Blogumuzu ziyarYt etmYyi unutmayın: utopiaderslik blogspot com

Yüklə 15,57 Mb.

səhifə	38/43
tarix	21.11.2018
ölçüsü	15,57 Mb.
	#84324

1 ... 35 36 37 38 39 40 41 42 43

_{BeynYlxalq bazar – dünya ölkYlYrinin daxil olduqları bazar.}

_{BeynYlxalq YmYk bölgüsü – YmYyin ictimai Yrazi bölgüsünün yüksYk forması olub, ayrı-ayrı ölkYlYrin mübadilY etdiklYri müYyyYn növ mYhsul istehsalı üzrY ixtisaslaşma; ölkYlYr arasında ictimai istehsalın ixtisaslaşdırılması vY kooperasiyalaşdırılmasını ifadY edYn mütYrYqqi proses.}

_{BeynYlxalq lizinq – lizinq kampaniyaları tYrYfindYn bir ölkYdY xarici firmadan hYr hansı bir Ymlakı pulla alıb digYr bir firmaya uzun müddYt icarYyY vermYk. sasYn texnikanın, maşın vY avadanlığın icarYyY verilmYsi forması.}

_{BeynYlxalq valyuta-kredit tYşkilatı – valyuta vY maliyyY-kredit münasibYtlYrinin tYnzim edilmYsi mYqsYdilY beynYlxalq sazişlYr Ysasında yaradılmış tYşkilat. MYs. BeynYlxalq Valyuta Fondu, Ümumdünya Bankı vY s.}

_{BeynYlxalq ticarYt rüsumu – bu vY ya digYr ölkYnin sYrhYdindYn gömrükxana vasitYsilY buraxılan YmtYYlYrY qoyulan vergi.}

_{BeynYlxalq qızıl standartı –XIX Ysr vY XX Ysrin YvvYllYrindY fYaliyyYt göstYrmiş beynYlxalq valyuta sistemidir ki, ona müvafiq olaraq hYr ölkY öz pul vahidlYrinin dYyYrini qızılın müYyyYn kYmiyyYti ilY ifadY edirdi, özünün qızıl ehtiyatı ilY tYdavüldYki pul kütlYsi arasında dYyişmYz nisbYti gözlYyirdi vY qızılın sYrbYst idxal vY ixracına yol verirdi. Milli valyuta sYrbYst qızıla dYyişdirilirdi.}

_{Bretton-Vud sistemi – 1944-cü ildY Bretton-Vud (ABŞ) konfransında beynYlxalq valyuta sisteminin yeni qaydası müYyyYn edilir. Yeni sistem iştirakçı dövlYtlYrin qYti müYyyYn edilmiş qızıl paritetinY vY valyuta kursuna Ysaslanırdı. Kurs yalnız Fondun icazYsi ilY dYyişdirilY bilYrdi. ABŞ dolları (35 dollar 1 unsiya qızıl) Ysas ehtiyat vY hesablaşma valyutası olaraq qYbul edilir.}

_{Biznes – bazar iqtisadiyyatı şYraitindY mYnfYYt YldY etmYk mYqsYdilY subyektlYrin iqtisadi fYaliyyYti. Biznes işgüzar fYaliyyYtdir.}

_{Birja – bazar tYşkilinin xüsusi forması. mtYYlYrin vY qiymYtli kağızların kütlYvi alqı-satqısı aparılan bazar.}

_{Birja vahidi – nümunYvi birja sazişindY nYzYrdY tutulan, mYlum YmtYYlYrin standartlaşdırılmış minimal satış hYcmi.}

_{Birja qiymYti – tYlYblY tYklifin nisbYtlYrinY Ysaslanmış birja ticarYti qaydası ilY satılan YmtYY vY xidmYtlYrin qiymYti.}

_{Birja mYzYnnYsi – birjada dövriyyYdY olan qiymYtli kağızların (sYhmlYrin, istiqrazların vY s. ) satış qiymYti.}

_{Broker (makler, dYllal) – alqı-satqı YmYliyyatlarında vasitYçilik edYn şYxs. Broker firmaları mövcuddur. Broker müştYrinin adından, onun tapşırığı vY hesabına işlYyir.}

_{Birja rüsumu – birja komitYsi tYrYfindYn, onun üzvlYrindYn vY müştYrilYrindYn alınan vY onlara birja sövdYlYşmYsi hüququ verYn rüsum (vergi).}

_{BirgY müYssisY – mYhsul istehsal etmYk vY xidmYt göstYrmYk mYqsYdi ilY müxtYlif ölkYlYrin sahibkarlarının xüsusi YmYkdaşlığı Ysasında yaradılan müştYrYk müYssisY.}

_{Beş Ysas iqtisadi sual – hYr bir iqtisadiyyat beş Ysas iqtisadi suala cavab vermYlidir: nY istehsal etmYk, necY istehsal etmYk, istehsal olunmuş mYhsulun ümumi hYcmini necY bölmYk, ümumi mYşğulluğa necY nail olmaq vY iqtisadi sistemin elastikliyini necY tYmin etmYk.}

_{Borc öhdYliyi – borc götürYnin kreditora verdiyi sYnYd. Bu sYnYddY borclunun öhdYliyi Yks olunur.}

_{Bonus – 1) YlavY mükafatlandırma; 2) saziş şYrtlYrinY uyğun olaraq alıcının satıcıya güzYştlYri.}

_{Bölgü – ictimai tYkrar istehsalı fazalarından biri, istehsal amillYrinin vY istehlak şeylYrinin tYyinatı üzrY bölünmYsini hYyata keçirYn mexanizm. Bölgünün mahiyyYtini istehsal müYyyYn edir. O, istehsalın mYhsuludur, ancaq istehsalın inkişafına mYnfi vY müsbYt tYsir göstYrY bilYr.}

_{BüdcY – müYyyYn vaxtda (1 ildY) dövlYtin, yerli idarY orqanlarının, firmaların, müYssisYlYrin, ailYnin vY ayrı-ayrı şYxslYrin pul gYlirlYri ilY xYrclYrinin balansı, dövlYtin Ysas maliyyY planı.}

_{BüdcY gYlirlYri – büdcYyY birbaşa vergilYrdYn vY dolayı vergilYrdYn daxil olmalar.}

_{BüdcY kYsiri – büdcY xYrclYrinin gYlirlYrlY tYmin olunmayan mYblYği.}

_{BüdcY tYnzimlYnmYsi – iqtisadi inkişafın stimullaşdırılması, inflyasiyanın azaldılması, ticarYt balansında mYnfi meyllYrin aradan qaldırılması vY s. mYqsYdlY dövlYtin vergi siyasYtindY vY öz xYrclYrindY fYal dYyişikliklYr aparması.}

_{BüdcY maliyyYlYşdirilmYsi – geri qaytarılmamaq şYrtilY dövlYt büdcYsindYn müYssisY, tYşkilat vY idarYlYrY onların xYrclYrinin müYyyYn hissYsini vY yaxud tam ödYnilmYsini tYmin etmYk üçün verilYn pul vYsaiti.}

_{Böhran – iqtisadi tsiklin ilk fazası. Böhran fazasında istehsalda vY investisiya qoyuluşlarında kYskin enmY baş verir, işsizlik artır, tYlYblY tYklifin nisbYti pozulur, müYssisYlYrin fYaliyyYti zYiflYyir vY dayanması baş verir. n kYskin böhran 1929-1933-cü illYrdY sYnayesi inkişaf etmiş ölkYlYrdY baş vermişdir.}
_{- C -}
_{Cari hesab – idarYnin, tYşkilatın, müYssisYnin saxlanması vY müxtYlif tYdiyyYlYr üzrY nağdsız hesablaşmalar aparmaq üçün bankdakı hesabı. TYdiyyY balansının xarici ticarYt, xidmYtlYr, qeyri-kommersiya transfertlYri üzrY ödYmYlYrin hesabı.}

_{Cari valyuta siyasYti – valyuta siyasYtinin tYrkib hissYsi; valyuta mYzYnnYsinin, valyuta üzrY mümkün ola bilYn YmYliyyatların, valyuta vY qızıl bazarı fYaliyyYtinin gündYlik operativ tYnzimlYnmYsinY yönYldilYn tYdbirlYrin mYcmusu.}

_{Cari proqnozlar – proqnozlaşdırmanın bir növü olub, tYlYbin cari dövr üçün (bir il, kvartal) tYrtib edilYn proqnozları YhatY edir.}

