Blogumuzu ziyarYt etmYyi unutmayın: utopiaderslik blogspot com

Yüklə 15,57 Mb.

səhifə	37/43
tarix	21.11.2018
ölçüsü	15,57 Mb.
	#84324

1 ... 33 34 35 36 37 38 39 40 ... 43

_{3. Milli iqtisadiyyatın formalaşmış bazar strukturunun olması;}

_{4. Butun regionların inkişaf etmiş iqtisadiyyatlarının olması;}

_{5. İnkişaf etmiş YmtYY-pul munasibYtlYrinin mövcud olması vY s.}

_{MüstYqil milli bazarın formalaşdırılmasının özu:}

_{a) müxtYlif mülkiyyYt formaları Ysasında milli sahibkarlığın inkişafı üçün şYraitin yaradılmasını;}

_{b) milli bazarın özünün daxili strukturunu tYşkil edYn çoxsaylı bazar növlYrinin yaradılmasını;}

_{c) bazar infrastrukturlarının tYşkil edilmYsini;}

_{c) milli bazarı tYnzimlYyYn mexanizmlYrin fYaliyyYti üçün şYraitin yaradılmasını vY idarYetmY sisteminin qurulmasını tYlYb edir.}

_{Milli bazarlar YhatY etdiyi Yrazi, hYcmi, tYşkili formaları, strukturu vY qarşıya qoyulmuş mYqsYdlYr baxımından fYrqlYnirlYr. Onlar muxtYlif modelli vY istiqamYtli olur. MüstYqil milli bazar YsasYn milli valyutaya, özünün qiymYt sisteminY, daxili qayda-qanunlara, hüquqi bazaya Ysaslanmaqla fYaliyyYt gostYrir vY tYnzimlYnir.}

_{Özünün kecid dövrunu yaşayan ölkYlYr, o cümlYdYn dY AzYrbaycan üçün müstYqil, vahid milli bazarın formalaşdırılması, vaxt baxımından, kecid dövründY hYyata kecirilmYlidir. Onun formalaşması prosesi kortYbii getmYmYlidir vY bilavasitY dövlYtin iştirakı vY nYzarYti altında hYyata kecirilmYlidir.}

_{MüstYqil milli bazar qapalı ola bilmYz vY o, dünya bazarının nisbi müstYqil tYrkib hissYsi kimi fYaliyyYt göstYrir. Lakin milli bazar nY qYdYr güclu, rYqabYt qabiliyyYtli olsa belY, o, xarici mudaxilYdYn qorunmalıdır. Milli bazarın tYhlükYsizliyinin tYmin olunması bilavasitY dövlYtin işidir.}

_{Milli bazarın Ysas dayaqlarından biri mohkYm mYzYnnYyY malik milli valyutanın olmasıdır. Uzun bir tarixi dovr YrzindY AzYrbaycanın milli valyutası olmayıb. AzYrbaycan dövlYt müstYqilliyi qazandıqdan sonra manat milli valyuta statusu qazanmış vY fYaliyyYt gostYrir. Milli pul nişanı milli valyuta hesab olunur, dövlYt tYrYfindYn dövriyyYyY buraxılır vY mYcburi kursu muYyyYn edilir. Ancaq milli pul vahidi beynYlxalq hesablaşma, iqtisadi munasibYtlYrin iştirakçısı kimi çıxış etdikdY valyutaya çevrilir. Valyuta rolunu yalnız pul vahidlYri deyil, hYmçinin beynYlxalq ödYmY vasitYsi kimi pul YvYzinY qYbul edilYn çek, xYzinY bonları, pay sYnYdlYri, istiqrazlar vY s. qiymYtli kağızlar oynayır. DövlYtin iqtisadi gücü onun milli valyutasının gücü ilY ölçülür. AzYrbaycan Respublikasının milli valyutası tYdavuldY olan, hYmçinin tYdavüldYn çıxarılan, lakin tYdavüldY olan pul nişanları ilY dYyişdirilY bilYn Milli Bankın bank biletlYri (banknotları) şYklindY olan manatlar vY sikkYlYrdir.}

