§ 6. İqtisadi qloballaşma
səhifə 33/43 tarix 21.11.2018 ölçüsü 15,57 Mb. #84324
Yer kürYsindY mövcud olan müxtYlif ölkYlYrin vY xalqların ümumbYşYri mYnafelYrinY xidmYt edYn, onları beynYlmilYl prinsiplYr Ysasında bir-birinY yaxınlaşdıran vY dünya birliyindY iştirakını tYmin edYn dünyYvi proseslYrdYn biri qloballaşmadır. Qlobal fransızca «ümumi», latınca «qlobus», TürkcY (kürY) mYnasını daşıyır.
Qloballaşma ümumbYşYri mYzmuna malik olmaqla bYşYriyyYt üçün hYlli zYruri olan müxtYlif istiqYmYtli problemlYri YhatY edir. Müasir şYraitdY qloballaşma dünya siysYtindY vY iqtisadiyyatında prioritet istiqamYtlYrdYn birinY çevrilmişdir. Bu reallıq bYşYr cYmiyyYtinin inkişaf qanunauyğunluqlarını daha geniş dYrk etmYk , inkişaf prioritetlYrini düzgün müYyyYn etmYk zYrurYtindYn doğur.
Qloballaşma problemlYri özünY mYxsus xarakterik xüsusiyyYtlYrY malikdir:
-Bu problemlYr ümumbYşYri xarakter daşıyır. BelY ki, yaşından, cinsindYn, yaşadıqları ölkYlYrin sosial-iqtisadi inkişaf sYviyyYsindYn asılı olmayaraq bütün insanlar daim qlobal problemlYrlY üzlYşir ;
- qlobal problemlYr beynYlmilYl xarakterY malikdir. YYni dünya birliyi ölkYlYrinin bütün sYylYrinin YlaqYlYndirilmYsini tYlYb edir.
-qlobal problemlYrY ümumbYşYri siyasi, iqtisadi , ekoloji, texniki tYhlükYsizlik, sağlamlıq, müharibY, sülh, müdafiY vY digYr problemlYr kompleksi daxildir ;
- qloballa ş ma problemlYr dьnya цlkYlYrinin vY xalqlar ı n ı n ьmumbY ş Yri mYnafelYrinin uy ğ unla ş mas ı vY realla ş mas ı prosesidir ;
XX Y srin sonu XX I Y srin Y vv Y ll Y rind Y qloballa ş ma probleml Y ri dünya ölk Y l Y rin transmilli maraqlar ı na çevrilmi ş dir . İ qtisadi qloballa ş ma dünya ölk Y l Y ri siyas Y tinin Y sas istiqam Y ti v Y ba ş l ı ca yoludur . Xüsusil Y , iqtisadi qloballa ş ma prosesi qlobal iqtisadiyyat ı n formala ş mas ı na maddi - iqtisadi ş Y rait yarad ı r . Müasir dövrd Y qloballa ş ma qanunauy ğ un v Y ziddiyy Y li bir proses olsa da ona müt Y x Y ssisl Y r müxt Y lif istiqam Y tl Y rd Y yana ş ı rlar . Onlar qloballa ş man ı n m Y zmununa ya bir t Y r Y fli mövqed Y n yana ş ı r , ya da inki ş af etmi ş dünya ölk Y l Y rinin beyn Y lxalq iqtisadi maraqlar ı n ı n realla ş ma formas ı kimi bax ı rlar . Lakin bütün ölk Y l Y rin bu prosesd Y m Y qs Y di , i ş tirak imkanlar ı , amill Y ri v Y formalar ı eyni deyildir . Bel Y ki , h Y r bir ölk Y nin iqtisadi inki ş af s Y viyy Y si , maddi - texniki , t Y bii imkanlar ı bir - birind Y n f Y rqlidir . Bu s Y b Y bl Y r dünya ölk Y l Y rinin iqtisadi qloballa ş ma prosesind Y i ş tirak ı na maddi Y sas yarad ı r . Xüsusil Y , müst Y qillik Y ld Y etmi ş Az Y rbaycan ı n mövcud iqtisadi , insani , elmi potensial ı , t Y bii s Y rv Y tl Y ri , co ğ rafi mövqeyi onun iqtisadi qloballa ş ma prosesind Y i ş tirak ı n ı z Y ruri edir . Dövl Y tin siyasi durumu , f Y al xarici siyas Y t , beyn Y lxalq nüfuzu v Y çoxsayl ı beyn Y lxalq t Y ş kilatlarda i ş tirak ı iqtisadi qloballa