_{CYrimY – mövcud qanunları, müqavilYlYri vY ya mYlum qaydaları pozan fiziki vY hüquqi şYxslYrY tYtbiq edilYn maddi tYdbir – alınan pul; mülki hüquq qanunvericiliyinY görY DYbbY pulu növüdür.}

_{- Ç -}
_{Çeşid – mYhsulun növ, tip, sort, ölçü, marka vY s. üzrY tYrkibi. MYhsulun çeşidinin düzgün müYyyYnlYşdirilmYsi, Yhalinin tYlYbatlarının daha yaxşı ödYnilmYsi, istehlakçıların tYlYblYrinY cavab vermYyYn mYhsulların buraxılmasına yol verilmYmYsi mYqsYdini güdür.}

_{Çeşid siyasYti – çeşidin inkişafı, tYkmillYşdirilmYsi vY yenilYşdirilmYsi sahYsindY iqtisadi siyasYt.}

_{Çek – fiziki vY ya hüquqi şYxsin bankda olan cari hesabından sYnYdi tYqdim edYnY, orada göstYrilYn mYblYğdY pul ödYnilmYk haqqında banka Ymr verYn sYnYddir.}

_{ÇoxtYrYfli hesablaşma – xarici ticarYt, kredit, investisiya, qeyri-ticarYt ödYnişlYri üzrY qarşılıqlı hesablaşma sistemi; üç vY daha çox ölkYni YhatY edir.}

_{- D -}
_{Daxili bazar – milli iqtisadiyyatın tYrkib ünsürü olub, ona xidmYt edYn bazar. Daxili bazar mürYkkYb struktura malik olub, Yhalinin tYlYbatlarının ödYnilmYsinY xidmYt edir. Daxili bazar dövlYt tYrYfindYn himayY olunmalıdır.}

_{DYmyY Ykinçilik – rütubYtli iqlim şYraitindY suvarılma olmadan aparılan Ykinçilik}

_{Daxili ticarYt – ölkYnin daxili tYlYbatlarının ödYnilmYsinY xidmYt edYn iqtisadiyyat sahYsidir.}

_{Daxili xYrc – firmanın mYhsulun istehsalına bilavasitY özünün çYkdiyi xYrc. Bu, firmanın daxili resursları hesabına tYmin edilir.}

_{Daimi xYrc – firmanın istehsal edib-etmYmYsindYn asılı olmayaraq çYkdiyi xYrc. MYsYlYn, amortizasiya ayırmaları, icarYyY götürdüyü bina üçün icarY haqqı, götürdüyü kredit üçün faiz vY s.}

_{DYyişYn xYrclYr – firmanın almalı olduğu istehsal vasitYlYrinin qiymYtlYrinin artıb-azalmasından vY istehsalın hYcminin dYyişmYsindYn asılı olaraq xYrclYr artıb-azalır, yYni dYyişir.}

_{Debitor borc – göndYrilmiş mYhsullar vY xidmYtlYr üçün hüquqi vY fiziki şYxslYrin müYssisY vY tYşkilatlara verYcYyi borcların mYblYği.}

_{Devalvasiya – valyuta kursunun rYsmi aşağı salınması; ölkYnin pul sisteminin sabitlYşdirilmYsi mYqsYdilY qanunvericilik qaydasında milli pul vahidinin, qızılın mYzmununun aşağı salınması vY ya kağız pulun rYsmi kursunun qızıla vY digYr ölkYlYrin valyutasına nYzYrYn endirilmYsi.}

_{DevizlYr – beynYlxalq hesablaşmalarda qızılı YvYz edYn. Buna qızıl deviz dY deyilir.}

_{Diversifikasiya – firmanın bir-birilY YlaqYsi olmayan bir çox mYhsulların çeşidlYrini vY istehsal hYcmini eyni vaxtda inkişaf etdirmYsi.}

_{Denominasiya – kağız pul vahidinin müYyyYn edilmiş nisbYtdY iri pul vahidlYrinY dYyişdirilmYsi. AzYrbaycanda milli pul 5000 : 1 nisbYtindY dYyişdirildi.}

_{Demoqrafiya – yer kürYsi Yhalisinin tYbii artımını, tYrkibini (mill, yaş, cins), yerlYşmYsini vY s. öyrYnYn elm sahYsi.}

_{Demoqrafik siyasYt – dövlYtin fYaliyyYt sahYsi; Yhalinin tYrkibi, yerlYşmYsi vY dinamikasının tYnzimlYnmYsinY yönYldilmiş siyasYt. Demoqrafik siyasYt dövlYtin sosial siyasYtinin tYrkib hissYsidir.}

_{Dempinq siyasYti – bazara sahib olmaq üsulu; rYqabYt mübarizYsi formalarından biri olub, xarici bazarlarda YmtYYlYrin istehsal xYrclYrindYn ucuz qiymYtY satmaqla, bazarı YlY keçirmYk siyasYti.}

_{Depozit – müYyyYn mYqsYdlY saxlamaq üçün bank vY ya başqa kredit idarYlYrinY verilYn pul vY qiymYtli kağız. Bank depozit sahibinY faiz ödYyir.}

_{Depozitor – 1) depozit sahibi; 2) mYlum vaxtda müYssisY vY tYşkilatlara borcu olan, lakin bu vY ya digYr sYbYbdYn hYlYlik onu ödYmYyYn fiziki vY yaxud hüquqi şYxs.}

_{Depressiya – istehsal tsiklin fazalarından biri. İqtisadiyyatda durğunluq, işgüzar fYallığın vY istehsalın azalması, işsizlik, YmtYY vY xidmYtlYrY tYlYbin azalması ilY sYciyyYlYnir.}

_{Deflyasiya – tYdavülY lazım olan kağız pulun miqdarını qızılın miqdarına daha çox uyğunlaşdırmaq üçün tYdavüldYn artıq pul kütlYsinin çıxarılması. İnflyasiyanın sürYtinin aşağı salınması üsullarından biri.}

_{Defisit – 1) zYrYr, ziyan; 2) Yskik, kYsik, çatışmazlıq.}

_{DYyYr qanunu – YmtYY istehsalının qanunu. mtYYlYrin istehsalı vY mübadilYsindY bu qanunun tYlYbi nYzYrY alınmalıdır.}

_{DYyYr – YmtYY istehsalçılarının YmtYYdY maddilYşmiş ictimai zYruri YmYyi (K.Marks); YmtYYnin istehsalına çYkilYn bütün xYrclYrin mYcmusu. DYyYrin yaranmasında bütün istehsal amillYri iştirak edir (Jan Batist Sey).}

_{DYyYr göstYricilYri – iqtisadi hadisYlYri dYyYr (pul) ifadYsindY sYciyyYlYndirYn vY qiymYtlYrin kömYyilY müYyyYn edilYn göstYricilYr.}

_{Dividend – qazanc payı; sYhmdar cYmiyyYti üzvlYrinin qoymuş olduqları kapitala görY aldıqları mYnfYYt, sYhmin gYtirdiyi gYlir.}

_{Diskont – buraxılan qiymYtli kağızın bazar qiymYtilY nominal dYyYri arasındakı fYrq.}

_{Dotasiya – öz gYlirlYri ilY öz mYsrYflYrini ödYyY bilmYyYn müYssisY vY tYşkilatlara dövlYt büdcYsindYn geri alınmamaq şYrtilY verilYn tYxsisatlar (ayırmalar).}

_{Doy-Cons indeksi – işgüzar fYaliyyYti Yks etdirYn göstYrici; 30 Yn iri Amerika Kompaniyasının sYhmlYrinin kurslarının dinamikası Ysasında hesablanır; dinamika Nyu-York fond birjasının qiymYtlYrinY görY müYyyYn olunur vY konyunkturu Yks etdirYn Yn yaxşı barometrlYrdYn sayılır.}

_{DövlYt müYssisYsi – dövlYt mülkiyyYti Ysasında yaradılan vY dövlYtY mYxsus olan müYssisY.}

_{DövriyyY fondları (kapitalı) – müYssisYnin istehsal prosesinY hissY-hissY daxil olan, öz dYyYrini istehsal edilYn mYhsulun üzYrinY bütövlükdY keçirYn, yalnız bir istehsal dövründY iştirak edYn vYsaitlYri.}

_{DövlYtsizlYşdirmY – dövlYtY mYxsus mülkiyyYtin müYyyYn hissYsinin dövlYt idarYçiliyindYn çıxarılması.}

_{DövlYt maliyyYsi – dövlYtY mYxsus olan mYrkYzlYşdirilmiş pul vYsaiti fondları.}

_{DövlYt büdcYsi – dövlYtin Ysas maliyyY planı; pul mYdaxil-mYxaric balansı.}

_{DövlYt mülkiyyYti – dövlYtY mYxsus olan mülkiyyYt (torpaq, kapital vY s. üzYrindY).}

_{DövlYt sektoru – iqtisadiyyatın dövlYtY mYxsus olan sahYlYri.}

_{DövlYtin daxili borcu – dövlYtin öz vYtYndaşlarına, firmalara vY müYssisYlYrY borcu.}

_{Dünya bazarı – bütün ölkYlYrin öz YmtYY vY xidmYtlYrini reallaşdırdığı (alıb-satdığı) bazar.}

_{Dünya bazarı qiymYti – dünya ticarYtinin Ysas mYrkYzlYrinin sYrbYst konversiya edilmiş valyuta ilY müYyyYn etdiklYri qiymYtdir; dünya bazarında YmtYY vY xidmYtlYrin alınıb-satıldığı qiymYtdir.}

_{- E -}
_{Ekologiya – tYbiYtlY cYmiyyYtin qarşılıqlı tYsirinin ümumi qanunauyğunluqları haqqında elm; cYmiyyYtin Ytraf mühitin mühafizYsinY vY tYbii ehtiyatlardan mYqsYdyönlü istifadYsinY yönYldilmiş xüsusi fYaliyyYt sahYsi.}

_{Ekyu – Avropa İqtisadi Birliyi tYrYfindYn tYsis edilmiş Avropa pul hesablaşma vahidi. Avropa İqtisadi Birliyinin 10 ölkYsinin valyutası Ysasında qiymYtlYndirilir. Bu mYqsYdlY 2800 ton qızıl depozitY qoyulmuşdur (maddi şYkildY deyil, yazılı şYkildY). 1991-ci il mYzYnnYsinY görY 1 Ekyu 1,193 ABŞ dollarına bYrabYrdir (1 Ekyu-1,193 dollar).}

_{Eksperiment – bYşYriyyYtin ictimai-iqtisadi tYcrübYsi olub, dYrketmYnin mYnbYyi, hipotez vY nYzYriyyYnin hYqiqilik meyarı. Elmi-texniki tYrYqqinin inkişafı ilY YlaqYdar eksperimentin sferası genişlYnir.}

_{Ekspert qiymYti – bilavasitY ölçüyY gYlmYyYn proseslYrin, hadisYlYrin kYmiyyYtcY vY ya sıraca qiymYtlYndirilmYsi; mütYxYssislYrin rYyinY Ysaslanır.}

_{Ekstensiv inkişaf yolu – istehsal mYkanını genişlYndirmYk, YlavY istehsal amillYri (istehsal vasitYlYri, iş qüvvYsi, torpaq) cYlb etmYk yolu ilY iqtisadi artıma nail olmaqdır.}

_{Elm – ictimai şüur formalarından biri, sYhih biliklYr sistemi; insanın YmYli vY nYzYri fYaliyyYtinin özünYmYxsus sahYsi olub, tYbiYtin, cYmiyyYtin vY tYfYkkürün inkişaf qanunları haqqında biliklYr sistemi.}

_{Elmi-texniki inqilab (ETİ) – tYbiYtin daha dYrin xassYlYrinin vY qanunauyğunluqlarının dYrk edilmYsi vY mYnimsYnilmYsi Ysasında mYhsuldar qüvvYlYrin kökündYn dYyişmYsi, elm, texnika vY istehsalın qarşılıqlı tYsirinin güclYnmYsi, elmin bilavasitY mYhsuldar qüvvYyY intensiv surYtdY çevrilmYsi prosesi.}

_{Elmi-texniki tYrYqqi (ETT) – bu fasilYsiz proses olub, cYmiyyYtin inkişafının bütün mYrhYlYlYrindY elm vY texnikada baş verYn mütYrYqqi dYyişikliklYri özündY ifadY edir.}

_{Elmi-texniki potensial – elm vY texnikanın inkişafa tYsiri imkanlarını xarakterizY edYn bütün göstYricilYrin mYcmusu.}

_{Elastik Ymsalı – tYlYbin (tYklifin) hYcminin dYyişmY faizinin YmtYYnin qiymYtinin dYyişmY faizinY nisbYti.}

_{Embarqo – hYr hansı dövlYt tYrYfindYn başqa ölkYlYrY mYhsul göndYrilmYsi vY ya xarici ölkYdYn gYtirilmYsinY qadağan qoyulmasıdır.}

_{Emissiya – qiymYtli kağızların, bank biletlYri vY kağız pulların kYsilib buraxılması vY tYdavüldYn çıxarılması YmYliyyatı; YmYliyyat MYrkYzi Bank tYrYfindYn hYyata keçirilir.}

_{Emitent – dövriyyYyY kağız pul, qiymYtli kağızlar, ödYniş-hesablaşma sYnYdlYri buraxan dövlYt, müYssisY, idarY vY tYşkilat.}

_{Emiqrasiya – bir dövlYtin vYtYndaşlarının müxtYlif sYbYbdYn digYr ölkYyY köçmYsi. Bu adamlar emiqrant (mühacir) adlanır.}

_{Ehtiyac – ödYnilmYsi zYruri olan tYlYbat.}

_{Erqonomika – istehsal prosesindY insanın funksional imkanlarını öyrYnYn (insanın YmYk mYhsuldarlığı, iş qabiliyyYtini yüksYltmYk üçün optimal şYraitin yaradılması imkanlarını vY qanunauyğunluqlarını aşkara çıxaran) elm, fYnn; istehsalın sYmYrYlYşdirilmYsi mYqsYdilY konkret istehsal fYaliyyYti şYraitindY insanla maşının qarşılıqlı tYsirini öyrYnYn elm.}

_{Era – Yerin vY onun üzvü alYminin tYbii inkişafının uzun mYrhYlYsini göstYrYn vaxt.}
_{- -}
_{lavY dYyYr vergisi (DV) – dolayı vergi növü olub, YmtYY vY xidmYtlYrin reallaşdırılması zamanı onların dYyYrinY edilmiş YlavY; ölkYyY gYtirilYn vY vergi tutulan bütün mYhsullardan dövlYt büdcYsinY, dYyYr ifadYsindY, ödYnilYn mYblYğdir.}

_{lavY vergi – müYyyYn YmtYYlYr vY xidmYtlYrY görY qiymYt üzYrinY YlavY edilmiş mYblYğ.}

_{mYk – insanın mYqsYdYuyğun mYhsuldar fYaliyyYti; insanın fiziki vY Yqli qabiliyyYtlYrinin sYrfi prosesi. Bu fYaliyyYtin nYticYsi müxtYlif mYzmunlu mYhsuldur.}

_{mYk bölgüsü – YmYk fYaliyyYtinin differensiyasiyalaşması vY ixtisaslaşması; müxtYlif YmYk fYaliyyYti növlYrinin meydana gYlmYsi; YmYyin müxtYlif mYhsul vY xidmYtlYrin istehsalı üzrY növlYrY ayrılması vY onların mübadilYsi.}

_{yri – bYzi iqtisadi qanunauyğunluqların qrafik Yyrisi.}

_{mYk dYyYr nYzYriyyYsi – dYyYrin YmYklY yaradıldığı vY YmYklY ölçüldüyünü irYli sürYn nYzYriyyY. Bu nYzYriyyY klassik burjua siyasi iqtisadçıları tYrYfindYn yaradılmış vY K.Marks tYrYfindYn inkişaf etdirilmişdir.}

_{mYk mYhsuldarlığının artması qanunu – ümumi iqtisadi qanun. Canlı vY maddilYşmiş YmYyY qYnaYti özündY Yks etdirir, YmYk sYrfinin sYmYrYliliyi dYrYcYsini ifadY edir.}

_{mYk tutumlu YmtYY – istehsalına daha çox YmYk sYrfi tYlYb edYn YmtYYlYr (başqa YmtYYlYrY nisbYtYn).}

_{mYk resursları – Yhalinin işlYmYk qabiliyyYti olan hissYsi.}

_{mYk haqqı – işçinin müYyyYn vaxt YrzindY sYrf etdiyi YmYyin miqdarına vY istehsal etdiyi mYhsula görY aldığı payın pul ifadYsidir. mYk haqqı iş qüvvYsi dYyYrinin çevrilmiş formasıdır.}

_{mYk haqqı vY qiymYtin inflyasiya spiralı – YmYk haqqı dYrYcYsinin yüksYlmYsi qiymYtin artmasına sYbYb olur, qiymYtin artması isY öz növbYsindY YmYk haqqının yüksYlmYsinY tYsir göstYrir.}