_{Milli valyutanın beynYlxalq hesablaşmalarda tYtbiq edilmYsi vY onun xarici pul vahidlYrinY dYyişdirilmYsi ölkYnin valyuta qanunvericiliyi ilY tYnzim edilir. «Valyuta tYnzimi haqqında» AzYrbaycan Respublikası qanununa görY milli valyuta ilY hesablaşmalara heç bir mYhdudiyyYt qoyulmadan aparılır. Bir ölkYnin milli valyutası valyuta bazarında başqa ölkYnin valyutasına dYyişdirilir, yaxud alınıb-satılır. RezidentlYr AzYrbaycan Respublikasının Milli Bankının müYyyYn etdiyi qaydada vY mYqsYdlYrY uyğun olaraq Respublikanın daxili valyuta bazarında xarici valyutanı satmaq vY almaq huququna malikdirlYr.}

_{ElY ölkYlYr vardır ki, onların valyutaları tam dönYrlik qabiliyyYtinY malikdir vY buna görY dY hYmin ölkYlYrin valyutalarına hec bir mYhdudiyyYt qoyulmur, sYrbYst surYtdY çevrilir vY onlar sYrbYst valyuta adlanır. Bu cür valyutaları icazY olmadan da hYr hansı bir ölkYnin valyutası ilY dYyişdirmYk olar. Bu, valyutanın konvertlYşdirilmYsi adlanır. Dünyanın 60-dan cox ölkYsinin valyutası sYrbYst valyuta adlanır vY onlar tam dönYrlik qabiliyyYtinY malikdir. Milli valyutanın dönYrlik qabiliyyYti onun arxasında duran real mYhsullar vY qızılla tYmin olunur.}

_{gYr bir olkYnin milli valyutasına mYhdudiyyYt qoyulursa, o, qismYn dönYrli valyuta adlanır vY yalnız bYzi olkYlYrin valyutası ilY dYyişdirilY bilYr. Defisit xarici valyuta xYrclYnmYsinin qarşısını almaq ücün dYyYrli şeylYrin ölkYyY gYtirlmYsi vY ölkYdYn çıxarılmasında mYhdudiyyYtlYr, qadağalar qoyulur vY valyuta tYnzimlYnmYsi tYdbirlYri hYyata keçirilir ki, bu cür ölkYlYrin valyutaları qapalı yaxud qeyri-dönYrli valyuta adlanır vY yalnız bir ölkY çYrcivYsindY tYtbiq edilir. Yalnız bir ölkYnin öz daxilindYki YmYliyyataların hYyata keçirilmYsindY iştirak edYn, dönYrli olub-olmamasından asılı olmayaraq, milli valyuta yerli valyuta adlanır.}

_{MüstYqil milli bazarın mühüm struktur halqalarından birini onun milli valyuta bazarı tYşkill edir. VY bu bazarda yerli vY xarici valyutaların alqı-satqı YmYliyyatları hYyata keçirilir. Lakin milli valyutanın beynYlxalq dövriyyYyY çıxarılması daha YhYmiyyYtlidir vY ölkY üçün faydalı nYticYlYr verir. Buna görY dY milli valyuta bazarının beynYlxalq valyuta bazarı ilY YlaqYsinin yaradılması müstYqil milli iqtisadiyyatlarını formalaşdırmaqda olan ölkYlYr ücün çox vacibdir. Bu sahYdY BeynYlxalq Valyuta Fondunun kömYyindYn istfadY etmYk faydalı olar. Milli valyutanın dünya bazarında alqı-satqısı dünya bazarı ilY milli iqtisadiyyatın qarşılıqlı YlaqYsinin genişlYnmYsinY şYrait yaradır vY tYdriclY milli valyutanın rYqabYt mexanizminY qoşulmasına sYbYb olur. BeynYlxalq YlaqYlYrin genişlYnmYsi ölkYlYrin milli valyutalarının beynYlxalq dövriyyYyY cYlb olunmasına imkan yaradır vY hYr bir müstYqil ölkY bu imkandan sYmYrYli istifadY edib özünün milli iqtisadiyyatını daha da inkişaf etdirmYyY çalışmalıdır.}
_{§4. MüstYqil milli iqtisadiyyatın formalaşması vY sabit inkişafının}

_{tYmin edilmYsindY dövlYtin rolu}
_{Tarixin tYbii inkişaf yolunu kecmiş ölkYlYrdY mili iqtisadiyyatların formalaşması vY müstYqil inkişafi prosesi tYdriclY olmuş vY bu proseslYrdY dövlYtin iştirakı nYzYrY çarpacaq dYrYcYdY olmamışdır. Ancaq uzun tarixi bir dövr YrzindY başqa dövlYtlYrin tYrkibindY olub asılı bir cYmiyyYtdY yaşamış xalqlara dövlYt suverenliyi YldY etdikdYn sonra zYif, dağılmış vY milli mYnafelYrY tam uyğun olmayan bir iqtisadiyyat miras qalır. VY bu xalqlar oz suverenliyini qoruyub saxlamaq üçün dövlYtin gücündYn, siyasYtindYn istifadY etmYklY müstYqil milli iqtisadiyyatlarını formalaşdırmalı olurlar. DövlYtin müstYqil milli iqtisadiyyatın formalaşdırılması prosesindY yaxından iştirakı onun funksiyalarından Yn vacibidir. Bu, özünün keçid dövrünü yaşayan AzYrbaycan dövlYtinin dY funksiyasıdır.}

_{MüstYqil milli iqtisadiyyatın formalaşdırılması keçid dövrü YrzindY hYyata keçirilir, keçid dövrü isY çYtinliklYr, ziddiyyYtlYrlY dolu olan bir dövrdür vY belY bir şYraitdY müstYqil milli iqtisadiyyatın formalaşması prosesini kortYbii quvvYlYrin öhdYsinY buraxmaq olmaz vY dövlYtin bu proseslYrdY iştirakı obyektiv zYrurYt olur. vvYla, milli iqtisadiyyat YsasYn xalqın yaşadığı milli YrazilYrdY mövcud olan potensial imkanlar, sYrvYtlYr hesabına formalaşdırılır. DövlYtin Yn başlıca vYzifYsi millYtY mYxsus olan torpaqları, sYrvYtlYri yağı düşmYndYn qorumaqdır. razilYrin itirilmYsi güclü tYbii iqtisadi vY insan potensialını itirmYk demYkdir. AzYrbaycan torpaqlarının 20 %-nin itirilmYsi buna parlaq misaldır. İtirilmiş YrazilYrdY yüzlYrlY sYnaye, tikinti, nYqliyyat obyektlYri, kYnd tYsYrrufatına yararlı torpaqların 14,8%-i Respublika iqtisadiyyatı ücün işlYmir. Yaranmış vYziyyYtdYn ancaq öz xalqına arxalanan dövlYtin gücü ilY cıxmaq olar. İkincisi, müstYqil milli iqtisadiyyat yeni iqtisadi sistem Ysasında formalaşır. Buna görY dY dövlYt yeni iqtisadi sistemin Ysaslarının yaradılmasına xidmYt edYn islahat tYdbirlYri hYyata keçirir, yeni tYsYrrufat formalarının yaranması vY fYaliyyYt göstYrmYsinY iqtisadi, siyasi, hüquqi şYrait yaradır. Bu, dövlYtin vYzifYsidir. Artıq AzYrbaycanın bazar iqtisadiyyatına keçmYk istiqamYtini götürmYsi günümüzün reallığıdır. Buna görY dY dövlYt orqanlarının Ysas fYaliyyYti bilavasitY bazar iqtisadiyyatına keçmYyi tYmin edYn şYraitin yaradılmasına yönYldilmYlidir. Ücüncüsü, dövlYt müstYqil milli iqtisadiyyatın formalaşdırıılması prosesindY bilavasitY iştirak etmYklY yanaşı onu xarici müdaxilYdYn, tYzyiqlYrdYn dY qorunmalıdır vY bu onun başlıca funksiyalarından biridir. Bu ona görY lazımdır ki, milli iqtisadiyyat öz dayaqları üzYrindY inkişaf etsin vY yenidYn asılılığa düşmYsin. Dördüncüsü, göstYrilYn istiqamYtdY dövlYtin funksiyalarından biri dY yeni yaranmış tYsYrrüfat sisteminin inkişaf etdirilmYsi vY idarY olunması ilY bağlıdır. Yeni iqtisadi sistemY daxil olub müstYqil milli iqtisadiyyatın mYzmununu tYşkil edYn tYsYrrüfat formaları mYhz keçid dövrü şYraitindY yaranır. Bütün bu tYsYrrüfat formaları dövlYt nYzarYtindY olmalı, onun himayYsi altında inkişaf etmYlidir. Bunun ücün dövlYt sahibkarlığın inkişafına maddi vY mYnYvi yardım etmYli, sahibkarlığın inkişafına buxov ola bilYn inhisarcılıq YleyhinY tYdbirlYr hYyata keçirmYli, vergi, qiymYt, kredit, faiz kimi iqtisadi vasitYlYrlY milli sahibkarlığın inkişafını hYvYslYndirmYlidir. Bununla yanaşı bir mülkiyyYtçi kimi dövlYt milli iqtisadiyyatın ictimai (dövlYt) bölmYsini fomalaşdırmalı vY idarYetmY sistemini yaratmalıdır. BütövlükdY milli iqtisadiyyatın inkişaf etdirilmYsi, sabitliyin saxlanılması vY effektivliyin tYmin edilmYsi dövlYtin iqtisadi fYaliyyYti ilY bağlıdır. DövlYtin hYyata keçirdiyi tYdbirlYr iqtisadiyyatın xüsusi vY dövlYt bölmYlYrinin sabit vY effektli inkişafına şYrait yaratmalıdır ki, hYr iki bölmY qarşılıqlı YlaqYdY fYaliyyYt göstYrmYklY vahid milli iqtisadiyyatın qarşısında duran vYzifYlYrin öhdYsindYn gYlY bilsin.}

