Blogumuzu ziyarYt etmYyi unutmayın: utopiaderslik blogspot com

§ 4. BeynYlxalq valyuta sistemi. Valyuta bazarı

Yüklə 15,57 Mb.

səhifə	32/43
tarix	21.11.2018
ölçüsü	15,57 Mb.
	#84324

1 ... 28 29 30 31 32 33 34 35 ... 43

_{§ 4.}_BeynYlxalq_valyuta_sistemi_._Valyuta_bazar_ı

_{Dьnya цlkYlYri arasında xarici iqtisadi YlaqYlYrin daim artması vY tYkmillYşmYsi beynYlxalq valyuta mьnasibYtlYrindYn daha зox asılıdır. BeynYlxalq valyuta mьnasibYtlYri dьnya цlkYlYri arasındla qarşılıqlı iqtisadi YlaqYlYrY xidmYt edYn dьnya pulunun fYaliyyYti ilY bağlı olan iqtisadi mьnasibYtlYrdir. ЦlkYlYr arasında mьxtYlif istiqamYtlYrdY xarici iqtisadi YlaqYlYr genişlYndikcY beynYlxalq valyuta mьnasibYtlYri dY daim inkişaf edir vY tYkmillYşir.}

_Valyuta₍_İ_talyanca_{- «}_Valuta_{», «}_qiym_Y_t_{», «}_d_Y_y_Y_r_»)_m_Y_nas_ı_n_ı_da_ş_ı_y_ı_r_._Valyuta_h_Y_r_bir_dövl_Y_tin_pul_ni_ş_an_ı_d_ı_r_v_Y_{qanunvericilik}_qaydas_ı_nda_mü_Y_yy_Y_n_edilir_._M_Y_s_Y_l_Y_n_,_AB_Ş_-_da_dollar_,_Az_Y_rbaycanda_manat_,_İ_ngilt_Y_r_Y_d_Y_funt_-_sterlinq_,_Yaponiyada_ien_v_Y_s_._H_Y_r_bir_ölk_Y_nin_özün_Y_m_Y_xsus_olan_milli_pul_sistemi_mövcuddur_v_Y_onun_bir_hiss_Y_sini_valyuta_resurslar_ı_t_Y_ş_kil_edir_v_Y_beyn_Y_lxalq_öd_Y_m_Y_vasit_Y_si_kimi_ç_ı_x_ı_ş_edir_.

_{Dünya ölkYlYrinin milli valyutaları beynYlxalq valyuta mübadilYsindY iştirakına görY bir-birindYn fYrqlYnir. Milli valyuta bazarında bir ölkYnin valyutasının başqa ölkYnin valyutasına dYyişdirilmYsi vY ya alınıb satılmasına görY valyutalar üç növY ayrılır.}

_{- tam dönYrli (sYrbYst dönYrli qabiliyyYti olan);}

_{- qismYn dönYrli;}

_{- qeyri-dönYrli (dönYrlik qabiliyyYti olmayan).}

_Dьnyada_elY_цlkYlYr_vard_ı_r_ki_,_onlar_ı_n_valyutalar_ı_tam_dцnYrli_{qabiliyyYtinY}_malikdir_._BelY_valyutalar_ı_sYrbYst_olaraq_istYnilYn_цlkYnin_valyutas_ı_na_dYyi_ş_dirmYk_olar_._Bu_proses_valyutan_ı_n_konvertlY_ş_diridlmYsi_adlan_ı_r_._Mьasir_ş_YraitdY_BeynYlxalq_valyuta_fondunun_ьzvь_olan₁₈₀_цlkYdYn_60-_n_ı_n_valyutas_ı_tam_зevrilY_bilYn_valyutad_ı_r_._Onlara_:_AB_Ş_dollar_ı_n_ı_,_Avropa_Birliyi_цlkYlYrinin_evrosunu_,_İ_ngiltYrYnin_funt_-_sterlinqini_,_Almaniya_markas_ı_n_ı_vY_s_._gцstYrmYk_olar_.

_Qism_Y_n_dön_Y_rli_valyutalara_valyuta_qanunlar_ı_na_Y_sas_Y_n_yaln_ı_z_mü_Y_yy_Y_n_sah_Y_l_Y_rd_Y_d_Y_yi_ş_dirilm_Y_sin_Y_icaz_Y_veril_Y_n_valyutalar_aiddir_._Dünyan_ı_n_bir_s_ı_ra_ölk_Y_l_Y_rinin_valyutalar_ı_dön_Y_rli_qabiliyy_Y_ti_olmayan_valyutalar_hesab_olunur_.

_{Dünya valyuta sistemi birdYn-birY meydana gYlmYmişdir. BelY ki, dünya tYsYrrüfat sisteminin tYkamül yolu ilY formalaşması beynYlxalq valyuta sisteminin yaranmasına sYbYb olmuşdur.}

_{Dünya valyuta sistemi dünya bazarının inkişafı nYticYsindY öz misiyasını genişlYndirmiş vY dövlYtlYrarası razılaşma Ysasında tYnzimlYnir. Dünya valyuta sisteminin Ysas elementlYrinY aşağıdakılar daxildir:}

_{- BeynYlxalq ödYmY vasitYsi;}

_{- valyuta kursunun yaranma vY müdafiY olunma mexanizmi;}

_{- beynYlxalq ödYmYlYrin balanslaşdırılması qaydaları;}

_{- valyuta mübadilY şYrtlYri;}

_{- valyuta vY qızıl bazarlarının fYaliyyYtinin tYnzimlYnmYsi;}

_-_beynYlxalq_valyuta_{mьnasibYtlYrini}_tYnzimlYyYn_{dцvlYtlYraras}_ı_inistitutlar_ı_n_hьquq_vY_vYzifYlYri_.

_Dünya_ölk_Y_l_Y_ri_aras_ı_nda_t_Y_s_Y_rrüfat_Y_laq_Y_l_Y_rinin_daim_geni_ş_l_Y_nm_Y_si_beyn_Y_lxalq_valyuta_sisteminin_inki_ş_af_ı_v_Y_t_Y_kmill_Y_ş_dirilm_Y_sin_Y_t_Y_sir_göst_Y_rir_.1944-_cü_ild_Y_Beyn_Y_lxalq_Valyuta_Fondunun₍_BVF₎_yarad_ı_lmas_ı_,_Avropa_Valyuta_sisteminin_t_Y_ş_kil_edilm_Y_si_dünya_ölk_Y_l_Y_rinin_nüfuzlu_valyutalar_ı_n_ı_n_konvertl_Y_ş_dirilm_Y_si_prosesind_Y_mövcud_olan_ç_Y_tinlikl_Y_ri_aradan_qald_ı_rd_ı_._Haz_ı_rda_dünya_ölk_Y_l_Y_ri_milli_valyutalarla_yana_ş_ı_beyn_Y_lxalq_Y_m_Y_liyyatlarda_kollektiv_{valyutalardan}_da_istifad_Y_edirl_Y_r_._Kollektiv_valyuta₍_EKY_İ_{) 1979-}_cu_ild_Y_n_Avropa_iqtisadi_birliyin_Y_daxil_olan_ölk_Y_l_Y_r_aras_ı_nda_hesabla_ş_ma_pul_vahidi_kimi_f_Y_aliyy_Y_t_göst_Y_rmi_ş_,_sonra_Avro_il_Y_Y_v_Y_z_olunmu_ş_dur_.

_{ÖlkYlYrarası BeynYlxalq hesablaşmalarda valyuta klirinqindYn istifadY olunur. Valyuta klirinqi- mal göndYrilmYsi vY göstYrilYn xidmYtlYrin dYyYrinin qarşılıqlı surYtdY YmtYY vY xidmYtlYrlY ödYnilmYsi üzrY hökumYtlYr arası sazişdir.BeynYlxalq valyuta münasibYtlYrinin inkişafında beynYlxalq valyuta bazarı mühüm rol oynayır. BeynYlxalq valyuta bazarı – dünya ölkYlYrinin bütün valyutalarının alqı-satqısı YmYliyyatlarının aparıldığı bazardır.}

_{BeynYlxalq valyuta bazarında valyuta mYzYnnYsi formalaşır. Valyuta mYzYnnYsi (kursu) dedikdY, bir ölkYnin pul vahidinin digYr ölkYlYrin pul vahidlYrindY ifadY olunmuş qiymYti nYzYrdY tutulur. Valyuta mYzYnnYsi müxtYlif amillYrin valyuta bazarına tYsirindYn asılı olaraq dYyişir. Valyuta bazarında valyuta kursu müYyyYn edilYrkYn dünya bankının metodikası Ysas götürülür. YYni bu metodikaya görY 15 adda mYhsulun hYr iki ölkYdY satış qiymYtlYri müqayisY olunur vY onun Ysasında valyuta kursu müYyyYn edilir. 15 adda mYhsulların adları dünya tYcrübYsinY YsasYn qYbul olunur vY onların adları dYyişdirilir.}

_{Valyuta kursuna tYsir edYn amillYrY aşağıdakılar daxildir:}

_{- alıcıların zövqündY YmYlY gYlYn dYyişikliklYr;}

_{- Yhalinin gYlirlYrindYki fYrqlYr;}

_{- inflyasiya sYviyyYsinin dYyişmYsi;}

_{- real faiz dYrYcYsinin dYyişilmYsi;}

_{- BeynYlxalq hesablaşmalarda valyutadan istifadY dYrYcYsi vY s.}

_Milli_valyutan_ı_n_beynYlxalq_valyuta_rolunda_з_ı_x_ı_ş_etmYsi_цlkYnin_milli_iqtisadiyyat_ı_na_mьsbYt_tYsir_gцstYrir_._Зьnki_,_beynYlxalq_hesabla_ş_malar_ı_n_milli_valyuta_ilY_apar_ı_lmas_ı_xarici_{investisiyalar}_ı_n_cYlb_olunmas_ı_na_,_sat_ı_ş_bazar_ı_n_ı_n_YlY_{keзirilmYsinY}_,_цlkYyY_mYxsus_olan_maddi_,_YmYk_vY_maliyyY_resurslar_ı_ndan_sYmYrYli_istifadY_olunmas_ı_na_tYsir_gцstYrir_.

_Milli_valyutalar_ı_n_daxili_v_Y_xarici_dön_Y_rlilik_qabiliyy_Y_tinin_f_Y_rql_Y_ndirm_Y_k_laz_ı_md_ı_r_._Daxili_dön_Y_rlilik_dedikd_Y_milli_valyutan_ı_n_ölk_Y_daxilind_Y_h_Y_r_bir_Y_mt_YY_v_Y_xidm_Y_t_Y_çevrilm_Y_k_qabiliyy_Y_ti_n_Y_z_Y_rd_Y_tutulur_._Xarici_dön_Y_rlilik_dedikd_Y_is_Y_qeyri_-_rezidentl_Y_r_t_Y_r_Y_find_Y_n_milli_valyutan_ı_n_ist_Y_nil_Y_n_xarici_valyutaya₍_mövcud_valyuta_m_Y_z_Y_nn_Y_sin_Y_uy_ğ_un_olaraq₎_diyi_ş_dirilm_Y_si_n_Y_z_Y_rd_Y_tutulur_.

_Ьmumdьnya_tYsYrrьfat_ı_sisteminin_formala_ş_mas_ı_na_uy_ğ_un_olaraq_beynYlxalq_valyuta_sisteminin_inki_ş_af_ı_n_ı_n_dцrd_mYrhYlYsi_vard_ı_r_._Birinci_mYrhYlYsi_X_İ_X_-_XX_YsrlYrdY_kortYbii_surYtdY_qYrarla_ş_an_«_q_ı_z_ı_l_standart_»_valyuta_sistemidir_._Bu_dцvrdY_beynYlxalq_valyuta_-_kredit_sistemindY_mYrkYzi_yeri_q_ı_z_ı_l_tuturdu_._HYr_bir_цlkYnin_q_ı_z_ı_l_standart_ı_na_uy_ğ_un_olaraq_milli_valyutas_ı_daxili_bazarda_sYrbYst_ş_YkildY_q_ı_z_ı_la_зevrilirdi_._ЦlkY_daxilindY_pul_kьtlYsi_ilY_q_ı_z_ı_l_ehtiyat_ı_aras_ı_nda_nisbYt_{gцzlYnilirdi}_vY_q_ı_z_ı_l_ı_n_sYrbYst_idxal_vY_ixrac_ı_nda_heз_bir_maneY_yox_idi_.

_{BeynYlxalq valyuta sistemini aşağıdakı sxem Ysasında mьYyyYn etmYk olar.}
_{Valyuta kursu sistemiFYaliyyYt dцvrьSistemin tiplYriValyuta kursunun rejimiQızıl standart}

_{sistemiXIX Ysrin axırı-XX}

_{Ysrin 30-cu illYrinin ortasıQızıl standart}

_{Valyuta kursunun paritetinin qızıl ьzrY mьYyyYnlYşdirilmYsiBretton- Vuds}

_{sistemi1940-cı illYrin ortası 70-ci illYrin YvvYliQızıl dollar standartıMцvcud bazarda formalaşmış valyuta kursunun dollara vY qızılın rYsmi qiymYtinin dollara nisbYti ьzrY mьYyyYn olunmuş valyuta kursuЬzYn valyuta kursu sistemi}

_{(Yamayka valyuta sistemi)1971-ci ildYn dolların qızıla konvertlYşmYsinin}

_{rYsmi lYğvi.Зox valyutalı}

_{standartRegional valyuta qrupları зYrзivYsindY onların qarşılıqlı YlaqYsindY idarY olunan ьzYn valyuta kursu}

_{Sxem 3. BeynYlxalq valyuta sistemi.}
_{Qızılın nadir (nYcib) metal olması, tYdavьldY hYrYkYtinin зYtinlik tцrYtmYsi, pul kьtlYsinin azalması vY s. amillYrlY bağlı olaraq kağız pulların dцvriyyYyY buraxılması obyektiv zYrurYtY зevrildi. Qızıl standartı dцvriyyYdY ayrı-ayrı цlkYlYrin milli valyutalarının qızıla nisbYtinY gцrY mьxtYlif olmuşdur. MYsYlYn, qızıl standartı sistemindY 1 ABŞ dolları 23,22 qram qızıla, İngiltYrYdY 1 fund sterlinq 113,00 qram xalis qızıla vY s. bYrabYr tutulurdu.}

_Bu_sistemin_xarakterik_c_Y_h_Y_tl_Y_rind_Y_n_biri_d_Y_ondan_ib_Y_r_Y_tdir_ki_,_b_Y_zi_ölk_Y_l_Y_r_m_Y_hsul_ixrac_ı_na_daha_çox_üstünlük_ver_Y_r_Y_k_ölk_Y_y_Y_q_ı_z_ı_l_ax_ı_n_ı_na_nail_olurdular_.

_{BeynYlxalq valyuta sisteminin ikinci mYrhYlYsi XX Ysrin 30-cu illYrindYn başlayaraq 50-60-cı illYrdY başa çatmışdır.Bu sistemin Bretton-Vuds valyuta sistemi (tYnzimlYnYn valyuta mYzYnnYsi) adlanır. 1944-cü ildY dünya ölkYlYri beynYlxalq valyuta sisteminin tYnzimlYmYk mYqsYdilY ABŞ-ın Bretton-Vuds şYhYrindY beynYlxalq konfrans keçirmişdir. Konfransda köhnY sistemin üstünlüklYrini saxlamaq yolu ilY nYzYrY çarpan çatışmazlıqları aradan qaldırmaq haqqında qYrar qYbul olunmuşdur. Bu sistemY YsasYn ABŞ dolları vY ingilis funt sterlinqi beynYlxalq ödYniş vasitYsi kimi qYbul edildi, ehtiyat valyutanın qızılla rYsmi mYzYnnYsi müYyyYn edildi. Bretton-Vuds Konfransının qYrarı ilY BeynYlxalq Valyuta Fondu (BVF) yaradıldı vY kapitalist ölkYlYri arasında valyuta mYzYnnYlYrini tYnzimlYmYklY mYşğul olmağa başlandı. ABŞ dolları qızıla vY başqa ölkYlYrin milli valyutaları ilY mübadilY olunmaq funksiyasına malik oldu. Bretton-Vuds valyuta sistemi ABŞ iqtisadiyyatında bir sıra gerilYmYlYrY sYbYb oldu. XüsusilY, 50-60-cı illYrdY ABŞ-ın tYdiyyY balansı mYnfi saldoya malik olmuş, xarici nümayYndYlYrin daha çox dollara malik olması ABŞ qızılının başqa ölkYlYrY axmasına sYbYb olmuşdur. 70-ci illYrdY bu problem daha da kYskinlYşmYyY başlamışdır. 15 avqust 1971-ci ildY ABŞ prezidenti R.Nikson tYrYfindYn dolların qızıla bYrabYr tutulması prosesinin qarşısı alındı vY 35 dolların 1 unsiya qızıla dYyişdirilmYsi dayandırılıdı. BelYliklY, 1971- 1973-cü illYrdY tYnzimlYnYn valyuta mYzYnnYsi sistemi tamamilY dağıldı.}

_{Üçüncü valyuta mYzYnnYsi sistemi 1976-cı ildY BVF üzvlYri arasında Kinqostonda (Yamayka) keçirilmiş müşavirYdY qYbul edilmişdir. Bu sistem «üzYn» valyuta mYzYnnYsi adlanır. Bu sistemin mahiyyYti ondan ibarYtdir ki, bütün valyuta vahidlYrinin qızılla mübadilY olunma YlaqYlYri tamamilY aradan qalxır. BVF-na üzv olan ölkYlYr «sabit» vY ya «üzYn» mYzYnnY sistemindY sYrbYst iştirak etmYk imkanı YldY etdilYr ABŞ, Kanada, İngiltYrY,Yaponiya vY digYr inkişaf etmiş ölkYlYr tYlYb vY tYklifdYn asılı olaraq sYrbYst valyuta mYzYnnYlYrini müYyyYn etdilYr vY bu sistemdY ABŞ dolları mütlYq üstünlük qazandı.}

_{BeynYlxalq valyuta sisteminin tYrkib hissYlYrindYn biri dY Avropa ittifaqı ölkYlYrinin valyuta sistemidir.Bu sistem 1979-cu ilin mart ayında Avropa İttifaqı ölkYlYrinin qarşılıqlı razılaşmalar Ysasında yaradılmışdır. BelY ki, hYmin ildY EKÜİ bu ittifaqa daxil olan ölkYlYrin hesablaşma vasitYsi olan kollektiv valyuta kimi dövriyyYyY buraxılmışdır. EKÜİ-nin dövriyyYyY buraxılmasının üstünlüklYri bunlardır:}

_{-Avropa BirliyinY daxil olan ölkYlYrin valyutalarının sabitliyinin saxlanılması;}

_{- iqtisadi inkişaf prosesindY hYmin ölkYlYrin iştirakına maliyyY tYminatı verilmYsi;}

_{- Aİ ölkYlYrinin ABŞ dollarının tYsirindYn xilas olunması.}

_-_Avropa_valyuta_mYzYnnYsi_sistemindY_A_İ_-_yY_daxil_olan_цlkYlYr_aras_ı_nda₁_yanvar_2002-_ci_ildYn_etibarYn_«_avro_»_banktnotlar_ı_dцvriyyY_burax_ı_lm_ı_ş_d_ı_r_{. «}_Avro_»_pul_vahidi_A_İ_-_yY_daxil_olan_цlkYlYrin_YlaqYlYrinin_daha_da_geni_ş_lYnmYsinY_,_onlar_ı_n_iqtisadi_potensial_ı_n_ı_n_artmas_ı_na_tYsir_gцstYrir_.

_{AzYrbaycan Respublikasında 15 avqust 1992-ci ildYn etibarYn milli valyuta - manat dцvriyyYyY buraxılmışdır. 1994-cь ildYn etibarYn «valyuta tYnzimlYnmYsi» haqqında qanun qYbul edilmiş, ona uyğun olaraq milli valyutanın xarici valyutalarla mьbadilY nisbYti, onların tYnzimlYnmYsi mexanizmi vY Yhalinin alıcılıq qabiliyyYtinY tYsiri mьYyyYn edilmişdir.}

_{2006-cı ildYn etibarYn AzYrbaycanda inflyasiya prosesi ilY bağlı olaraq milli pul vahidinin alıcılıq qabiliyyYtinin aşağı dьşmYsi nYticYsindY denominasiya siyasYti hYyata keзirilmişdir. Milli valyutanan xarici valyutaya nisbYtYn dцnYrlilik sYviyyYsi vY gьcь (mцhkYmliliyi) artmışdır. Yeni pul vahidinin YvvYlki valyuta ilY nisbYti 5000 AzM= 1 AZN olmuşdur.}
_{§ 5. TYdiyyY balansı vY onun quruluşu.}

_{BeynYlxalq YmYk bцlgьsьnьn inkişafı nYticYsindY dьnya цlkYlYri arasında iqtisadi YlaqYlYr daha da genişlYnir. BeynYlxalq iqtisadi YlaqYlYri vY hesablaşmaları Yks etdirYn sYnYdlYrdYn biri tYdiyyY balansıdır.BeynYlxalq hesablaşmalar balansları arasında tYdiyyY balansı mYrkYzi yer tutur. TYdiyyY (цdYniş) balansı xarici цlkYlYrY цdYniş vY xaricdYn daxil olma YmYliyyatların nisbYtinin pul vasitYsilY Yks etdirYn sYnYddir.}

_{TYdiyyY balansı mьYyyYn dцvr ьзьn (ay, rьb, il) tYrtib edilir. TYdiyyY balansı xaricdYn valyuta daxilolmalar цdYmYlYrdYn зox olduqda aktiv (mьsbYt saldo), YksinY цdYmYlYr daxilolmalardan зox olduqda passiv (mYnfi saldo) olur. TYdiyyY balansında mьsbYt saldo qalığı olarsa цlkYnin qızıl valyuta ehtiyatı artır.}

_{TYdiyyY balansının strukturuna aşağıdakılar aiddir:}

_-_cari_Y_m_Y_liyyatlar_hesab_ı_-_Y_mt_YY_v_Y_xidm_Y_tl_Y_r_;

_{- xarici ticarYt balansı - buraya YmtYYlYrin ixracı vY idxalı daxildir;}

_{- xidmYtlYr balansı- buraya sığorta daxil olmaqla nYqliyyat, sYfYrlYr,}

_{tikinti, rabitY, maliyyY, dövlYt vY digYr xidmYt növlYri aiddir;}

_{- gYlirlYr balansı – buraya YmYk ödYnişlYri, qiymYtli kağızlar portfelindYn gYlir, birbaşa investisiyalardan gYlir vY digYr gYlir növlYri;}

_{- cari transferlYr- buraya beynYlxalq tYşkilatlara üzvülük haqqı, humanitar, texniki vY digYr yardımlar, pul baratları vY digYr köçürmYlYr daxildir;}

_{- kapitalın vY maliyyYnin hYrYkYti hesabı- buraya neft bonusu, mühacirlYrin transferlYri, qeyri-maliyyY aktivlYrinin alınması (torpaq, onun sYrvYtlYri vY s.) daxildir;}

_-_{iqtisadiyyata}_invesitisiya_qoyulu_ş_u_-_buraya_AzYrbaycan_iqtisadiyyat_ı_na_birba_ş_a_{investisiyalar}_,_sYhmdar_kapital_vY_digYr_kapital_nцvlYri_,_portfel_{investisiyalar}_aiddir_;

_{- digYr investisiyalar: aktiv vY passv YmYliyyatlar, ticarYt kreditlYri, kreditlYr vY ssudalar (borclar) nYqd pullar vY depozitlYr vY digYr aktivlYr daxildir.}

_2005-_ci_ildY_AzYrbaycan_ı_n_tYdiyyY_balans_ı_n_ı_n_qurulu_ş_una_diqqYt_yetirdikdY_gцrьnьr_ki_,_cari_YmYliyyatlar_hesab_ı_,_ixrac_YmYliyyatlar_ı_,_gYlir_balans_ı_,_bir_ba_ş_a_xarici_{investisiyalar}_,_kapital_vY_maliyyY_hesab_ı_vY_s_._ьzrY_mьsbYt_saldo_YldY_olunmu_ş_dur_._ЦlkYnin_tYdiyyY_balans_ı_na_tYsir_edin_amillYr_bunlard_ı_r_:

_-_цlkYnin_sosial_-_iqtisadi_inki_ş_af_sYviyyYsi_,_{iqtisadiyyatda}_ba_ş_verYn_dYyi_ş_ikliklYr_,_xarici_dцvlYt_borclar_ı_n_ı_n_artmas_ı_,_iqtisadiyyat_ı_n_hYrbilY_ş_dirilmYsi_kapital_ı_n_beynYlxalq_hYrYkYtinin_miqyas_ı_,_beynYlxalq_ticarYtdYki_Ysasl_ı_dYyi_ş_ikliklYr_,_valyuta_mYzYnnYsi_,_inflyasiya_sYviyyYsi_vY_s_._TYdiyyY_balans_ı_bir_цlkYnin_xarici_цlkYlYrlY_iqtisadi_YlaqYlYrinin_mцvcud_vYziyyYtini_{sYciyyYlYndirYn}_{makroiqtisadi}_{gцstYricidir}_._Bir_цlkY_digYr_цlkY_ilY_iqtisadi_YlaqY_{istiqamYtlYrini}_-_mьYyyYn_edYrkYn_ilk_nцvbYdY_hYmin_цlkYnin_tYdiyyY_balans_ı_na_diqqYt_yetirir_._TYdiyyY_balans_ı_n_ı_n_bu_cYhYtini_nYzYrY_alaraq_hцkumYt_ard_ı_c_ı_l_olaraq_tYdiyyY_balans_ı_n_ı_mьxtYlif_ьsullarla_tYnzimlYyir_.

_{- tYdiyyY balansının tarazlaşdırılması. Bu mYqsYdlY dцvlYt tYdiyyY balansının kYsirini цdYmYk mYqsYdilY BVF-dYn ehtiyat (şYrtsiz) kredit alır vY qızıl valyuta ehtiyatlarından istifadY edir;}

_-_dцvlYt_bьdcYnin_vasitYsi_ilY_yenidYn_bцlgь_prosesindY_milli_gYlirin_xьsusi_зYkisinin_artmas_ı_;

_-_ölk_Y_nin_kapital_ixrac_ed_Y_n_ölk_Y_l_Y_rl_Y_beyn_Y_lxalq_iqtisadi_münasib_Y_tl_Y_r_Y_girm_Y_si_;

_{- xaric ölkYlYrdYn borc alınması vY ölkYnin aktivlYrinin xaricY satılması;}

_deflyasiya_siyasYtinin_hYyata_keзirilmYsi_,_bu_siyasYt_daxili_tYlYbin_azald_ı_lmas_ı_na_,_qiymYtlYrin_vY_YmYk_haqq_ı_n_ı_n_dondurulmas_ı_na_,_mьlkь_mYqsYdlYrY_bьdcY_xYrclYrinin_mYhdudla_ş_d_ı_r_ı_lmas_ı_na_yцnYldilir_._Deflyasiya_siyasYtinin_ьз_Ysas_mYqsYdi_vard_ı_r_{: 1)}_mYrkYzi_bank_ı_n_uзot_{dYrYcYlYrinin}_dYyi_ş_dirilmYsi_{; 2)}_kreditY_mYhdudiyyYt_qoyulmas_ı_{; 3)}_pul_kьtlYsinin_art_ı_m_ı_na_hYdd_qoyulmas_ı_.

_-_Devalvasiya_siyasYti_vasitYsilY_tYnzimlYmYdY_YmtYY_vY_xidmYtlYrin_ixrac_ı_stimulla_ş_d_ı_r_ı_l_ı_r_,_idxal_mYhdudla_ş_d_ı_r_ı_l_ı_r_vY_milli_valyutan_ı_n_kursu_a_ş_a_ğı_sal_ı_n_ı_r_.

_{TYsYrrьfat YlaqYlYrinin beynYlmillYşmYsi nYticYsindY tYdiyyY balansının beynYlxalq tYnzimlYnmYsi obyektiv zYrurYtY зevrilmişdir. VaxtilY C.M.Keyns bazarın avtomatik tYnzimlYnmYsinY qarşı зıxaraq tYdiyyY balansının dцvlYt tYnzimlYnmYsinY ьstьnlьk vermişdir. Bu dцvrdY dцvlYt makroiqtisadi tYnzimlYmY mexanizmlYrini gьclь surYtdY işY salmışdır.}

_T_Y_diyy_Y_balans_ı_n_ı_n_beyn_Y_lxalq_t_Y_nziml_Y_nm_Y_vasit_Y_l_Y_rin_Y_a_ş_a_ğı_dak_ı_lar_ı_aid_etm_Y_k_olar_:

_{- ixrac olunan beynYlxalq kreditlYrin şYrtlYrinin razılaşdırılması;}

_{- mYrkYzi banklar arasında qarşılıqlı qısa müddYtli kreditlYrin verilmYsi;}

_-_beynYlxalq_valyuta_-_kredit_vY_maliyyY_tY_ş_kilatlar_ı_n_ı_n_{kreditlYrindYn}_istifadY_olunmas_ı_;

_{İnkişaf etmiş xarici цlkYlYrin tYdiyyY balansı hYmişY aktiv olur. BelY ki, onların xarici investisiyalardan, beynYlxalq kreditlYrdYn vY xidmYtlYrdYn daxil olmalarının xьsusi зYkisi daha зoxdur. Kapital ixrac edYn цlkYlYr beynYlxalq valyutanın ixracı ilY bağlı xYrclYrini kapital ixrac olunan цlkYlYrdYn YldY olunan gYlirlYr hesabına цdYyirlYr.}

_Az_Y_rbaycan_müst_Y_qillik_Y_ld_Y_etdikd_Y_n_sonra_uzun_müdd_Y_t_t_Y_diyy_Y_balans_ı_nda_m_Y_nfi_saldo₍_passiv_Y_m_Y_liyyatlar₎_qal_ığı_üstünlük_t_Y_ş_kil_etmi_ş_dir_._Bel_Y_ki_,_ölk_Y_d_Y_mövcud_olan_sosial_-_iqtisadi_ç_Y_tinlikl_Y_r_(1991-1997-_ci_ill_Y_r₎_makro_-_iqtisadi_,_qeyri_-_sabit_v_Y_ziyy_Y_t_,_y_Y_ni_böhran_v_Y_ziyy_Y_ti_,_ciddi_maliyy_Y_ç_Y_tinlikl_Y_ri_ölk_Y_ni_xarici_ölk_Y_l_Y_rd_Y_n_iqtisadi_as_ı_l_ı_l_ı_qda_saxlam_ı_ş_,_iri_h_Y_cmli_beyn_Y_lxalq_kreditl_Y_r_al_ı_nm_ı_ş_,_ölk_Y_y_Y_xarici_investisiya_qoyulu_ş_u_h_Y_yata_keçirilmi_ş_dir_._Göst_Y_ril_Y_n_amill_Y_r_2000-_ci_il_Y_q_Y_d_Y_r_ölk_Y_nin_t_Y_diyy_Y_balans_ı_nda_m_Y_nfi_saldo_qal_ığı_n_ı_n_iqtisadi_üstünlük_t_Y_ş_kil_etm_Y_sin_Y_s_Y_b_Y_b_olmu_ş_dur_._Haz_ı_rda_Az_Y_rbaycan_iqtisadiyyat_ı_n_ı_n_inki_ş_af_ı_nda_sabit_v_Y_dinamik_art_ı_m_s_Y_viyy_Y_sinin_ba_ş_verm_Y_si_t_Y_diyy_Y_balans_ı_n_ı_n_strukturuna_müsb_Y_t_t_Y_sir_göst_Y_rmi_ş_dir_._Xüsusil_Y_,_ölk_Y_nin_ixrac_potensial_ı_geni_ş_l_Y_nmi_ş_,_xarici_v_Y_daxili_investisiya_qoyulu_ş_lar_ı_ndan_Y_ld_Y_olunan_g_Y_lirl_Y_rin_h_Y_cmi_artm_ı_ş_d_ı_r_.

Yüklə 15,57 Mb.

Dostları ilə paylaş:

1 ... 28 29 30 31 32 33 34 35 ... 43