_{mYyin elmi tYşkili (ET) – elmin vY qabaqcıl tYcrübYnin Ysasında YmYyin tYşkilinin sYmYrYlilYşdirilmYsi.}

_{mYyin intensivliyi – YmYyin sYrfinin tezliyi (gYrginliyi) dYrYcYsi. İstehsal prosesindY işçinin vahid vaxt YrzindY sYrf etdiyi enerjinin miqdarı ilY ölçülür.}

_{mYk intizamı – müYssisY vY tYşkilatlarda, istehsal birliklYrindY müYyyYn edilmiş qaydalara ciddi YmYl olunması.}

_{mYyin keyfiyyYti – YmYyin mürYkkYblik, intensivlik (gYrginlik) vY ağırlıq dYrYcYsini özündY Yks etdirir. mYyin ictimai faydalılıq dYrYcYsinin, onun sYmYrYliliyinin, yararlılığının, peşY qabiliyyYtinin Yks etdirmYsi.}

_{mYk kooperasiyası – YmYyin tYşkili forması. mYk kooperasiyası istehsal prosesindY ayrı-ayrı işçilYrin, YmYk kollektivlYrinin vY s. YlaqYlYndirilmiş birgY YmYk fYaliyyYti.}

_{manYt bankı – Yhalinin pul yığımlarını vY sYrbYst pul ehtiyatlarını özündY cYmlYşdirYn vY hYmçinin YhaliyY kredit verYn vY kredit hesablaşma YmYliyyatlarını yerinY yetirYn kredit bankıdır.}

_{mtYY – mübadilY edilmYk, bazarda satılmaq üçün istehsal olunan mYhsul. MYhsulun iqtisadi forması.}

_{mtYYnin dYyYri – YmtYY istehsalçılarının YmtYYdY maddilYşmiş ictimai YmYyi; Y.d. istehsal xYrclYr vY onun faydalılığı ilY müYyyYn olunur (subyektiv yanaşma).}

_{mtYY tYklifi – müYyyYn dövrdY realizY olunmaq üçün bazara çıxarılan YmtYYlYrin (xidmYtlYrin) miqdarı.}

_{mtYYnin istehlak dYyYri – insanın bu vY ya digYr tYlYbatını ödYmYk qabiliyyYti, onun faydalılığı.}

_{mtYYlik mYhsul – mYlum vaxt müddYtindY müYssisYnin fYaliyyYtini xarakterizY edYn iqtisadi göstYrici. Mövcud keyfiyyYt standartlarına vY norma sYnYdlYrinY uyğun gYlYn, satılmaq üçün istehsal edilmiş mYhsullar.}

_{mtYYnin rYqabYt qabiliyyYti – bazarda öz keyfiyyYti vY qiymYtilY eyni adlı digYr YmtYYlYrdYn fYrqli olan, alıcını özünY cYlb etmYk vY satıla bilmYk qabiliyyYti.}

_{nYnYvi iqtisadiyyat – uzun bir tarixi dövr YrzindY mövcud olub nYsldYn-nYslY keçYn, adYt-YnYnYlYrY vY eyni texnologiyaya Ysaslanaraq mövcud olan iqtisadiyyat. Burada istehsal vY istehlak üsulları ciddi qorunub saxlanılır.}

_{sas fondlar (kapital) – istehsal prosesindY bütövlükdY iştirak edYn, öz dYyYrini istehsal olunan mYhsulun üzYrinY hissY-hissY keçirYn, bir neçY istehsal dövründY iştirak edYn vY özünün natural formasını saxlayan YmYk vasitYlYridir. sas fondlara binalar, maşınlar, qurğular vY s. daxildir.}

_{sas fondların fiziki aşınması (köhnYlmYsi) - YmYk vasitYlYrinin maddi köhnYlmYsi (dağılması, yeyilmYsi): onlardan istifadY prosesindY, yaxud onların boş dayanması üzündYn, tYbiYt qüvvYlYrinin tYsiri vY ya fövqYladY vYziyyYt (yanğın, daşqın vY s.) nYticYsindY bu vasitYlYrin öz istehlak dYyYrini vY ümumiyyYtlY dYyYrini itrmYsi.}