_{Ümummilli sYviyyYdY iqtisadiyyatın proqnozlaşdırılması vY proqramlaşdırılması, elmi-texniki tYrYqqini tYmin edYn tYdbirlYrin hazırlanıb hYyata keçirilmYsi dY bilavasitY dövlYtY aid olan problemlYrdir vY dövlYt onları hYll etmYlidir. Beşincisi dövlYtin iqtisadi mustYqilliyin tYmin edilmYsi ilY bağlı hYyata keçirmYli olduğu tYdbirlYrlY bağlıdır. İqtisadi mustYqilliyY nail olmaq vY onu qoruyub saxlamaq AzYrbaycan xalqının strateji mYqsYdidir. DövlYt bu sahYdYki fYaliyyYtini keçid dövru başa çatdıqdan sonra da davam etdirir. Ona gorY ki, AzYrbaycan Respublikası yaşadıqca onun iqtisadi müstYqilliyi dY qorunub saxlanılmalıdır. Bunu AzYrbaycan xalqının varlığı, gYlYcYk taleyi tYlYb edir vY buna görY dY dövlYtin iqtisadi müstYqilliyinin tYmin edilmYsinY xidmYt edYn funksiyası, fYaliyyYti dYyişmYzdir.}

_{DövlYt milli iqtisadiyyatın fomalaşdırılması vY inkişaf etdirilmYsi sahYsindYki rolunu reallaşdırmaq üçün özünün iqtisadi siyasYt tYdbirlYrini işlYyib hazırlamalı vY ardıcıl olaraq hYyata keçirmYlidir.}

_{DövlYt müstYqil milli iqtisadiyyatının formalaşdırılması sahYsindY öz iqtisadi rolunu o zaman muvYffYqiyyYtlY reallaşdıra bilYr ki, onun yeni tYfYkkürlü milli kadrları olsun. Bu kadrlar aşağıdakı keyfiyyYtlYrY malik olmalıdırlar:}

_{Ümummilli mYnafeyi özünün dar şYxsi mYnafeyindYn üstün tutmağa, xalqının gYlYcYyi naminY özünü qurban vermYyY hazır olsun;}
_{Bazar iqtisadiyyatına dair dYrin biliklYrY, yüksYk iqtisadi tYfYkkurY malik olsun;}
_{Öz ixtisasını bilmYklY yanaşı bazar şYraitindY işlYmYyi bacarsın;}
_{Geniş dünyagörüşü, siyasi cYhYtdYn hazırlıqlı, dYrin biliyi ilY fYrqlYnsin vY dünyada gedYn proseslYrdYn baş çıxara bilsin;}
_{İdarYetmY, tYşkilatçılıq bacarığı olsun, adamlarla işlYmYyi bacarsın vY yorulmadan işlYmYk qabiliyyYtinY malik olsun.}

_{Bu keyfiyyYtdY kadrların hazırlanmasına yönYldilmiş dövlYt tYdbirlYr sistemi olmalı vY ardıcıl olaraq reallaşdırılmalıdır.}

_{İQTİSADİ TERMİNLRİN MÜXTSR İZAHI}
_{- A-}
_{Abbası – AzYrbaycanda uzun illYr YrzindY dövriyyYdY olmuş 20 qYpiklik metal pulun adı.}

_{Abonement – nYyY vY kimY isY xidmYt göstYrmYk, istifadY hüququ verYn sYnYd.}

_{Aborigen – ÖlkYnin, Yrazinin yerli (köklü) Yhalisi.}

_{Abstraksiya – hadisYlYrin tYhlili zamanı istifadY olunan mücYrrYd yanaşma metodu. İqtisadi tYhlil prosesindY öyrYnilYn hadisYnin mahiyyYtinY xYlYl gYtirmYyYn ikinci, üçüncü dYrYcYli amillYrdYn sırf – nYzYr etmYk yYni, şüurlu olaraq nYzYrY almamaq.}

_{Avtargiya (yunanca autarkia) – beynYlxalq YlaqYlYrdYn, dünya bazarından tYcrid olunmuş halda öz-özünü tYmin etmY, müstYqil yaşamaq siyasYti. Bu siyasYt YsasYn avtoritar rejimlYr tYrYfindYn tYtbiq edilir.}

_{Avtoritar rejim – mütlYq hakimiyyYtY, sYrt tabeçilik prinsipinY Ysaslanan rejim;İqtisadiyyatda hökümYt tYrYfindYn iqtisadi hYyatın geniş miqyasda reqlamentlYşdirilmYsi vY tYnzimlYnmYsi.}

_{Avrovalyuta – öz ölkYsindYn kYnar banklarda yerlYşYn xarici valyuta.MYsYlYn, Almaniya banklarının hesablarında olan ABŞ dolları –“avrodollar”, İsveçrY banklarının hesablarında olan Almaniya markası – “avromarka” adlanır. Avrofrank, avroyena, avrofunt vY s. mövcuddur.}

_{Avropa iqtisadi birliyi (AİB) – İqtisadi YmYkdaşlığın bir forması. 1957-ci il müqavilYsi Ysasında Fransanı, AFR-i, İtaliyanı, Belçikanı, Niderlandı vY Lüksemburqu birYşdirYn iqtisadi qrup. 1973-cü ilin yanvarında onun tYrkibinY Böyük Britaniya, Danimarka vY İrlandiya, 1981-ci ilin yanvarında isY Yunanıstan daxil olmuşdur. Birliyin tYşkilindY Ysas mYqsYd iş qüvvYsinY, kapitalın vY istehsal vasitYlYrinin maneYsiz hYrYkYtini tYmin etmYklY bu ölkYlYrdY iqtisadi inkişafa Ysaslı tYkan vermYkdir.}

_{Avropa valyuta vahidi (EKYU) – avro valyuta vahidi. AİB üzvü ölkYlYrinin milli valyutaları vY birliyi Ysasında hesablanan vY digYr maliyyY-kredit vY valyuta YmYliyyatlarında hesab aparılarkYn istifadY olunan kollektiv valyuta. 1999-cu ildY Vahid avropa valyutası olan “Avro” “EKYU”nu YvYz etdi.}

_{Avuarlar – Xarici banklarda müYyyYn istifadY rejimi ilY xarici valyuta, qiymYtli kağızlar, qızıl depozitlYr formasında saxlanılan vYsaitlYr.}

_{AktivlYr – mülkiyyYtçinin (sahibkarın) malik olduğu maddi vY maliyyY resursları, qiymYtli kağızlar, daşınmaz Ymlak.}

_{Aqrar mYsYlY – torpaq, kYndli ilY bağlı mYsYlYdir. Torpaq üzYrindY mülkiyyYtin iqtisadi cYhYtdYn reallaşdırılması, torpaq Ysasında tYsYrrüfatın tYşkili vY torpaqdan istifadY üzrY olan münasibYtlYri YhatY edir.}

_{Aqrar-sYnaye inteqrasiyası – kYnd tYsYrrüfatı ilY sYnayenin, onunla bağlı olan sahYlYrinin üzvi YlaqYliyi.}

_{Aqrar-sYnaye kompleksi (ASK) – kYnd tYsYrrüfatı ilY sYnayenin bYzi sahYlYrinin birliyi, kYnd tYsYrrüfatı mYhsulları istehsal edYn (I), aqrar bölmY üçün maşınlar istehsal edYn sYnayenin (II) vY kYnd tYsYrrüfatı xammalının emalı, saxlanması vY istehlakçılara çatdırılması, habelY, kYnd tYsYrrüfatı mütYxYssislYrinin hazırlanması sahYlYrinin (III) mYcmusu.}

_{Aksiz – bYzi kütlYvi istehlak mallarına: spirt, spirtli içkilYr, tütün mYmulatları, xammal növlYrinY, zinYt Yşyalarına tYtbiq olunan dolayı vergi.}

_{Auksion – hYrrac (açıq satış), bazarın növlYrindYn biri, bu bazarda YmtYYlYr Yn yüksYk qiymYti verYnY satılır.}

_{Azad bazar – azad sahibkarlığa, sYrbYst rYqabYtY Ysaslanan, dövlYtin müdaxilYsindYn azad olan bazar, bazar qanunlarının dolğunluğu ilY fYaliyyYt göstYrdiyi bazar.}

_{Azad ticarYt – fYaliyyYti kYnar qüvvYlYrin (dövlYtin) fYaliyyYti ilY mYhdudlaşdırılmayan ticarYt. Bu daxili vY xarici ticarYtin Ysas prinsipidir.}

_{Azad sahibkarlıq – xüsusi firmanın öz kapitalından, istehsal resurslarından hansı sahYdY necY istifadY etmYk, nY vY kim üçün istehsal etmYk, mYhsulunu satmaq vY YldY olunmuş gYliri necY bölmYk kimi mYsYlYlYrin hYllindY sYrbYst davranmaq.}

_{Agent – müvYkkil, başqa şYxslYrin tapşırığı ilY müYyyYn fYaliyyYti yerinY yetirYn hüquqi vY fiziki şYxs. İqtisadi münasibYtlYrin iştirakçısı.}

_{Alıcı bazarı – tYklifY nisbYtYn tYlYbin artıq olduğu bazar vYziyyYti.}

_{Alıcı qiymYti – alıcının müYyyYn vaxt müddYtindY qiymYtli kağızları vY ya YmtYYni almağa hazır olduğu Yn yüksYk qiymYt.}

_{AilY büdcYsi – ailYnin müYyyYn dövr YrzindY pulla hesablanan gYliri vY xYrclYri,yYni mYdaxil-mYxarici.}

_{Açıq iqtisadiyyat – sYrhYdlYri başqa ölkYlYrdYn gYlYn kapital, iş qüvvYsi, YmtYY axını üçün açıq olan vY öz YmtYY vY kapitallarını başqa ölkYlYrY sYrbYst ixrac edYn ölkY iqtisadiyyatı.}

_{Açıq inhisar – bir firmanın müYyyYn dövr YrzindY bazarda tYk satıcı kimi fYaliyyYti. Açıq inhisar şYraitindY firma rYqabYtdYn qorxmur.}

_{Amortizasiya – Ysas kapitalın istismarı nYticYsindY tYdricYn onun dYyYrinin azalması. Başqa sözlY, avadanlıq istifadY edildikcY öz dYyYrini hissY-hissY istehsal edilmiş mYhsulun üzYrinY keçirir. Amortizasiya ayırmaları hesabına tam sıradan çıxmış avadanlıqların YvYzinY yenisi alınır.}

_{Amortizasiya norması – illik amortizasiya ayırmaları mYblYğinin Ysas fondların orta illik dYyYrinY faizlY nisbYti.}

_{Antiinhisar qanunçuluğu – dövlYt sYviyyYsindY qYbul edilmiş vY inhisar YleyhinY mübarizYyY yönYldilmiş qanunlar.}

_{Arbitraj – qarşılıqlı müqavilY öhdYliyinin pozulması ilY YlaqYdar olan münaqişYnin hYll edilmYsi yollarından biri.}

_{Arbitraj mYhkYmYsi – qarşılıqlı öhdYliklYr üzrY pozulmuş tYsYrrüfat müqavilYlYrinin bYrpası üçün daimi fYaliyyYt göstYrYn mYhkYmY.}

_{Avropa İttifaqı (Aİ) – 1957-ci ildY Avropa ölkYlYrinin qarşılıqlı inteqrasiyasını sürYtlYndirmYk mYqsYdilY yaradılmışdır. 1992-ci ildYn Avropa Birliyi (AB) adlanır. İlk vaxtlar 6, sonra 16, hazırda isY 25 ölkYni özündY birlYşdirir. BirliyY daxil olan ölkYlYr arasında maneYsiz iqtisadi YlaqYlYr mövcuddur.}

_{Asiya inkişaf bankı – 45 ölkYni birlYşdirYn beynYlxalq bank. sası 1968-ci ildY qoyulmuş bu bankın Ysas mYqsYdi milli inkişaf proqramlarının hYyata keçirilmYsindY Asiya ölkYlYrinY maliyyY, iqtisadi vY texniki yardım göstYrmYkdir. Bankın qYrargahı Filippinin Manila şYhYrindY yerlYşir.}

_{Audit – müYssisYlYrin, firmaların vY tYşkilatların fYaliyyYtinY maliyyY nYzarYtinin hYyata keçirilmYsinin xüsusi forması.}

_{Azad iqtisadi zona – burada milli vY xarici sahibkarlara fYaliyyYti üçün Ylverişli şYrait yaradılır. Bunun üçün ilk öncY müYyyYn YrazidY azad iqtisadi zonanın yaradılması haqqında qanun verilir. Orada fYaliyyYt göstYrYn milli vY xarici iqtisadi subyektlYrin fYaliyyYti üçün güzYştli rejim yaradılır.}

_{Avropa YenidYnqurma vY İnkişaf Bankı (AYİB) – 1990-cı ildY 42 dövlYt tYrYfindYn yaradılmış beynYlxalq iqtisadi qurum. MYrkYzi vY ŞYrqi Avropa ölkYlYrinin bazar iqtisadiyyatına keçmYlYrinY maliyyY yardımı etmYk mYqsYdi daşıyır.}

_{Alıcılıq qabiliyyYti pariteti – müxtYlif ölkYlYrin iki vY daha çox pul vahidlYri, valyutaları arasında onların müYyyYn YmtYY vY xidmYtlYrY görY alıcılıq qabiliyyYtYri Ysasında tYyin olunan nisbYt. Alıcılıq qabiliyyYti pariteti müYyyYn qrup YmtYYlYrY görY (xüsusi)vY ümumi mYhsula görY(ümumi) müYyyYn olunur. MYsYlYn, eyni mYhsul dYsti Rusiyada 200 min rubl, ABŞ-da 50 dollar tYşkil edirsY, onda alıcılıq qabiliyyYti pariteti 01 dollara 4000 rubl tYşkil edir.}
_{- B -}
_{Barrel –dünya bazarında neft satışında ölçü vahidi; neft üçün 1 barrel 159 litrY bYrabYrdir.}

_{Baza texnologiyaları – mYhsul (faydalı qazıntılar) istehsalının(hasilatının) Ysas üsulu. BT-nin tYkmillYşdirilmYsi sayYsindY istehsalın bütün texnoloji sistemi yenilYşdirilir. NYticYdY istehsalın sYmYrYsi yüksYlir.}

_{Baza mYlumatı – konkret vaxta aid olan hYqiqi sosial-iqtisadi mYlumatlardır. Bundan müqayisY zamanı istifadY olunur.}

_{Bazar – YmtYY vY xidmYtlYrin alınıb-satıldığı, ticarYt sövdYlYşmYlYrinin aparıldığı yer. Alıcı vY satıcıları görüşdürYn, onların maraqlarını reallaşdıran iqtisadi mexanizm. Bazar mürYkkYb münasibYtlYr sistemidir vY onun çoxsaylı növlYri vardır. Bazar öz qanunları vY öz mexanizmlYri ilY tYnzim olunur. Bazarın Ysas kateqoriyaları qiymYt, tYlYb, tYklif vY rYqabYtdir.}

_{Bazar iqtisadiyyatı – mövcud iqtisadi sistemlYrdYn Yn geniş yayılmışıdır, azad sahibkarlığa vY mülkiyyYt çoxnövlülüyünY Ysaslanır. Bazar iqtisadiyyatı, bazar tYbiYtli olub, bazar qanunları ilY tYnzimlYnYn vY dövlYtin müdaxilYsinin mYhdud olduğu iqtisadiyyatdır. Bazar iqtisadiyyatı kapitalizmin meydana gYlmYsi ilY formalaşmışdır.}

_{Bazar infrastrukturu – bazarın normal fYaliyyYt göstYrmYsinY xidmYt edYn müYssisYlYr, tYşkilatlar, idarYlYr sistemidir. Buraya YmtYY, fond vY valyuta birjaları, YmYk birjaları, digYr kommersiya tYşkilatları (banklar, sığorta tYşkilatları vY s.) daxildir.}

_{Bazar mexanizmi – bazarın normal fYaliyyYtini tYmin edYn qanun vY kateqoriyaların mYcmusu. CYmiyyYtdY baş verYn iqtisadi prosseslYrY bazar vasitYsilY tYsir göstYrmYk. MYsYlYn, ictimai mYhsulun reallaşması, qiymYtin, investisiyanın, istehsal vasitYlYrinin, iş qüvvYsinin vY i.a. hYrYkYtinY bazar vasitYsilY tYsir göstYrmYk. TYlYb, tYklif, qiymYt, rYqabYt, mYnfYYt vY s. kateqoriyalarının qarşılıqlı fYaliyyYti.}

_{Bazar sosializmi – iqtisadi sistem olub, maddi ehtiyatların Ysas hissYsinin dövlYt mülkiyyYtindY olması vY bazar mexanizmindYn istifadY olunması ilY sYciyyYlYnir.}

_{Bazar sistemi – qarşılıqlı YlaqYdY olan çoxsaylı bazarların mYcmusu.}

_{Bazar tutumu (hYcmi) – Yhalinin tYlYbinin vY YmtYY tYklifinin miqdarı ilY xarakterizY edilYn, mövcud qiymYtlYr sYviyyYsindY YmtYYlYrin reallaşdırıla bilYn hYcmi.}

_{Bazar tYlYbi – tYlYbin ümumi hYcmi, bütün fYrdi tYlYblYrin mYcmusu.}

_{Bazar qiymYti – alıcı vY satıcı tYrYfindYn reallaşdırılan YmtYYnin satıldığı qiymYt. Azad rYqabYt bazarında tYlYb vY tYklifin tYsiri altında formalaşan qiymYt.}

_{Bazarın tYmYrküzlYşmYsi – bazarda YmtYY tYklifinin iki, dörd, yaxud sYkkiz firmanın YlindY cYmlYşmYsi.}

_{Bazarın subyektlYri – bazarın bir-biri ilY qarşılıqlı münasibYtdY iki subyekti vardır: alıcı vY satıcı vY bir dY onların arasında vasitYçilik edYn şYxs.}

_{Baza valyutası – bütün digYr ölkYlYrin valyutalarının qiymYtlYndirilmYsi üçün baza rolu oynayan valyuta (MYs: ABŞ dolları).}

_{Balans – bir idarY vY müYssisYnin müYyyYn müddYt YrzindY gYlir vY çıxarının yekunu.}

_{Balans dYyYri – mühasibat balansında Ysas fondların, vasitYlYrin, qeyri-maddi aktivlYrin vY digYr dövriyyY vYsaitlYrinin dYyYr ifadYsindY qiymYtlYndirilmYsi.}

_{Banklar – maliyyY-kredit müYssisYlYri olub, fiziki vY hüquqi şYxslYrdY sYrbYstlYşmiş pul vYsaitlYrinin toplanması, kreditlYrin verilmYsi, dövriyyY üçün kredit vYsaitlYrinin emissiyası, müxtYlif qiymYtli kağızların buraxılması vY s. funksiyaları yerinY yetirYn xüsusi iqtisadi institutlar.}

_{Bank aktivlYri – Ssuda vY qiymYtli kağızlarda yerlYşdirilYn vYsait, habelY, kassadakı nYğd pullar.}

_{Bank passivlYri – bankın öz kapitalı vY cYlb olunmuş depozitlYr.}

_{Bank zYmanYti – bankın öz müştYrisinY pula olan öhdYliyinin yerinY yetirilmYsi haqqında zYmanYt vermYsi.}

_{Bank krediti – sahibkarlara, digYr fiziki, hüquqi şYxslYrY pul borcları şYklindY verilYn kredit.}

_{Banknot – MYrkYzi Bankın buraxdığı, nominalı yüksYk olan kredit pullarının Ysas növü.}

_{Barter – YmtYYlYrin pulun vasitYçiliyi olmadan mübadilYsi(- mübadilYsi)}

_{BeynYlxalq Valyuta Fondu (BVF) – BMT-nin egidası altında fYaliyyYt göstYrYn vY maliyyY-kredit tYnzimlYnmYsi ilY mYşğul olan tYşkilat. 1944-cü ildY yaranmış vY 44 dövlYtin üzv olduğu bu tYşkilatda hazırda 170 dövlYt tYmsil olunur. BVF üzv ölkYlYrY qısamüddYtli (1-3 il) güzYştli kreditlYr verir, onların tYdiyyY balanslarının tarazlaşdırılmasına yardım edir.}

Yüklə 15,57 Mb.

Dostları ilə paylaş:

1 ... 33 34 35 36 37 38 39 40 ... 43