inkişaf edir.}

_{Öz mahiyyYti etibarı ilY idarYetmY prosesi pozulma, hYrc-mYrclik prosesinin antipotudur. Onun vYzifYsi mövcud sistemi stabillYşdirmYk, onun keyfiyyYt halını, orta sYviyyYli dinamik inkişafını vY tarazlığını saxlamaq, tYkmillYşdirilmYsini tYmin etmYk vY arzuolunan faydalı nYticYyY nail olmaqdır. Mövcud iqtisadi sistem, başqa sistemlYrdY olduğu kimi, daxili vY xarici amillYrin tYsirinY mYruz qalır vY dYiyşikliyY uğrayır. DYyişYn şYraitY uyğun olaraq, öz vaxtında sistemin strukturunda yenilYşdirmYni hYyata keçirmYk işini tYmin etmYk, qaydaya salmaq idarYetmYnin vYzifYsidir. Bu isY iqtisadi sistemi onun özünY xas olan obyektiv qanunauyğunluqlara vY meyllYrY uyğun hala gYtirmYkdir. Ümumi şYkildY deyilsY iqtisadi idarYetmYnin ali mYqsYdi iqtisadi sistemin fYaliyyYtini optimallaşdırmaq, daha az sYy vY mYsrYflY mümkün olan daha çox iqtisadi nYticYlYrY nail olmaqla cYmiyyYtin tYlYbatını ödYmYkdir.}

_{İdarYetmY münasibYtlYr sistemidir, onun da mYzmunu, prinsiplYri, vasitYlYri vY hYdlYri vardır. Bu münasibYtlYr idarYetmY funksiyalarını hYyata keçirmYk üzrY yaranan münasibYtlYrdir vY onlar iqtisadi sistemY daxilYn xas olan mexanizm vasitYsilY tYnzimlYnir.}

_{İdarYetmY iqtisadi formalar, metodlar, göstYricilYr, norma vY normativlYr vasitYsilY hYyata keçirilirsY bu iqtisadi idarYetmY adlanır. İqtisadi idarYetmY obyektiv iqtisadi qanunların tYlYblYrinY uyğun hYyata keçirilmYlidir. İqtisadiyyatın YsasYn öz metodları vY prinsiplYri ilY idarY olunması sayYsindY onun inkişafı tYmin edilir, tarazlığı vY bütövlüyü saxlanılır. DeyilYnlYrY YsasYn iqtisadi idarYetmYni belY sYciyyYlYndirmYk olar. İqtisadi idarYetmY - iqtisadi hadisY vY proseslYri tYnzim edYn obyektiv qanunları bilmYk vY istifadY etmYk Ysasında iqtisadiyyata daxilYn xas olan mexanizmi hYrYkYtY gYtirmYklY ölkYnin iqtisadi potensialından mYqsYdyönlü şYkildY, effektli istifadYyY etmYyY yönYldilmiş fYaliyyYtdir. Bu fYaliyyYt bazar mexanizmi vY dövlYt tYnzimi mexanizmlYri vasitYsi ilY tYnzimlYnir.}

_{İqtisadi idarYetmYnin obyektlYri vY subyektlYri vardır. İdarY edYn vY idarY olunan sistemlYr arasında fYrqlYr vY müYyyYn xüsusiyyYtlYr vardır. BütövlükdY iqtisadi sistem vY onun yarım sistemlYri idarYetmY obyektidir. Başqa cür desYk bütövlükdY xalq tYsYrrüfatı, onun ayrı-ayrı sahYlYri, korporasiyalar- sYhmdar cYmiyyYtlYr, trestlYr, konsernlYr, birliklYr, firmalar (müYssisYlYr), YmYk kollektivlYri, fYrdi bizneslY mYşğul olanlar, ayrı-ayrı işçilYr idarYetmY obyektlYridir. İctimai tYkrar istehsal vY onun fazaları- istehsal, bölgü, mübadilY vY istehlak – iqtisadi idarYetmY obyektlYridir.}

_{İdarYetmYnin subyektlYri: dövlYt vY onun orqanları; inhisar birliklYrinin idarY orqanları; sYhmdar cYmiyyYtlYrin idarY orqanları; birliklYrin idarY orqanları; müYssisYlYrin (firmaların) idarY orqanları; sahibkarlar vY menecerlYr; maliyyY-bank orqanları; müxtYlif fondlar; bizneslY mYşğul olan fYrdlYr vY s. İqtisadi idarYetmYnin subyektlYri iqtisadi vasitYlYrin, kateqoriya vY qanunların, bir sözlY idarYetmY mexanizmlYrinin kömYyi ilY istehsalı, bölgünü, mübadilYni vY istehlakı idarY edirlYr. Onlar istehsal amillYrini, resursları bazarın tYlYbinY uyğun, bazar mexanizmini nYzYrY almaqla bölüşdürür, istehsalı stimullaşdırır, onun effektliyini vY gYlirliyini tYmin edir. slindY resurslardan optimal şYkildY istifadYnin tYmin edilmYsi yolu ilY yüksYk nYticYlYrY nail olmaq iqtisadi idYretmYnin başlıca vYzifYsidir vY idarYetmYnin subyektlYri bu vYzifYnin yerinY yetirilmYsinY nail olmağa çalışmalıdırlar. Bu vYzifY, o zaman yerinY yetirilY bilYr ki, idarY edilYn obyekt ilY idarY edYn subyekt arasında uyğunluq olsun.}

_{İqtisadi idarYetmYnin (iqtisadi sistemlYrin idarY olunmasının) bir neçY forması mövcuddur:}

_{a) Azad rYqabYtY Ysaslanan bazar iqtisadiyyatı şYraitindY xalis bazar mexanizmlYrinY Ysaslanan kortYbii idarY olunma;}

_{b) İqtisadiyyatın xüsusi vY dövlYt bölmYlYrinin birgY fYaliyyYt göstYrdiyi qarışıq iqtisadiyyatın bazar mexanizmi vY dövlYt tYnzimi mexanizmlYri ilY idarY olunması;}

_c₎_İ_ctimai_mьlkiyyYt_vY_xьsusi_mьlkiyyYt_formalar_ı_Ysas_ı_nda_fYaliyyYt_gцstYrYn_tYsYrrьfat_ı_n_dцvlYt_plan_ı_vY_bazar_{mexanizmindYn}_istifadY_etmYklY_idarY_olunmas_ı_;

_{d) İctimai mьlkiyyYtin hakim olduğu tYsYrrьfatın vahid plan Ysasında mYrkYzdYn idarY olunması.}

_{İqtisadiyyatın kortYbii idarY olunduğu şYraitdY iqtisadi sistemin qaydaya salınması зoxsaylı tYsadьflYrdYn, kortYbii hYrYktYlYrdYn asılı olaraq ьmumi meyl kimi цzьnY yol aзır vY bir nцv «avtomatik» fYaliyyYt gцstYrir. Bununla belY tYsYrrьfatla mYşğul olan adamlar цz iqtisadi fYaliyyYtlYrini kortYbii proseslYrin tYlYblYrinY uyğunlaşdırmağa vY onlara mьYyyYn tYsir gцstYrYrYk цzlYrinY uyğun olan istiqamYtY yцnYlmYyY sYy gцstYrirlYr. TYnzimlYnmYyYn bazarda saysız-hesabsız alqı-satqı YmYliyyatları gedir vY bu proseslYrin arxasında meyl kimi fYaliyyYt gцstYrYn bazar qanunları - dYyYr qanunu, tYlYb vY tYklif qanunu, rYqabYt qanunu, orta mYnfYYt qanunu vY b. qanunlar durur. KYnar mьdaxilY olmadan bazar mexanizminin fYaliyyYti nYticYsindY ictimai YmYyin kortYbii bцlgьsь baş verir, iqtisadi resurslar mьxtYlif sahYlYr arasında bцlьnьr, kapitalın kortYbii axını baş verir, iqtisadi proporsiyalar yaranır, pozulur vY kortYbii qьvvYlYrin tYsiri altında yenidYn bYrpa olunur. Proses fasilYsiz tYkrar olunur. Burada bazar mexanizmi iqtisadiyyatın başlıca idarYedici qьvvYsi olur.}

_İ_qtisadi_idar_Y_etm_Y_nin_2-_ci_formas_ı_nda_ş_üurlu_iqtisadi_idar_Y_etm_Y_bazar_mexanizmi_il_Y_yana_ş_ı_f_Y_aliyy_Y_t_göst_Y_rir_._Bel_Y_ki_bazar_mexanizmi_il_Y_özünün_t_Y_nziml_Y_m_Y_mexanizmini_Y_laql_Y_ndirm_Y_y_Y_çal_ı_ş_an_dövl_Y_t_iqtisadi_vasit_Y_l_Y_rl_Y_bazar_ı_n_f_Y_aliyy_Y_tin_Y_yol_açma_ğ_a_ş_Y_rait_yaratma_ğ_a_v_Y_iqtisadi_inki_ş_afa_t_Y_sir_etm_Y_y_Y_s_Y_y_göst_Y_rir_._İ_qtisadi_idar_Y_etm_Y_nin_3-_cü_formas_ı_nda_ş_üurlu_amil_daha_güclü_rol_oynay_ı_r_._Bel_Y_ki_,_dövl_Y_t_iqtisadiyyat_ı_m_Y_rk_Y_zd_Y_n_planl_ı_idar_Y_etm_Y_kl_Y_yana_ş_ı_bazar_elementl_Y_rind_Y_n_,_bazar_mexanizminin_ayr_ı_-_ayr_ı_ünsürl_Y_rind_Y_n_istifad_Y_edir₍_m_Y_s_Y_l_Y_n_Çind_Y_)._İ_qtisadi_idar_Y_etm_Y_nin_4-_cü_formas_ı_nda_is_Y_iqtisadiyyat_Y_sas_Y_n_plan_mexanizminin_köm_Y_yi_il_Y_m_Y_rk_Y_zd_Y_n_,_dövl_Y_t_t_Y_r_Y_find_Y_n_idar_Y_olunur₍_keçmi_ş_Sovetl_Y_r_ölk_Y_sind_Y_oldu_ğ_u_kimi_)._Ş_üurlu_iqtisadi_idar_Y_etm_Y_-_adamlar_ı_n_qar_ş_ı_ya_qoyduqlar_ı_m_Y_qs_Y_dl_Y_r_Y_çatma_ğ_a_yön_Y_ldilmi_ş_f_Y_aliyy_Y_tl_Y_ri_il_Y_ba_ğ_l_ı_d_ı_r_._İ_qtisadiyyat_ı_idar_Y_etm_Y_k_üçün_ictimai_orqanlar_,_idar_Y_etm_Y_sisteml_Y_ri_,_y_Y_ni_iqtisadi_sistem_Y_ş_üurlu_t_Y_sir_göst_Y_r_Y_n_orqanlar_v_Y_t_Y_ş_kilatlar_meydana_g_Y_lir_v_Y_mövcud_sosial_-_iqtisadi_sistemin_t_Y_bi_Y_tin_Y_uy_ğ_un_olaraq_f_Y_aliyy_Y_t_göst_Y_rir_v_Y_onlar_ı_n_f_Y_aliyy_Y_tl_Y_ri_münt_Y_z_Y_m_olaraq_t_Y_kmill_Y_ş_dirilir_.

_{CYmiyyYtin inkişafı, elmi-texniki tYrYqqinin tYsiri altında adamların kortYbii qüvvYlYr üzYrindY ağalığı artır, şüurlu idarYetmY fYaliyyYti güclYnir vY müxtYlif sYviyyYli yeni iqtisadi idarYetmY orqanları yaranır vY dövlYtin iqtisadi proseslYrY nüfuz etmYsi genişlYnir vY idYraetmYdYki rolu güclYnir.}

Yüklə 15,57 Mb.

Dostları ilə paylaş:

1 ... 23 24 25 26 27 28 29 30 ... 43

Blogumuzu ziyarYt etmYyi unutmayın: utopiaderslik blogspot com

İqtisadi idarYetmYnin funksiyaları

3. İqtisadi idarYetmYnin funksiyaları.

_3._İ_qtisadi_idarYetmYnin_funksiyalar_ı_.