_{sas fondların mYnYvi aşınması (köhnYlmYsi) – hYr hansı bir maşın, avadanlıq vY qurğunun işlYmYyY yararlı olduğu halda vaxtından YvvYl istehsaldan çıxarılmasıdır. Bu, iki sYbYbdYn olur: 1) elmi-texniki tYrYqqinin nYticYsindY YvvYlkindYn daha ucuz qurğu istehsal edildikdY, 2) YvvYlkindYn daha mYhsuldar, ucuz mYhsul istehsalına sYbYb olan maşın istehsala tYtbiq edildikdY. MYsYlYn, kompüter Yl yazı makinasını prosesdYn sıxışdırıb çıxarır.}

_{saslı vYsait qoyuluşu – istehsal vY qeyri-istehsal sahYlYrindY Ysas fondların tYkrar istehsalı üçün nYzYrdY tutulan maliyyY vYsaitlYri.}

_{halinin pul gYlirlYri – Yhalinin YldY etdiyi vY topladığı pulun ümumi mYblYği, Yhalinin real gYlirlYrinin Ysası.}

_{halinin real gYlirlYri – Yhalinin pul gYlirlYrinin yaşayış vasitYlYrindY ifadYsi. Adam başına real istifadY edilYn vY yığılan maddi nemYtlYrin vY xidmYtlYrin hYcmi Ysasında müYyyYn olunur.}

_{halinin sosial tYminatı – tYhsilin, sYhiyyYnin, sağlamlıq ocaqlarının, idman qurğularının vY başqa sahYlYrin vYziyyYti vY sYviyyYsini Yks etdirYn tYminat.}

_{halinin sosial müdafiYsi – az tYminatlı Yhalinin yaşayışının tYmin edilmYsinY yönYldilmiş dövlYt tYdbirlYri.}

_{halinin orta sıxlığı – ölkY (bölgY, rayon) Yhalisinin ümumi sayının onun (ölkYnin)ümumi sahYsinY nisbYti.}

_{halinin hYyat sYviyyYsi – Yhalinin hYr nYfYrinY düşYn Yrzağın, qeyri-Yrzaq mYhsullarının, maddi nemYtlYrin vY xidmYtin kYmiyyYt vY keyfiyyYtini Yks etdirYn sYviyyY.}

_{traf mühitin mühafizYsi – ölkYdY torpağın, yerin tYkinin, su ehtiyatlarının, bitki vY heyvanlar alYminin mühafizYsi, onlardan elmi cYhYtdYn Ysaslandırılmış tYrzdY sYmYrYli istifadY edilmYsi üçün havanın vY suyun tYmiz saxlanması, tYbii sYrvYtlYrin artırılması, insanı YhatY edYn mühitin yaxşılaşdırılması üçün lazımi tYdbirlYr kompleksinin işlYnib hazırlanması vY hYyata keçirilmYsi.}
_{- F -}
_{Faiz – borc kapitalının hYrYkYti zamanı gYtirdiyi gYlir. Bankın verdiyi kreditY görY aldığı haqq. Bankın fiziki vY hüquqi şYxslYrdYn cYlb etdiyi YmanYtlYrY (depozitlYrY) görY ödYdiyi haqq. Faizin hYcmi kreditin miqdarından, verilmY müddYtindYn, illik ödYmY normasından (dYrYcYsindYn) asılıdır.}

_{Faiz norması – illik faiz mYblYğinin borc verilYn pul kapitala olan nisbYti.}

_{Faiz dYrYcYsi – faizin sYviyyYsi, onun son hYddi, bankın, o cümlYdYn YmanYt bankının müxtYlif növ YmYliyyatları üzrY müYyyYn edilir. Borc vasitYsinY olan tYlYb vY tYklifdYn asılı olaraq faiz dYrYcYsi vaxtaşırı dYyişY bilYr.}

_{Faydalılıq hYddinin azalması qanunu – hYr hansı bir mYhsulun vY ya xidmYtin istehlakı zamanı hYr bir sonuncu nüsxYnin faydasının hYddi getdikcY azalır. MYsYlYn, birinci stYkan suyun faydası daha çoxdur, suyun içilmYsi davam etdikcY hYr sonra içilYn stYkan suyun faydası getdikcY azalır vY faydasız olur.}

_{Fermer – aqrar sahYdY torpaq üzYrindY müYssisY yaradıb sahibkarlıqla mYşğul olan şYxs, sahibkar.}

Yüklə 15,57 Mb.

Dostları ilə paylaş:

1 ... 35 36 37 38 39 40 41 42 43