ş ma prosesin Y qo ş ulma meylini daha da gücl Y ndirir . Ancaq iqtisadi qloballa ş ma milli iqtisadiyyat ı n z Y ifl Y m Y sin Y deyil , onun iqtisadi müst Y qilliyinin daha da möhk Y ml Y nm Y sin Y , dövl Y t müst Y qilliyinin qorunub saxlan ı lmas ı na xidm Y t etm Y lidir . Vahid qlobal sistemd Y i ş tirak ed Y n bütün dövl Y tl Y r öz iqtisadi gücünü art ı rmal ı v Y daha yax ş ı ya ş amal ı d ı r . Bütövlükd Y qloballa ş ma prosesin Y qo ş ulma h Y r bir ölk Y nin arzu v Y ist Y yidir . İ qtisadi qloballa ş ma ölk Y l Y rin strateji iqtisadi m Y qs Y din Y v Y m Y nafel Y rin Y xidm Y t ed Y n bir prosesdir . Müst Y qil inki ş af yolu il Y ged Y n Az Y rbaycan ı n iqtisadi qloballa ş maya qo ş ulmas ı n ı n Y sas istiqam Y tl Y ri bunlard ı r :
- Respublikan ı n qiymYtli tYbii sYrvYtlYrinin hasil edilYrYk dьnya bazar ı na з ı xar ı lmas ı vY dьnya цlkYlYrinin digYr sYrvYtlYrinin цlkY iqtisadiyyat ı na cYlb edilmYsi ;
- AzYrbaycanın Avrasiya nYqliyyat sisteminY, TRASEKA proqramına qoşulması;
- Xarici investisiyalar ı n iqtisadiyyat ı n neft v Y qeyri - neft sektorlar ı na c Y lb edilm Y si ;
- Xarici ticarYt YlaqYlYrinin daha da genişlYndirilmYsi
Az Yrbaycan цz tYbii - iqtisadi sYrvYtlYrinY gцrY iqtisadi qloballa ş ma prosesindY цz rolunu vY nьfuzunu art ı r ı r . Haz ı rda ekspertlYr XYzYrin AzYrbaycan sektorunda neft ehtiyat ı n ı n 4-10 milyard tona yax ı n , qaz ehtiyat ı n ı n isY 1.200 milyard m 3 hYcmindY oldu ğ unu gцstYrirlYr . Bu AzYrbaycan ı n beynYlxalq YmYk bцlgьsь sistemindY vY qlobal iqtisadiyyatda i ş tirak ı na imkan yarad ı r . 1994- cь ildY imzalanm ı ş « Џsrin mьqavilYsi » neft strategiyas ı na uy ğ un olaraq neft ehtiyatlar ı n ı hasil etmYk mYqsYdilY dьnyan ı n 14 цlkYsinin 33 nьfuzlu ş irkYti ilY 22 mьqavilY ba ğ lanm ı ş d ı r . Bu beynYlxalq layihYlYrin realla ş mas ı na 60 milyard AB Ş dollar ı hYcmindY vYsait sYrf etmYk nYzYrdY tutulur . Hasil edilmi ş nefti dьnya bazar ı na з ı xarmaq mYqsYdilY Bak ı - Novorosiyski , Bak ı - Tbilisi - Supsa , Bak ı - Tbilisi - Ceyhan ixrac neft borusu , Bak ı - Tbilisi - Џrzurum qaz kYmYri istifadYyY verilmi ş vY Bak ı - Tbilisi - Qars dYmir yolu xYttinin зYkilmYsi layihYsinin hYyata keзirilmYsinY ba ş lan ı lm ı ş d ı r . GцstYrilYn beynYlxalq layihYlYrin hYyata keзirilmYsinin birlikdY dYyYri 16 milyard AB Ş dollar ı na bYrabYrdir . HYmin beynYlxalq layihYlYrin u ğ urla hYyata keзirilmYsi AzYrbaycan ı n iqtisadi qloballa ş ma prosesindY i ş tirak ı n ı bir daha tYsdiq edir . AzYrbaycan ı n iqtisadi qloballa ş ma prosesindY i ş tirak ı na maddi tYminat verYn Ysas amillYrdYn biri xarici investisiya qoyulmu ş dur . 1994- cь ildYn ba ş layaraq цlkY iqtisadiyyat ı na xarici investisiyalar ı n hYcmi ilbYil art ı r . İ ndiyY kimi цlkY iqtisadiyyat ı na 16 milyard AB Ş dollar ı hYcmindY investisiya qoyulmu ş dur ki , onun 60 faizdYn зoxu neft sektoruna , qalan hissYsi isY qeyri - neft sektoru sahYlYrinY yцnYldilmi ş dir .
