Blogumuzu ziyarYt etmYyi unutmayın: utopiaderslik blogspot com

İqtisadi inteqrasiya vY onun formaları

Yüklə 15,57 Mb.

səhifə	30/43
tarix	21.11.2018
ölçüsü	15,57 Mb.
	#84324

1 ... 26 27 28 29 30 31 32 33 ... 43

_3._İ_qtisadi_inteqrasiya_vY_onun_formalar_ı

_4._Beyn_Y_lxalq_valyuta_sistemi_._Valyuta_bazar_ı_.

_{5. TYdiyyY balansı vY onun quruluşu.}

_{6. İqtisadi qloballaşma.}

_{§ 1.}_Ьmumdьnya_tYsYrrьfat_ı_,_mYzmunu_,_yaranmas_ı_amillYri_.
_{İqtisadiyyat bir elm kimi iqtisadi sistemlYri hYm milli tYsYrrьfat (makroiqtisadiyyat) зYrзivYsindY, hYm dY dьnya iqtisadiyyatı (meqoiqtisadiyyat) miqyasında цyrYnir.}

_{BeynYlxalq iqtisadiyyat dьnya цlkYlYrinin milli vY beynYlxalq maraqları Ysasında formalaşan vY daim inkişaf edYn bьtцv bir sistemidir. BeynYlxalq iqtisadiyyat daha geniş mYzmuna malik olaraq цzьndY «ьmumdьnya tYsYrrьfatı» vY «beynYlxalq iqtisadi mьnasibYtlYr» anlayışlarını birlYşdirir.}

_{Ьmumdьnya tYsYrrьfatı beynYlxalq YmYk bцlgьsьnьn tarixi inkişafının nYticYsidir. Ьmumdьnya tYsYrrьfatı цzьnьn ictimai-iqtisadi quruluşundan asılı olmayaraq beynYlxlaq YmYk bцlgьsьnY Ysaslanan, beynYlxalq iqtisadi mьnasibYtlYr sistemindY bir-biri ilY qarşılıqlı iqtisadi YlaqYlYrlY bağlı olan dьnya цlkYlYrinin milli tYsYrrьfatlarının mYcmusudur. Ьmumdьnya tYsYrrьfatının formalaşması iki mьhьm şYrtlY xarakterizY olunur. Birincisi, dьnya iqtisadiyyatının yaranması nYticYsindY beynYlxalq iqtisadi YlaqYlYrin obyektiv zYrurYtY зevrilmYsi; ikincisi, dьnya цlkYlYri arasında qarşılıqlı iqtisadi YlaqYlYrin faydalı olması. Ьmumdьnya tYsYrrьfatı зox tYrYfli vY mьxtYlif mYrhYlYli bir orqanizmdir. Ayrı-ayrı tarixi inki şaf dцvrlYrindY mYhsuldar qьvvYlYrin inkişafı vY beynYlxalq YmYk bцlgьsьnьn daha da genişlYnmYsi nYticYsindY ьmumdьnya tYsYrrьfatının formalaşmasında vY onun mYzmununda Ysaslı dYyişikliklYr baş vermişdir.}
_{Dьnya tYsYrrьfatının tYşYkkьl tapmasının Ysaslarını bu sxemdYn gцrmYk olar.}
Бейнялхалг тиъарят
Капиталын вя инвестисийанын щярякяти

юлкянин

ъоьрафи

вязиййяти

Ямяк ресурсларынын

бейнялхалг

миграсийасы

бейнялхалг игтисади

тяшкилатлар

бейнялхалг

ямяк

бюлэцсц

бейнялхалг валйута-

кредит мцнасибятляри

Глобал проблемлярин

кяскинляшмяси
Глобал проблемлярин

щяллиндя бейнялхалг

ямякдашлыг

Бейнялхалг елми-техники ялагяляр

игтисади интеграсийа

_{Sxem 1. BeynYlxalq iqtisadi mьnasibYtlYr}
_{BeynYlxalq YmYk bцdgьsь Yrazi YmYk bцlgьsьnьn inkişaf forması kimi dьnya цlkYlYrinin mьxtYlif YmtYY vY xidmYt nцvlYrinin istehsalı ьzrY ixtisaslaşması vY onlar arasında hYmin mYhsulların bir-birilY mьbadilY olunması prosesidir. BeynYlxalq YmYk bцlgьsь hYr bir цlkYnin malik olduğu tYbii vY iqtisadii resurslardan, elmi-texniki vY YmYk potensialından daha sYmYrYli istifadY olunmasına şYrait yaradır. DigYr tYrYfdYn beynYlxalq YmYk bцlgьsь Ysasında dьnya цlkYlYri цz tYbii vY iqtisadi sYrvYtlYrini bir-birilY mьbadilY edir vY «mьqayisYli xYrclYr» Ysasında onlardan sYmYrYli surYtdY istifadY edirlYr.}

_{BeynYlxalq YmYk bцlgьsь Ysasında inkişaf etmiş цlkYlYrdY dьnya tYsYrrьfatının formalaşması sYnayedY klassik kapitalist mьYssisYlYrinin yaranmasının ьз mYrhYlYsini YhatY edir: sadY kooperasiya sahibkarlığı dцvrь (tYxminYn XYI Ysrin ortalarına qYdYr sYnayedY sahibkarlığın meydana gYlmYsi); manufaktura istehsalı dцvrь (XYI - XYIII YsrlYrdY), maşınlı istehsal dцvrь (XYIII-XIX YsrlYr). İqtisadi cYhYtdYn inkişaf etmiş цlkYlYrdY sYnaye зevrilişi dцvrьndY (XYIII Ysrin ortalarından başlayaraq) xьsusilY, elektrotexnika inqilabının daha geniş vьsYt aldığı dцvrdY (XIX Ysrin sonu XX Ysrin YvvYlYrindY) dьnya tYsYrrьfatının formalaşması tarixYn başa зatdı. MYhsuldar qьvvYlYrin inkişafı nYticYsindY elmi-texniki tYrYqqinin vY elmi-texniki inqilabın nYticYlYrindYn dьnyanın iqtisadi cYhYtdYn inkişaf etmiş цlkYlYri bYhrYlYnYrYk beynYlxalq ixtisaslaşma vY kooperasiya YlaqYlYrinY qoşulmağa başladılar. BelY ki, dьnyanın hYr bir цlkYsi benYlxalq iqtisadi YlaqY yaratmadan цz iqtisadi inkişafını hYyata keзirY bilmYz vY dьnya цlkYlYrinin iqtisadi birliyinY daxil olmaq imkanını qazana bilmYz. Mьasir dцvr dьnya цlkYlYrinin milli tYsYrrьfatlarının beynYlmillYşmYsi vY qloballaşması dцvrь kimi formalaşır. Dьnyanın hYr bir цlkYsi hYm цz daxili imkanlarından (istehsal amillYrindYn), hYm dY xaricdYn daha yeni texnika vY texnologiyanı idxal etmYklY цz mьstYqil milli iqtisadiyyatını formalaşdırır vY inkişaf etdirir. Buradan belY bir nYticY зıxarmaq olar ki, dьnya цlkYlYri milli sosial-iqtisadi tYrYqiyyY nail olmaq mYqsYdilY ьmumdьnya tYsYrrьfatının qanunauyğunluqlarını dYrk etmYli vY onun ьstьnlьklYrindYn daim istifadY etmYlidir.}

_{Bunları nYzYrY alaraq ьmumdьnya tYsYrrьfatının yaranması amillYrinY aşağıdakıları aid etmYk olar:}

_{- dьnya цlkYlYrinin milli iqtisadi sistemlYrinin mьxtYlifliyi;}

_{- dьnya цlkYlYrinin mьxtYlifliyi;}

_{- beynYlxalq YmYk bцlgьsь Ysasında dьnya цlkYlYri arasında ticarYt-iqtisadi vY elmi-texniki YlaqYlYrin yaranmasının zYruriliyi;}

_{- dьnya цlkYlYri arasında istehsal amillYrinin qeyri-bYrabYr yerlYşmYsi;}

_{- цlkYlYr arasında YmtYY vY xidmYtlYrin hYrYkYtindY fYrqli cYhYtlYrin olması;}

_{- beynYlxalq tYkrar istehsal prosesinin formalaşması;}

_{- цlkYlYrin milli valyutalarının bir-birindYn fYrqli olması;}

_{- mYhsuldar qьvvYlYrin vY istehsal mьnasibYtlYrinin beynYlmilYllYşmYsi prosesinin baş vermYsi;}

_{- dьnya цlkYlYrinin iqtisadi qloballaşma prosesindY iştirakının zYruriliyi;}

_{Ьmumdьnya tYsYrrьfatının yaranmasını zYruri edYn amillYr bir daha tYsdiq edir ki, dьnya цlkYlYrinin gYlYcYk tYrYqqisi vY inkişafı onların qarşılıqlı YlaqYsindYn daha зox asılıdır. XьsusilY, mьasir dцvrьn (XXI Ysrin) elY qlobal problemlYri var ki, onlar dьnya xalqlarını bir-birinY yaxınlaşdırır vY onlara ьmumbYşYri mYnafelYrini reallaşdırmaq imkanı verir. Mьasir dцvrdY beynYlxalq YmYk bцlgьsь Ysasında istehsalın beynYlxalq ixtisaslaşması vY kooperasiyalaşması цzьnьn Yn yьksYk sYviyyYsinY зatmışdır. DemYk olar ki, dьnya цlkYlYrindY istehsal olunan bir sıra mYhsul nцvlYri istehsalın beynYlxalq ixtisaslaşma prosesi Ysasında baş verir. MYsYlYn, «Boinq-747» markalı tYyyarYnin istehsalı ьзьn 4,5 min detal vY birlYşmYlYr lazım gYlir. Bunların istehsalı ilY dьnyanın 1500 şirkYti mYşğul olur. Mьasir mikroelektoronika, maşınqayırma, gYmiqayırma, dYzgah istehsalı, mьxtYlif nцv yarımfabrikatlar, seriyalı formada dьnyanın ayrı-ayrı цlkYlYrindY YvYzedici (oxşar) mYhsul kimi istehsal edilir.}

_{İstehsalın beynYlxalq kooperasiyalaşması dedikdY, ayrı-ayrı цlkYlYr arasında istehsalın bu vY digYr mYhsul nцvlYri ьzrY ixtisaslaşması vY birgY mYhsul istehsalı ьzrY qarşılıqlı YlaqYsi nYzYrdY tutulur.}

_{Mьasir dцvrdY istehsalın beynYlxalq ixtisaslaşması vY kooperativlYşmYsı prosesi daim inkişaf edir vY tYkmillYşir. BeynYlxalq ixtisaslaşma ayrı-ayrı цlkYlYrin, region, sahY vY mьYssisYlYrin mьxtYlif YmYk bцlgьsь Ysasında mYhsul, detal vY hissYlYrin (qovşaq) istehsalı ьzrY ixtisaslaşması prosesidir. İstehsalın beynYlxalq ixtisaslaşmasının ьз Ysas forması vardır.}

_{- Yşya (predmet) ьzrY ixtisaslaşma;}

_{- detal (hissY, qovşaq) ьzrY ixtisaslaşma;}

_{-texnoloji ixtisaslaşma (istehsal prosesinin mYrhYlYlYrY ayrılması yolu ilY mYhsul istehsalı).}

_{Mьasir dцvrdY цz inkişaf sYviyyYsindYn asılı olmayaraq dьnya цlkYlYri mьxtYlif nцv mYhsul istehsalı ьzrY ixtisaslaşmışlar. MYsYlYn, Meksika, BЏЏ, Norveз, İraq, İran vY AzYrbaycan neft, Hindistan зay, Braziliya kofe vY s. ьzrY ixtisaslaşmışlar.}

_{Ьmumdьnya tYsYrrьfatı birdYn-birY meydana gYlmYmişdir. O, aşağıdakı mYrhYlYlYri YhatY edir.}

_{Ьmumdьnya tYsYrrьfatının yaranması цlkYlYrarası ticarYt YlaqYlYrinin yaranması vY inkişafı ilY bağlıdır. Onun sonrakı inkişafı vY formalaşması isY bцyьk coğrafi kYşflYrdYn başlayaraq (XY - XYI Ysrin sonu) XX Ysrin YvvYlinY qYdYr olan bir dцvrь YhatY edir. Bu dцvrdY dьnya ticarYti mьtlYq ьstьnlьyY malik olmuş, zYbt olunmuş цlkYlYrdYn xammal vY metropoliyalardan hazır sYnaye mYhsulların ixracı ьstьnlьk tYşkil edirdi. Dьnya iqtisadi vY Yrazi cYhYtdYn bцlьndь, bazar yцnьmlь dьnya iqtisadiyyatı formalaşmağa başladı. İnkişaf etmiş цlkYlYr, metropoliyalar, iqtisadi cYhYtdYn asılı, zYif vY mьstYmlYkY xarakterli цlkYlYr dьnya iqtisadiyyatının başlıca subyektlYri hesab olunurdu. MьstYmlYkYзi цlkYlYr siyasi vY iqtisadi ağalığa malik olaraq xammal mYnbYlYrini, ucuz iş qьvvYsini vY satış bazarlarını YlY keзirirdilYr. HYmin dцvrьn xarakterik xьsusiyyYtlYri bunlardır:}

_{- dьnya mьstYmlYkY tYsYrrьfat sisteminin yaraması;}

_{- mцvcud iqtisadi mьnasibYtlYrin hьquqi Ysaslarının formalaşması;}

_{- qeyri-bYrabYr hьquqlu vY qeyri-ekvivalent mьbadilYnin hцkm sьrmYsi;}

_{Ьmumdьnya tYsYrrьfatının inkişafının sonrakı dцvrь XX Ysrin 20-50-ci illYrini YhatY edir. Bu dцvrьn Ysas xarakterik cYhYtlYri aşağıdakılardır:}

_{- dьnya kapitalist tYsYrrьfatı sistemi ilY yanaşı sosialist tYsYrrьfat sistemi formalaşır;}

_{- YmtYY ixracına nisbYtYn kapital ixracı daha da genişlYnir;}

_{- kapitalın bilavasitY istehsala cYlb olunması meyli gьclYnir;}

_{- xarici ticarYtin mьxtYlif formaları yaranır vY beynYlxalq YmtYY dцvriyyYsindY onun xьsusi зYkisi artmağa başlayır;}

_{-xarici iqtisadi YlYqYlYrin yeni formaları yaranır (elmi-texniki YmYkdaşlıq, iş qьvvYlYrinin beynYlxalq miqrasiyası vY s.)}

_{- milli tYsYrrьfat sistemindY qarşılıqlı YlaqY vY asılılıq daha da gьclYnir.}

_{Ьmumdьnya tYsYrrьfatının inkişafının ьзьncь mYrYhYlYsi XX Ysrin 50-ci illYrindYn başlayaraq hazırkı dцvrь YhatY edir. Bu dцvrьn Ysas xarakterik cYhYtlYri aşağıdakılardır:}

_{- XX Ysrin 60-ci illYrindYn başlayaraq mьstYmlYkY sisteminin bцhranı vY dağılması baş verir;}

_{- dьnya цlkYlYrinin bцyьk YksYriyyYti siyasi cYhYtdYn mьstYqillik YldY etmYyY başlayır;}

_{- dьnya цlkYlYri arasında iqtisadi interqrasiya şaquli vY ьfiqi istiqamYtdY daha da gьclYnir;}

_{- istehsalın beynYlxalq ixtisaslaşma vY kooperasiyalaşma sYviyyYsi daha da artır;}

_{- transmilli korporasiyaların dьnya miqyasında rolu genişlYnir;}

_{- Şaquli inteqrasiya o demYkdir ki, investisiya kompaniyasının xaricdY istehsal etdirdiyi mYhsul Ysas istehsal namenklaturasından mьYyyYn sYviyyYdY fYrqlidir. Lakin onlar eyni texnoloji prosesY malikdirlYr;}

_{Ьfiqi inteqrasiya o demYkdir ki, xaricdY istehsal olunan bir namenklaturalı hazır mYhsul цlkYdY istehsal olunan mYhsulla oxşardır vY nisbYtYn aşağı istehsal xYrclYri ilY fYrqlYnir.}

_{Ьmumdьnya tYsYrrьfatının inkişafının bu mYrhYlYsindY regionlaşma vY qloballaşma daha geniş vьsYt alır vY mьasir dцvrdY bir sıra xьsusiyyYtlYri ilY fYrqlYnir. Bu xьsusiyyYtlYrY aşağıdakılar aiddir:}

_{- dьnya цlkYlYrinin qeyri-bYrabYr iqtisadi inkişaf sYviyyYsi vY mьxtYlif geosiyasi mцvqeyY malik olmaları;}

_{- dьnya цlkYlYri vY regionları arasında istehsal amillYrinin qeyri-bYrabYr bцlgьsь;}

_{- inkişaf etmiş цlkYlYrin zYif inkişaf etmiş цlkYlYrin iqtisadiyyatına kapital qoyuluşuna daha зox meyl gцstYrmYsi;}

_{- mьasir şYraitdY inkişaf etmiş dьnya цlkYlYrinin iqtisadi qloballaşma prosesindY iqtisadi maraqlarının mьxtYlifliyi;}

_{- Mьasir qloballaşma prosesindY transmilli kapitalın daha geniş miqyas alması;}

_{- İqtisadi qloballaşma şYraitindY inkişaf etmYkdY olan цlkYlYrin цz milli mьstYqilliyini qoruyub saxlanması meylinin gьclYnmYsi;}

_{- Region цlkYlYrinin iqtisadi inteqrasiya YlaqYlYrinY qoşulmaq meylinin gьclYnmYsi.}
_{§ 2. BeynYlxalq iqtisadi münasibYtlYrin Ysas formaları.}
_{Dьnya цlkYlYri arasında qarşılıqlı iqtisadi YlaqYlYr vahid bir sistem tYşkil edir vY beynYlxalq iqtisadi mьnasibYtlYrY Ysaslanır. BeynYlxalq iqtisadi mьnasibYtlYr bYşYriyyYtin mцvcudluğunu vY dцvlYtlYrin beynYlxalq maraqlarının qarşılıqlı surYtdY reallaşmasını Yks etdirYn mьnasibYtlYr sistemidir. Milli tYsYrrьfatlar bir-birilY qarşılıqlı asılılıqda vY YlaqYdY olaraq beynYlxalq iqtisadi mьnasibYtlYrin Ysas daşıyıcıları kimi зıxış edirlYr. BeynYlxalq iqtisadi mьnasibYtlYr mьxtYlif dцvlYtlYr, fiziki vY hьquqi şYxslYr arasında maddi nemYtlYrin istehsalı, bцlgьsь, mьbadilYsi vY istehlakı sferasında yaranan iqtisadi mьnasibYtlYr sistemidir. BeynYlxalq iqtisadi mьnasibYtlYr milli tYsYrrьfatların benyYlmillYşmYsi prosesi nYticYsindY yaranır. BeynYlxalq iqtisadi mьnasibYtlYr Ysasında ьmumdьnya tYsYrrьfatı formalaşır vY inkişaf edir.}

_{BeynYlxalq iqtisadi mьnasibYtlYrin Ysas formaları bunlardır:}

_-_Beyn_Y_lxalq_ticar_Y_t_;

_-_kapital_ı_n_beynYlxalq_hYrYkYti₍_kapital_ixrac_ı_),_beynYlxalq_investisiya_fYaliyyYti_;

_-_i_ş_qüvv_Y_sinin_beyn_Y_lxalq_miqrasiyas_ı_;

_{- elmi-texniki mübadilY;}

_{- beynYlxalq valyuta münasibYtlYri;}

_BeynYlxalq_ticarYt_dьnya_цlkYlYri_aras_ı_nda_YmtYY_vY_xidmYtlYrin_mьbadilYsi_prosesidir_.

_Beyn_Y_lxalq_ticar_Y_t_q_Y_dim_dövrü_Y_hat_Y_ed_Y_n_,_geni_ş_yay_ı_lm_ı_ş_Y_laq_Y_formas_ı_d_ı_r_{. X}_I_X_Y_srd_Y_dünya_ticar_Y_ti_daha_geni_ş_yay_ı_laraq_dünya_ölk_Y_l_Y_rini_Y_hat_Y_etmi_ş_dir_._Beyn_Y_lxalq_ticar_Y_ti_z_Y_ruri_ed_Y_n_ş_Y_rt_elmi_-_texniki_inqilab_ı_n_n_Y_tic_Y_l_Y_rinin_istehsala_t_Y_tbiq_olunmas_ı_n_Y_tic_Y_sind_Y_dünya_bazar_t_Y_l_Y_bl_Y_rin_Y_cavab_ver_Y_n_yüks_Y_k_keyfiyy_Y_tli_v_Y_r_Y_qab_Y_t_qabiliyy_Y_tli_m_Y_hsul_v_Y_xidm_Y_tl_Y_r_Y_t_Y_l_Y_bat_ı_n_artmas_ı_olmu_ş_dur_._Dig_Y_r_t_Y_r_Y_fd_Y_n_dünya_ölk_Y_l_Y_rind_Y_istehsal_amill_Y_rinin_qeyri_-_b_Y_rab_Y_r_olmas_ı_,_onlar_ı_n_Y_razil_Y_rinin_bir_-_birind_Y_n_f_Y_rql_Y_nm_Y_si_ölk_Y_l_Y_r_aras_ı_nda_dünya_ticar_Y_tinin_formala_ş_mas_ı_v_Y_inki_ş_af_ı_n_ı_z_Y_ruri_edir_._Dünya_ticar_Y_tind_Y_h_Y_r_bir_ölk_Y_nin_özün_Y_m_Y_xsus_mara_ğı_vard_ı_r_._Beyn_Y_lxalq_Y_m_Y_k_bölgüsü_inki_ş_af_etdikc_Y_ayr_ı_-_ayr_ı_milli_t_Y_s_Y_rrüfatlarda_yarad_ı_lan_Y_mt_YY_v_Y_xidm_Y_tl_Y_r_beyn_Y_lxalq_ticar_Y_tin_Y_sas_obyektin_Y_çevrilir_._m_Y_k_bölgüsü_d_Y_rin_-_l_Y_ş_dikc_Y_beyn_Y_lxalq_ticar_Y_tin_strukturunda_Y_sasl_ı_d_Y_yi_ş_iklikl_Y_r_ba_ş_verir_._Yeni_-_yeni_Y_mt_YY_v_Y_xidm_Y_tl_Y_r_yarad_ı_l_ı_r_v_Y_dünya_bazar_ı_vasit_Y_sil_Y_ölk_Y_l_Y_rin_t_Y_labatlar_ı_n_ı_öd_Y_yir_.

_{Dünya ticarYti YmtYY vY xidmYtlYrin idxal vY ixrac YmYliyyatları ilY xarakterizY olunur. Dünya ticarYtinin ilkin mYrYhYlYsindY aqrar ölkYlYrdYn xammal vY Yrzaq mYhsullarının ixracına daha çox üstünlük verilmişdir.}

_{XüsusilY inkişaf etmiş ölkYlYrdYn zYif inkişaf etmiş ölkYlYrY müxtYlif növ avadanlıq, dYzgah, cihazlar ixracı daha çox üstünlük tYşkil edirdi. HYmin ölkYlYrdYn ABŞ, İngiltYrY, Fransa, İtaliya, Almaniya vY s. göstYrmYk olar.}

_Mьasir_dцvrdY_beynYlxalq_ticarYtin_bir_s_ı_ra_xarakterik_{xьsusiyyYtlYri}_vard_ı_r_:

_-_dünya_bazar_ı_nda_müasir_elmi_-_texniki_t_Y_r_Y_qqinin_nailiyy_Y_tl_Y_rinin_mübadil_Y_sin_Y_daha_çox_yer_verilm_Y_si_{; (}_patentl_Y_r_Y_,_{lisenziyalara}_,_nou_-_hau_v_Y_s_.)

_-_beynYlxalq_{korporasiyalar}_ı_n_dьnya_bazar_{mьnasibYtlYri}_sistemindY_{fYaliyyYtinin}_daha_da_geni_ş_lYndirmYsi_;

_{- dьnya ticarYt dцvriyyYsindY idxal vY ixrac YmYliyyatlarının nisbYtinin dYyişilmYsi.}

_Dünya_ölk_Y_l_Y_rind_Y_xarici_ticar_Y_t_f_Y_aliyy_Y_tinin_s_Y_m_Y_r_Y_liliyinin_art_ı_r_ı_lmas_ı_n_ı_n_Y_sas_yollar_ı_bunlard_ı_r_:

_{- ixrac YmYliyyatlarında istehsal vasitYlYri vY hazır mYhsulların xüsusi çYkisi mütlYq üstünlüyY malik olmalıdır;}

_{- idxal YmYliyyatlarında ölkYdY bilavasitY istehsal olunmayan mYhsullara daha çox üstünlük verilmYlidir.}

_Az_Yrbaycan_mьstYqillik_YldY_etdikdYn_sonra_xarici_ticarYt_sayYsindY_yьksYk_nYticYlYrY_nail_olmu_ş_dur_._Bu_dцvr_YrzindY_AzYrbaycan_135-_Y_qYdYr_xarici_dцvlYtlY_ticarYt_YmYliyyatlar_ı_apar_ı_r_{. 2005-}_ci_ildY_xarici_ticarYt_{dцvriyyYsinin}_ьmumi_hYcmi_8558,4_milyon_AB_Ş_dollar_ı_,_o_cьmlYdYn_idxal_4211,2_milyon_,_ixrac_4347,2_milyon_dollar_olmu_ş_dur_._BelY_ki_,_xarici_ticarYt_{dцvriyyYsinin}_50,8_faizini_ixrac_{, 49,2}_faizini_idxal_tY_ş_kil_etmi_ş_dir_._Xarici_ticarYt_YlaqYlYrinin_72,5_faizi_Uzaq_Xarici_dцvlYtlYrlY_{, 27,5}_faizi_MDB_ьzvь_цlkYlYri_ilY_apar_ı_lm_ı_ş_d_ı_r_.

_{2004-cь illY mьqayisYdY xarici ticarYt dцvriyyYsinin ьmumi hYcmi 2005-ci ildY 20,0 faiz artmışdır. 2005-ci ildY AzYrbaycanda 3308,6 milyon dollar dYyYrindY 9033,1 min ton neft vY neft mYhsulları ixrac olunmuşdur. Neft vY neft mYhsullarının 94,9 faizi uzaq xarici dцvlYtlYrY, 5,1 faizi MDB цlkYlYrinY gцndYrilmişdir.}

_{2005-ci ildY AzYrbaycanın İtaliya, Rusiya,TьrkiyY, Fransa,Koreya, Зin, Almaniya,Ukrayna vY digYr цlkYlYrlY ticarYt YlaqYlYri daha geniş olmuşdur. 1991-2005-ci illYrdY AzYrbaycanın xarici ticarYt dцvriyyYsini tYhlil etdikdY gцrьnьr ki, 2005-ci ildYn başlayaraq ixrac YmYliyyatları ьstьnlьk tYşkil etmiş vY mьsbYt saldo ilY nYticYlYnmişdir.}

_{Xarici ticarYt dцvriyyYsi (min ABŞ dolları)}

_{CYdvYl № 1.}

_{İllYrDцvriyyYİdxalİxracSaldo19914002234,31881266,22120968,1+ 239701,919922423835,0939862,01483973,0+ 544111,019931353467,1628806,0724661,1+ 95855,119941430644,7777910,5652734,2- 125176,319951304856,5667657,2637199,3- 30457,919961591881,8960636,3631245,5- 329390,819971575652,9794343,2781309,7- 13033,519981682647,91076497,4606150,5- 470346,919991965552,41035888,8929663,6- 106225,220002917291,11172071,21745219,9+ 573148,720013745313,51431107,42314206,1+ 883098,720023832883,71665484,02167399,7+ 501915,720035216558,92626181,1259.377,8- 35803,320047131393,93515930,03615463,9+ 99533,920058558358,54211207,34347151,2+ 135943,9}

_{AzYrbaycanın iqtisadiyyatı inkişaf etdikcY tYkcY neft mYhsulları deyil, qeyri-neft sektorunun hazır mYhsullarının ixracına daha зox ьstьnlьk verilYcYkdir.}

_{Dьnya цlkYlYri цz maraqlarına uyğun olaraq xarici ticarYt siyasYtini iki Ysas istiqamYtdY hYyata keзirir.}

_{1.Azad ticarYt siyasYti. SYnayedY inqilabdan sonra цlkYlYr arasında azad ticarYt siyasYtinY daha зox ьstьnlьk verildi vY dьnya ticarYtindY iştirak edYn цlkYlYrin sayı gьndYn-gьnY artmağa başladı.}

_{Azad ticarYt siyasYtinin başlıca cYhYti azad ticarYt zonalarının yaradılması, ticarYt aparan цlkYlYr arasında vergi vY gцmrьk rejiminin sadYlYşdirilmYsini hYyata keзirmYkdir. Bu siyasYt hYr bir цlkYnin milli maraqlarına uyğun olaraq dцvlYt tYrYfindYn tYnzimlYnir.}

_{2. Proteksionizm (himayYзilik) siyasYtidir. Bu ticarYt siyasYti hYr bir цlkYnin daxili bazarının qorunub saxlanması, milli iqtisadi mYnafelYrin daim ьstьn tutulması vY цlkYlYrin iqtisadi tYhlьkYsizliyinin tYmin olunması mYqsYdinY xidmYt edir. Xarici ticarYtdY himayYdarlıq siyasYti dцvlYt tYrYfindYn qanunlar vY qanunvericilik aktları vasitYsilY tYnzimlYnir. Onlara: цlkYlYrarası ticarYt sazişlYrinin bağlanması, kvotaların (ticarYt mYhdudiyyYtlYrin) qoyulması, tarif sistemindY dYyişikliklYr edilmYsi, potent vY lisenziyalara ciddi nYzarYt olunması, himayYdarlıq siyasYtinin tYnzimlYnmYsindY istifadY olunan Ysas metodlar vY s. aiddir.}

_{Xarici ticarYt siyasYtinin tiplYrini aşağıdakı sxem Ysasında gцrmYk olar.}

Протексионизм

Азад тиъарят

_BeynYlxalq

_{ticarYt siyasYti}
Эюмрцк режими

Гейри-тариф манеяляри

Манеялярсиз тиъарят

си йасяти

Ихраъын мцдафияси

_{Sxem 2.Xarici ticarYt siyasYtinin tiplYri}
_{BeynYlxalq iqtisadi mьnasibYtlYrin formalarından biri kapitalın beynYlxal hYrYkYtidir (miqrasiyasıdır). Dьnya цlkYlYri arasında iqtisadi YlaqYlYr inkişaf etdikcY kapital ixracının rolu daha da artır. Kapital ixracı - dцvlYt vY xьsusi firmalar tYrYfindYn kapitalın xarici цlkYlYrdY yerlYşdirilmYsi prosesidir. Kapital ixracı xarici bazarların bцlьşdьrьlmYsi uğrunda gedYn iqtisadi mьbarizY vasitYsidir. Kapital ixrac edYn цlkYlYr kapital ixrac olunan цlkYlYrdY цz xьsusi mьYssisYlYrini yaradır, tikintilYrdY payзı (şYrikli) formada iştirak edir, цzlYrinin filiallarını vY kompaniyalarını aзırlar.}

_{Kapital ixracını zYruri edYn Ysas şYrtlYr bunlardır:}

_{- dьnyanın bir зox цlkYlYrindY nisbi kapital artıqlığının mцvcud olması;}

_-_dьnyan_ı_n_ayr_ı_-_ayr_ı_цlkYlYrindY_kapitala_olan_tYlYbat_ı_n_qeyri_-_bYrabYr_olmas_ı_;

_{- kapital ixrac olunan цlkYlYrdY onun daha yьksYk mYnfYYt gYtirmYk imkanı;}

_{- dьnya цlkYlYrindY tYbii sYrvYtlYrin qeyri-bYrabYr olması;}

_-_kapital_ixrac_olunan_цlkYlYrdY_istehsal_xYrclYrinin_,_xьsusilY_YmYk_haqq_ı_n_ı_n_a_ş_a_ğı_olmas_ı_.

_{Kapital ixracını hYyata keзirYn цlkY ьзьn mьsbYt cYhYt ondan ibarYtdir ki, hYmin цlkYnin dьnya kapital bazarında nьfuzu artır vY цlkYnin iqtisadiyyatına daha зox gYlir daxil olar.}

_{Kapital ixracının mYnfi cYhYti ondan ibarYtdir ki, kapital ixracı nYticYsindY daxili kapitalın bir hissYsi цlkYnin milli geniş tYkrar istehsalından зıxır vY цlkYnin iqtisadi artım sьrYtinY mYnfi tYsir gцstYrir. Bunlarla yanaşı kapital ixracı hYmin цlkYdY vergilYrin hYcminY, işsizlik sYviyyYsinY mYnfi tYsir gцstYrir.}

_{Dьnya цlkYlYri arasında kapital ixracının ьз Ysas forması vardır:}

_{-Borc kapitalı formasında;}

_-_Sahibkarl_ı_q_kapital_ı_formas_ı_nda_;

_{- İnvestisiya qoyuluşu formasında}

_{Borc kapitalı forması tarixYn sahibkar kapitalından YvvYl meydana gYlmişdir. Borc kapitalı YsasYn ayrı-ayrı ölkYlYrY vY regionlara istiqrazlar vY kredit verilmYsi formasında hYyata keçirilir.}

_{Kapitalın sahibkarlıq formasında kapitalın digYr ölkYlYrin istehsal, ticarYt, xidmYt, maliyyY, kommunal vY başqa sahYlYrinY qoyulması vY müxtYlif müYssisYlYrin yaradılması vY inkişaf etdirilmYsi üçün nYzYrdY tutulur. Hazırda dünya ölkYlYri arasında kapital ixrac edYn ölkYlYr ABŞ, Almaniya,Yaponiya, İngiltYrY, Avropa İttifaqı ÖlkYlYri vY s. xüsusilY fYrqlYnir.}

_İ_nvestisiya_qoyulu_ş_u_dьnya_цlkYlYri_aras_ı_nda_kapital_ı_n_hYrYkYtinin_Ysas_formalar_ı_ndan_biridir_._İ_nvestisiya_qoyulu_ş_unun_iki_Ysas_formas_ı_vard_ı_r_:

_-_Birba_ş_a_xarici_investisiya

_{- Portfel investisiyası}

_{Birbaşa xarici investisiya investorların mülkiyyYtindY vY nYzarYtindY olan xarici müYssisYlYrin kreditlYşdirilmYsi vY ya sYhmlYrin satın alınması yolu ilY tYtbiq edilir.}

_{- Portfel investisiyalar investorların mülkiyyYtindY vY ya nYzarYtindY olmayan xarici müYssisYlYrin kreditlYşdirilmYsi vY ya sYhmlYrinin satın alınması yolu ilY tYtbiq edilir.}

_{Müasir dövrdY inkişaf etmiş ölkYlYrin YksYriyyYtinin digYr ölkYlYrdY hYr iki formada investisiya yatırımları vardır. Bunlara: ABŞ, Böyük Britaniya, Yaponiya, Almaniya, İsveç, Belçika, Avsriya vY s. aid etmYk olar.}

_Az_Yrbaycan_mьstYqillik_YldY_etdikdYn_sonra_onun_iqtisadiyyat_ı_na_indiyY_kimi₁₆_milyard_dollar_xarici_investisiya_qoyulmu_ş_dur_._Onun₆₀_faizY_yax_ı_n_ı_neft_sektoruna_,_qalan_ı_isY_digYr_fYaliyyYt_sahYlYrinY_yцnYldilmi_ş_dir_._AzYrbaycanda_kapital_qoyulu_ş_lar_ı_YsasYn_neft_sektorunun_inki_ş_af_ı_na_yцnYldilmi_ş_dir_._XьsusilY_,_Bak_ı_-_Novorosiyski_,_Bak_ı_-_Tbilisi_-_Supsa_,_Bak_ı_-_Tbilisi_-_Ceyhan_neft_ixrac_boru_kYmYrlYrinin_,_Bak_ı_-_Tbilisi_-_Џrzurum_qaz_kYmYrinin_,_Bak_ı_-_Tbilisi_-_Qars_dYmir_yol_tikintisinin_hYyata_{keзirilmYsinY}_{bьtцvlьkdY}₂₀_milyard_dollara_yax_ı_n_xarici_vY_daxili_investisiya_qoyulu_ş_u_hYyata_keзirilmi_ş_dir_._Kapital_ixrac_ı_цlkYlYr_aras_ı_nda_beynYlxalq_{infrastruktur}_sisteminin_formala_ş_mas_ı_na_ş_Yrait_yarad_ı_r_.

_{BeynYlxalq infrastruktur sisteminY aşağıdakıları aid etmYk olar:}

_-_Beyn_Y_lxalq_n_Y_qliyyat_sistemi_;

_{- BeynYlxalq boru kYmYrlYri;}

_{- BeynYlxalq informasiya vY kommunikasiya sistemi;}

_{- BeynYlxalq lizinq kompaniyası;}

_{- BeynYlxalq unifikasiya (iqtisadi vY sosial inkişaf haqqında statistik mYlumatların vahid formaya salınması)}

_{- BeynYlxalq bank-kredit sistemi;}

_{- BeynYlxalq marketinq sistemi}

_{- BeynYlxalq birja növlYri (YmtYY, fond, qiymYtli kağızlar birjası).}

_Dьnya_цlkYlYri_aras_ı_nda_mьasir_beynYlxalq_{infrastruktur}_sisteminin_daha_da_inki_ş_af_ı_vY_tYkmillY_ş_dirilmYsi_beynYlxalq_iqtisadi_{mьnasibYtlYrin}_daha_geni_ş_miqyas_almas_ı_na_tYsir_gцstYrir_.

_Beyn_Y_lxalq_iqtisadi_münasib_Y_tl_Y_rin_dig_Y_r_formalar_ı_ndan_biri_i_ş_qüvv_Y_sinin_beyn_Y_lxalq_miqrasiyas_ı_d_ı_r_.

_{Müasir dövrdY kapitalın beynYlxalq hYrYkYti ilY yanaşı YmYk ehtiyatlarının bir ölkYdYn digYr ölkYlYrY miqrasiyası daha geniş miqyas almışdır. İş qüvvYlYrinin müasir miqrasiyası tYsYrrüfat hYyatının beynYlmillYşmYsi prosesinin inkişafının nYticYsidir. YYni dünya YmtYY bazarı ilY yanaşı olaraq dünya YmYk bazarı da yaranır. İş qüvvYsinin beynYlxalq miqrasiyasının sYbYblYri aşağıdakılarla bağlıdır:}

_{- dünya ölkYlYrinin iqtisadi qloballaşma prosesindY iştirakı;}

_{- YmYk haqlarında milli fYrqlYrin olması;}

_-_bYzi_dьnya_цlkYlYrindY_ixtisasla_ş_m_ı_ş_vY_qeyri_-_ixtisasla_ş_m_ı_ş_i_ş_qьvvYsinin_YmYk_haqlar_ı_aras_ı_nda_fYrqlYrin_nYzYrY_al_ı_nmamas_ı_;

_{- mYşğulluq vY işsizlik sYviyyYsindY milli fYrqlYrin olması. BelY ki, zYif inkişaf etmiş цlkYlYrdY işsizlik sYviyyYsi tYqribYn 30-40 faiz tYşkil etdiyi halda inkişaf etmiş цlkYlYrdY bu 6 faiz tYşkil edir.}

_-_milli_t_Y_s_Y_rrüfatlarda_xarici₍_Y_cn_Y_bi₎_i_ş_Y_götür_Y_nl_Y_rin_yerli_i_ş_qüvv_Y_sin_Y_laqeyd_münasib_Y_tinin_mövcud_olmas_ı_;

_{- dünya ölkYlYrindY iqtisadi-siyasi vYziyyYtin dYyişmYsi;}

_{- yeni iqtisadi sistemY keçidlY bağlı olan iqtisadi çYtinliklYr vY s.;}

_İ_ş_qьvvYsinin_beynYlxalq_miqrasiyas_ı_цzьndY_emiqrasiya_vY_immiqrasiya_proseslYrini_birlY_ş_dirir_._Emiqrasiya_bir_цlkYdYn_digYr_bir_цlkYyY_daimi_ya_ş_ama_ğ_a_getmYsi_,_immiqrasiya_isY_цlkYyY_daimi_ya_ş_ama_ğ_a_gYlmYni_ifadY_edir_.

_Beyn_Y_lxalq_immiqrantlar_be_ş_Y_sas_kateqoriyaya_ayr_ı_l_ı_r_{: 1)}_immiqrantlar_v_Y_qeyri_-_immiqrantlar_{; 2)}_kontrakt_üzr_Y_i_ş_l_Y_y_Y_n_immiqrantlar_{; 3)}_qeyri_-_leqal_immiqrantlar_{; 4)}_s_ığı_nacaq_ist_Y_y_Y_n_ş_Y_xsl_Y_r_{; 5)}_qaçq_ı_nlar_.

_{ABŞ-da, Avropa ölkYlYrindY, Rusiya, TürkiyY, B, KüveytdY 80-90-cı illYrdY iş qüvvYsinin beynYlxalq hYrYkYtinin göstYrilYn formaları daha intensiv xarakter almışdır.}

_{Müasir dövrdY iş qüvvYsinin beynYlxalq miqrasiyasında müxtYlif peşY vY ixtisasa malik olan mütYxYssislYrin axını daha çox üstünlük tYşkil edir. XüsusilY, müstYqillik YldY etmiş gYnc milli dövlYtlYrdY iş qüvvYsinin ölkY daxili vY beynYlxalq miqrasiyası güclü surYtdY baş verirdi. 1991-ci-2004-cü ilY qYdYr AzYrbaycandan digYr xarici ölkYlYrY müxtYlif formalarda iş qüvvYsinin beynYlxalq hYrYkYti baş vermişdir. HYmin ölkYlYr Almaniya, TürkiyY, İran, Kanada, İzrail, rYb ölkYlYrini vY s. misal göstYrmYk olar. BelY beynYlxalq miqrasiya prosesinin başlıca sYbYbi keçid dövründY yaranan siyasi, iqtisadi, maliyyY, mYşğulluq vY digYr çYtinliklYrlY bağlı idi.}

_Haz_ı_rda_i_ş_qьvvYsinin_beynYlxalq_bazarlar_ı_n_ı_dцrd_qrupa_ay_ı_rmaq_olar_{. 1)}_Yax_ı_n_Ş_Yrqin_neft_istehsal_edYn_цlkYlYri_._Onlara_ЏrYb_цlkYlYri_,_Pakistan_,_Banqlade_ş_,_Hindistan_vY_s_._aid_etmYk_olar_._HYmin_цlkYlYrdY_i_ş_зilYrin_ьmumi_say_ı_nda_xarici_i_ş_qьvvYsinin_say_ı_orta_hesabla_60-70_faiz_tY_ş_kil_edir_{. 2)}_QYrbi_Avropa_цlkYlYri_._Onlara_YsasYn_Avropa_iqtisadi_birliyi_цlkYlYri_daxildir_ki_{, 80-90-}_c_ı_illYrdY_hYmin_цlkYlYrdY_зal_ı_ş_an_xarici_{mьhacirlYrin}_say_ı_hYr_bir_цlkY_Yhalisinin_orta_hesabla_{7- 9}_faizini_tY_ş_kil_edir_{. 3)}_Amerika_BirlY_ş_mi_ş_Ş_tatlar_ı_._Bu_цlkYdY_mьhacirlYr_ьmumi_i_ş_зilYrin₅_faizini_tY_ş_kil_edir_._Elm_sferas_ı_nda_зal_ı_ş_anlar_ı_n_orta_hesabla₂₅_faizY_qYdYri_xarici_vYtYnda_ş_lard_ı_r_{. 4)}_Lat_ı_n_Amerikas_ı_цlkYlYri_._Argentina_qon_ş_u_цlkYlYrdYn_sYrbYst_i_ş_qьvvYsinin_qYbul_olunmas_ı_nda_mьhьm_rol_oynay_ı_r_._Bu_цlkYdY_зal_ı_ş_an_ьmumi_{mьhacirlYrin}_say_ı₈_milyon_nYfYr_tY_ş_kil_edir_.

_İ_ş_qüvv_Y_sinin_beyn_Y_lxalq_miqrasiyas_ı_Beyn_Y_lxalq_m_Y_k_T_Y_ş_kilat_ı₍₁₉₄₆₎_t_Y_r_Y_find_Y_n_t_Y_nzim_edilir_._Bu_t_Y_ş_kilat_dövl_Y_t_,_h_Y_mkarlar_ittifaqlar_ı_v_Y_sahibkarlar_ı_n_beny_Y_lxalq_sosial_t_Y_r_Y_fda_ş_l_ı_q_Y_laq_Y_l_Y_rini_möhk_Y_ml_Y_ndirir_._Bütün_i_ş_çil_Y_rin_Y_m_Y_k_v_Y_sosial_h_Y_yat_ş_Y_raitinin_yax_ş_ı_la_ş_d_ı_r_ı_lmas_ı_nda_,_onlar_ı_n_g_Y_lirl_Y_rinin_art_ı_r_ı_lmas_ı_nda_öz_t_Y_sir_dair_Y_sini_geni_ş_l_Y_ndirir_.

_{BeynYlxadq iqtisadi münasibYtlYrin mühüm formalarından biri dY elmi-texniki mübadilYdir. Dünya ölkYlYri arasında elmi-texniki YlaqYlYr daim genişlYnir vY mYhsuldar qüvvYlYrin benYlmilYllYşmYsinY tYsir edir. HYr bir ölkYnin malik olduğu elmi-texniki ideyalar, ixtiralar, kYşflYr tezliklY BeynYlxalq elmi-texniki YmYkdaşlıq Ysasında dünyanın müxtYlif ölkYlYrinY yayılır vY maddilYşir. BeynYlxalq elmi-texniki YmYkdaşlıq müxtYlif ölkYlYrin dövlYtlYri, hüquqi vY fiziki şYxslYri arasında elmi-texniki ideyaların, mYhsul vY xidmYtlYrin yaranması, işlYnib hazırlanması vY birgY bölgüsü üzrY iqtisadi münasibYtlYr sistemidir. Elmi-texniki YmYkdaşlıq YsasYn dünya tYsYrrüfatının inkişafının ikinci mYrhYlYsindY meydana gYlmiş vY özünün Yn yüksYk inkişafına elmi-texniki inqilab dövründY çatmışdır. BeynYlxalq elmi-texniki YmYkdaşlıq elm vY texnika sferasında beynYlxalq YmYk bölgüsünY Ysaslanır vY elmi-texniki tYrYqqinin beynYlmilYllYşmYsinY şYrait yaradır.}

_{ÖlkYlYr arası elmi-texniki YmYkdaşlığın Yn sYmYrYli vY fYal formalarına aşağıdakıları aid etmYk olar:}

_{- Yn yeni elmi-texniki ideyalardan vY nailiyyYtlYrdYn istifadY etmYk üçün ümumi elmi-texniki mYrkYzlYrin, büroların vY laboratoriyaların yaradılması;}

_-_mьasir_elmi_-_texniki_ideyalara_vY_marketinq_tYdqiqatlar_ı_na_ьstьnlьk_verilmYsi_;

_-_f_Y_aliyy_Y_td_Y_olan_texnika_v_Y_texnologiyan_ı_n_t_Y_kmill_Y_ş_dirilm_Y_si_sah_Y_sind_Y_birg_Y_ekspertiza_apar_ı_lmas_ı_;

_{- elm-texniki siyasYt mYsYlYlYri üzrY cari koordinasiya mYrkYzlYrinin yaradılması vY mYslYhYtlYrin aparılması;}

_{- elmi-texnika sahYsindY yüksYk ixtisaslı mütYxYssislYrin hazrılanması vY mübadilYsi;}

_-_birgY_elmi_-_texniki_proqramlar_ı_n_i_ş_lYnib_haz_ı_rlanmas_ı_,_xьsusilY_,_dьnya_{sivilizasiyas}_ı_n_ı_n_qlobal_problemlYri_ьzrY_qYrarlar_ı_n_qYbul_olunmas_ı_;

_{- Yn yeni mYhsulların vY mYmulatların birgY yaradılması mYqsYdilY istehsalın ixtisaslaşdırılması vY kooperasiyalaşmasi;}

_-_yьksYk_dYyYrY₍_bahal_ı₎_malik_olan_yeni_avadanl_ı_qlar_ı_n_icarYyY_verilmYsi₍_lizinq_xidmYti₎

_-_yeni_istehsal_ı_n_m_Y_nims_Y_nilm_Y_sin_Y_texniki_köm_Y_k_göst_Y_rilm_Y_si_;

_{- BeynYlxalq informasiya «mYlumat bankının» yadarılması;}

_-_elmi_-_texniki_i_ş_lYmYlYrin_vY_tYdqiqatlar_ı_n_{YlaqlYndirilmYsi}₍_{koordinasiyas}_ı₎

_{AzYrbaycan mьstYqillik YldY etdikdYn sonra dьnyanın 135-Y qYdYr цlkYsi ilY ticarYt iqtisadi vY elmi-texniki istiqamYtlYrdY YlaqYlYr yaradır. XьsusilY, Respblikanın elm, tYhsil, sYhiyyY, texnika vY texnologiyi sahYsindY ABŞ, Almaniya, İtaliya, Koreya, Kanada, TьrkiyY, Rusiya, İzrail, İran vY digYr цlkYlYrlY YlaqY saxlayır. AzYrbaycanda цzYl sektorda fYaliyyYt gцstYrYn yerli vY xarici sahibkarlar istehsal vY xidmYt ьзьn lazım olan bьtьn avadanlıqları, texnika vY texnologiyanı xarici цlkYlYrdYn gYtirirlYr. Tikinti bazarında satılan tikinti materiallarının vY istifadY olunan texnikanın (maşınlar, qurğular, avadanlıqlar, kranlar vY s.) 70-80 faizi idxalın payına dьşьr. Hazırda respublikada aqrolizinq komitYsinin fYaliyyYti nYticYsindY xarici цlkYlYrdYn mьxtYlif nцvlь kYnd tYsYrrьfat texnikası vY digYr vasitYlYr gYtirilir vY uzun mьddYtli icarYyY verilir. AzYrbaycanda rabitY, kompьter, telefon, internet, faks vY digYr elektron cihazları vY aparatlardan istifadY olunması bilavasitY elmi- texnikı mьbadilYnin uğurlu nYticYsidir.}

_Beyn_Y_lxalq_münasib_Y_tl_Y_rin_mühüm_formalar_ı_ndan_biri_d_Y_valyuta_münasib_Y_tl_Y_ridir_._Valyuta_münasib_Y_tl_Y_ri_dünya_ölk_Y_l_Y_ri_aras_ı_nda_iqtisadi_Y_laq_Y_l_Y_r_Y_xidm_Y_t_ed_Y_n_milli_pul_vahidl_Y_rinin_f_Y_aliyy_Y_ti_il_Y_ba_ğ_l_ı_yaranan_iqtisadi_münasib_Y_tl_Y_rdir_._Dünya_valyuta_sistemi_ümumdünya_t_Y_s_Y_rrüfat_ı_n_ı_n_inki_ş_af_ı_na_xidm_Y_t_ed_Y_n_,_hüquqi_c_Y_h_Y_td_Y_n_dövl_Y_tl_Y_raras_ı_müqavil_Y_l_Y_rl_Y_t_Y_sbit_olunan_beyn_Y_lxalq_münasib_Y_tl_Y_rin_Y_sas_formas_ı_d_ı_r_._Ölk_Y_l_Y_raras_ı_beyn_Y_lxalq_iqtisadi_münasib_Y_tl_Y_r_inki_ş_af_etdikc_Y_beyn_Y_lxalq_valyuta_münasib_Y_tl_Y_ri_d_Y_inki_ş_af_edir_v_Y_t_Y_kmill_Y_ş_ir_.

_{(Mövzunun 4-cü paraqrafında bu mYsYlYyY daha geniş yer verilir)}

Yüklə 15,57 Mb.

Dostları ilə paylaş:

1 ... 26 27 28 29 30 31 32 33 ... 43

Blogumuzu ziyarYt etmYyi unutmayın: utopiaderslik blogspot com

İqtisadi inteqrasiya vY onun formaları

3. İqtisadi inteqrasiya vY onun formaları

_3._İ_qtisadi_inteqrasiya_vY_onun_formalar_ı