T Y kc Y 2005- ci ild Y ölk Y iqtisadiyyat ı na xarici investisiya qoyulu ş unun h Y cmi 4893,2 milyon AB Ş dollar ı olmu ş dur . Bu v Y saitin 698,4 milyon AB Ş dollar ı maliyy Y kreditl Y rinin , 3799,9 milyon AB Ş dollar ı neft s Y nayesinin , 87,1 milyon AB Ş dollar ı birg Y mü Y ssis Y l Y r v Y xarici firmalar ı n , 1,0 milyon AB Ş dollar ı neft bonusunun pay ı na dü ş ür . Bu ild Y Az Y rbaycan iqtisadiyyat ı na xarici investisiya qoyulu ş unda daha çox xüsusi ç Y kiy Y malik olan ölk Y l Y rl Y Böyük Britaniya , Türkiy Y , AB Ş , Birl Y ş mi ş r Y b mirlikl Y ri , Almaniya v Y s . ölk Y l Y r daxildir . Bu onu göst Y rir ki , respublikan ı n UDM - da xarici investisiya qoyulu ş unun xüsusi ç Y kisi ard ı c ı l olaraq art ı r .
Џ gYr цlkY iqtisadliyyat ı nda 2002- ci ildY xarici vY birgY ( mь ş tYrYk ) mьYssisYlYrin say ı 748 olmu ş dursa , 2005- ci ildY 796- ya зatm ı ş d ı r . Onlar ı n YksYriyyYti tam xarici investisiyal ı mьYssisYlr hesab olunur vY AzYrbaycan ı n xarici iqtisadi YlaqYlYrinin geni ş lYnmYsini sьbut edir . ЏlbYttY iqtisadi qloballa ş ma prosesi dьnya цlkYlYrinin ьmumbY ş Yri iqtisadi mYnafelYrinin uy ğ unla ş mas ı na vY realla ş mas ı na gцstYrdiyi mьsbYt tYsirlY yana ş ı onun mYnfi tYzahьrlYri dY meydana з ı x ı r . BelY ki , qlobal YdalYtsizlik , qeyri - bYrabYr inki ş af sYviyyYsi , TMK - ı n zYif inki ş af etmi ş цlkYlYr ьzYrindY hцkmranl ı q iddiallar ı vY s . amillYr Yks qloballa ş ma hYrYkat ı n ı n yay ı lmas ı na ş Yrait yarad ı r . Џks qlobalз ı lar yeni sosial fenomendilYr . Onlar beynYlxalq kommunikasiya sistemini vY layihYlYri mьdafiY etsYlYr dY , bazar rYqabYti prinsipini inkar edYn « qloballa ş man ı » mьdafiY etmirlYr . Џks qloballa ş ma strukturlar ı YsasYn QYrb цlkYlYrinin tY ş Ybbьsь ilY yarad ı lm ı ş d ı r ki , onlar qloballa ş ma prosesinin zYif inki ş af etmi ş цlkYlYrin iqtisadi maraqlar ı na toxunulmas ı ideyas ı n ı mьdafiY edirlYr .
Dostları ilə paylaş: