BöLÜM 9 EĞİTİM, ÖĞretim ve kamuoyunun biLİNÇlendiRİlmesi Hazırlayan: Dr. Nuran Talu

Betam İklim Değişikliği Araştırmaları: Bahçeşehir Üniversitesi, Ekonomik ve Toplumsal Araştırmalar Merkezi/Betam tarafından hazırlanan bazı araştırma notları, Türkiye’de iklim değişikliği ile mücadele çalışmalarına akademik açıdan yapılan sosyo-ekonomik değerlendirmelerle katkı vermektedir. Medyanın rolünün irdelendiği “Yenilenebilir Enerji Haberlerinde Regülasyon ve Finansman Öne Çıkıyor”¹⁴ Araştırma Notu ve Türkiye’nin ekonomik büyümesi ile seragazı salımlarındaki ilişkinin irdelendiği “Türkiye Sera Gazı Salımı Azaltma Taahhüdü Vermekten Kaçınıyor”¹⁵ Araştırma Notu güncel çalışmalardır.

B - YAYGIN EĞİTİM
Türkiye’de “Sürdürülebilir Kalkınma İçin Eğitim” Faaliyetlerinde İklim Değişikliği
İklim değişikliği ile mücadele alanındaki farkındalık düzeyi, esasen toplumların sürdürülebilir kalkınma bilinçleri ile de doğrudan ilişkilidir.
“Sürdürülebilir Kalkınma İçin Eğitim”in temel amacı; eğitim ve öğrenme şansına sahip her bireyin doğal kaynaklardan doğru yararlanması ve sürdürülebilir bir yaşam biçiminin etkin kılınması konusunda bilgi sahibi olabilmesini sağlamaktır. Bu yolla uzun dönemde bir toplumsal dönüşümün gerçekleştirilmesi hedeflenmektedir. Sürdürülebilir kalkınmanın bir girişim olmaktan çıkarak, yaşantıya dökülmesinin tek yolu; sürdürülebilir kalkınma olgusuna inanmış ve bunu yaşam felsefesi haline getirmiş bireyler yetiştirmekten geçmektedir. Bu da eğitimin önemini ortaya çıkarmaktadır. Türkiye’de sürdürülebilir kalkınmada eğitim kurumlarına düşen rolün önemi, son dönemlerde algılanmaya başlanmış ve bu konudaki çalışmalar artmaya başlamıştır. Sürdürülebilir kalkınmanın ayrılmaz bir parçası ve somut uygulama alanı olan iklim değişikliği ile mücadele ile ilgili konularda bireyin örgün ya da yaygın eğitim sistemi için de eğitilmesi de bu çerçevede değerlendirilmektedir. “Sürdürülebilir Kalkınma İçin Eğitim” alanında, Milli Eğitim Bakanlığı, başta çevre ile doğrudan ilgili bakanlıklar olan Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Orman ve Su İşleri Bakanlığı, başta olmak üzere diğer ilgili kurum ve kuruluşlarla işbirliği halinde çalışmaktadır.
Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization/UNESCO), Türkiye Milli Komisyonu tarafından oluşturulan Sürdürülebilir Kalkınma İçin Eğitim Komitesi, Türkiye’de sürdürülebilir kalkınmanın teknik ve politika boyutlarının incelenmesi yönünde faaliyet göstermektedir. UNESCO’nun Doğal Bilimler kapsamında öncelikli olarak ele aldığı konular; Tatlı su ekosistemleri, İnsan, Biyolojik Çeşitlilik ve Ekoloji, Okyanuslar, Yer Bilimleri, Temel ve Mühendislik Bilimleridir.
Üniversite Bilim Merkezlerinde Sürdürülebilir Kalkınma İçin Eğitim: Türkiye’de son dönemlerde bazı üniversitelerin bünyelerindeki araştırma ve bilim merkezlerinin yapısı ve içeriği de sürdürülebilir kalkınma için eğitim verilmesi, bu amaçla bu merkezlerin yapısı ve içeriği , “Sürdürülebilir Kalkınma için Eğitim” kavramı doğrultusundaki rolleri açısından yeniden ele alınmakta ve bu yönde uygulamalar yapılmaktadır. İstanbul Teknik Üniversitesi Haziran 2012 ‘de ilk kez yapılan 1. Uluslararası Bilim Merkezleri ve Sürdürülebilir Kalkınma Eğitimi Sempozyumunda; i) bilim merkezlerinin kurumsal yapısı, faaliyetlerin içeriği, planlanması ve uygulanması, ii) bilim merkezlerinde görevli eğitmen ve rehberlere verilen eğitimin içeriği, iii) bilim merkezlerinde sürdürülebilir kalkınma eğitimleri ve iv) İlköğretimde sürdürülebilir kalkınma eğitimi konuları tartışılmıştır. Tartışmaları besleyen atölye çalışmaları ise; sürdürülebilir yaşam için parlak fikirler, yenilenebilir enerji, ekosistem, yer bilimleri, hava kirliliği ve iklim değişikliği olmuştur. Böylece, üniversite bilim merkezlerinin evrensel bir yaklaşımla çalışması, tanınırlığının sağlanması, bu alanda uluslararası işbirliğinin güçlenmesi ulusal/uluslararası araştırmacılar ile öğretmenlerin dikkatinin konu üzerine çekilmesi hedeflenmiştir.
Sürdürülebilirlik kavramını ekonomik, sosyal ve çevresel boyutları ile ele alarak kurumlarda sürdürülebilirlik yönetiminin etkin ve başarılı olabilmesi için halkla ilişkiler alanında yapılabileceklere odaklanan bazı akademik çalışmalar bulunmaktadır.¹⁶
Birinci Ulusal Sürdürülebilir Kalkınma için Eğitim Konferansı

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve Milli Eğitim Bakanlığının destekleri ile Bölgesel Çevre Merkezi tarafından düzenlenen, Türkiye’de ilk kez Kasım 2012’de yapılan Birinci Ulusal Sürdürülebilir Kalkınma için Eğitim Konferansı’nda sürdürülebilir kalkınma için eğitim alanında ulusal ve uluslararası süreç; tüm paydaşların uygulama alanlarına yönelik örnek çalışmalar; kavramın ulusal olarak hayata geçirilmesi için yapılması gerekenler tartışılmıştır.¹⁷

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Hizmetiçi Eğitimleri
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Eğitim ve Yayın Daire Başkanlığı tarafından, Bakanlığın yerel düzeyde etkinliğini artırmak üzere bakanlığın taşra teşkilatlarına sistematik bir şekilde hizmetiçi eğitim programları ve kapasite geliştirme faaliyetleri düzenlenmektedir. Yapılmakta olan eğitimler, doğrudan iklim değişikliği ile mücadele ile ilgili başlıklar altında olmasa da, ele alınan birçok konu, iklim değişikliği azaltım ve uyum ile ilgili temaları kapsamaktadır.
Çevre Orman Seyyar Eğitim Araçları
Mülga Çevre ve Orman  Bakanlığı tarafından halkta çevre bilincinin geliştirilmesi için 2011 yılında gerçekleştirilen "Çevre Orman Seyyar Eğitim Araçları Projesi" kapsamında, seyyar araçlardaki eğitim materyalleri ile Bakanlık il müdürlükleri kanalıyla ilköğretim öğretmenlerine 16 büyükşehirde eğitim verilmiştir. Seyyar araçlar ile Türkiye’de 81 ilde, 81 il ve 136 ilçe merkezi ile toplam 303 nokta ziyaret edilmiştir. Proje süresince 5.000.000 kişiye ulaşılmış, 500.000 fidan dikimim gerçekleşmiş ve 15.000 adet alışveriş filesi dağıtılmıştır.


Yeşil Kutu - Sürdürülebilir Kalkınma için Eğitim Seti
Yeşil Kutu Çevre Eğitimi Seti, REC Türkiye tarafından, başlangıç aşamasında Çevresel Avrupa Komisyonu LIFE Üçüncü Ülkeler Programı’nın desteğiyle hazırlanmıştır. Çok amaçlı bir çevre eğitim seti olan Proje ile 2005 yılından bu yana ülke çapında verilen 30’dan fazla eğitim semineri ile yüzlerce formatör öğretmen yetiştirilmiştir. 81 ilden 10.000’den fazla öğretmene ve yaklaşık 1.000. 000 öğrenciye erişilmiştir. Farklı disiplin ve kurumlardan 20 kişi, konuda uzman eğitmen olarak yetiştirilmiştir. Ayrıca 350’ye yakın Eğitim Fakültesi öğrencisi ile meslek öncesi eğitim çalışmaları yapılmıştır (2010 verileri). ¹⁸
Yeşil Kutu - Sürdürülebilir Kalkınma İçin Eğitim Seti, çevre koruma ve sürdürülebilir kalkınmayla ilgili belirli konulara odaklanmıştır. Yeşil Kutu; ders planları ve bilgi içeren çalışma notlarının yer aldığı bir öğretmen el kitabı, animasyon ve kısa filmlerin yer aldığı bir DVD, Türkiye ve Avrupa Birliği’nden örnekler ile çevre konularında kapsamlı bilgilerin yer aldığı etkileşimli bir CD ve ikilem oyun kartlarından oluşmaktadır. Yeşil Kutu Projesi özel sektör desteği de almıştır.¹⁹ Proje kapsamında, 2007 yılında Milli Eğitim Bakanlığı, Talim Terbiye Kurulu tarafından “Küresel Isınma ve İklim Değişikliği Genelgesi” yayımlanarak tüm ilköğretim okullarında uygulanmıştır. Yeşil Kutu web sitesinde halen projeye ilişkin doküman ve deneyimlerin paylaşılmasına devam edilmektedir.
2012 yılı itibariyle, Yeşil Kutu – Sürdürülebilirlik için Yeşil Fikirler” başlıklı yeni bir uygulama/yarışma ile beş yıldır Türkiye'nin her köşesinde öğrencileri ile pek çok faaliyet gerçekleştiren öğretmenlerin çalışmalarını topluma tanıtmaları ve sürdürülebilir kalkınma konusunda Türkiye'de eğitim odaklı yapılan çalışmaların duyurulması planlanmıştır.
Yeşil Vagon: Yeşil Kutu Projesinin bir eğitim seferberliğine dönüşmesine yol açmış. Yeşil Kutu’nun çok daha fazla sayıda öğretmen ve öğrenciye ulaşması amacıyla Yeşil Vagon Projesi 2008-2009 yıllarında gerçekleştirilmiştir.²⁰ T.C.Devlet Demiryolları Genel Müdürlüğü’nden kiralanan bir vagon, Yeşil Vagon’a dönüştürülerek, Yeşil Vagon öğretmen eğitimleri için konferans salonu olarak kullanılmıştır. Yerelde büyük ilgi gören sürdürülebilir ulaşıma dikkat çekmek amacıyla da kullanılmış olan Yeşil Vagonun ziyaret ettiği şehirler, 2008 yılında Malatya, Elazığ, Muş, Van ve 2009 yılında Niğde, Adana, Mersin, Karaman’dır.
İklim Sınıfı - İklim Değişikliğine Uyum Eğitici El Kitabı
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın koordinasyonunda, Birleşmiş Milletler tarafından yürütülen “Türkiye’nin İklim Değişikliğine Uyum Kapasitesinin Geliştirilmesi Birleşmiş Milletler Ortak Programı kapsamında gerçekleştirilen bu çalışma ile eğiticilere, iklim değişikliğinin farklı unsurları konusunda ayrıntılı ancak kolay anlaşılır bilgiler sunulması amaçlanmıştır. 2011 yılında hazırlanan İklim Değişikliğine Uyum Eğitici El Kitabı; İklim Değişikliği ile İlgili Genel Bilgiler (İklim Sistemi, Meteoroloji ve İklim Bilimi Arasındaki Fark, Sera Etkisi, İnsan Kaynaklı İklim Değişikliği vb) vermektedir. Kitap aynı zamanda; eğiticiler için iklim değişikliğinin etkilerine (Aşırı Hava Olayları, Doğal Afetler – Kuraklık, Seller ve Heyelanlar ve İklim Değişikliği, Su Kaynaklarına Etkiler, Tarıma Etkiler, Biyolojik Çeşitliliğe, Ekosistemlere ve Ormanlara Etkiler, İnsan Sağlığına Etkiler vb) nasıl uyum sağlanabileceğine dair dünyada ve Türkiye’deki durumu belirten güncel bilgileri içermektedir. Eğitici El Kitabı, eğiticiler için iklim değişikliğine dair son bilgileri içeren bir kaynak görevini de üstlenecektir. Proje ile öncelikle Seyhan Havzası’nda (Adana, Kayseri, Niğde) yaklaşık 150 öğretmene ve 2.000 çocuğa ulaşılmıştır.
Suyun Akılcı Kullanımına Yönelik Eğitim Kitapçığı
WWF-Türkiye tarafından UNDP destekli olarak Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Orman Genel Müdürlüğünün koordinasyonunda yürütülmüş olan “Orman Koruma Alanları Yönetiminin Güçlendirilmesi Projesi”²¹ kapsamında, 2011 yılında “Suyun Akılcı Kullanımına Yönelik Eğitim Kitapçığı” hazırlanmıştır. Su kaynaklarının yönetimi konusunda sistematik bir eğitim materyali olan bu çalışmada; i) suyun ve su döngüsünün yaşamın devamlılığı açısından önemi, ii) dünyada ve Türkiye’de su kaynaklarının durumu, iii) su kaynaklarının çeşitli sektörlerde tarım, sanayi, evsel kullanım vb) kullanımı ve iv) su ve ekosistemler (Sulak alanlar, ormanlar, su yönetimi ve hidroenerji bağı vb.) hakkında kapsamlı bilgiler verilmektedir. Çalışma ayrıca ilgili Projenin pilot alanı olan Küre Dağları Milli Parkı’nda su kaynaklarının korunmasında farkındalık yaratacak değerlendirmeleri içermektedir.
“Yine Yeni Yeniden Yenilenebilir Enerji”
“Fosil yakıtlar söz konusu olduğunda ne yazık ki hepimiz birer bağımlıyız” gerçeğinden hareketle, WWF-Türkiye “Yine Yeni Yeniden Yenilenebilir Enerji” kitapçığını hazırlamıştır (2010). Kitapçıkta iklim değişikliği ve yenilenebilir enerji ilişkisi ele alınarak yenilenebilir enerji teknolojileri tartışılmış olup, güneş paneli, rüzgâr enerjisi, biyoenerji, küçük ölçekli baraj projeleri, güneş pişiricisi, fotovoltaik ve rüzgar hibrid sistemi, güneş ısıtma sistemi ve jeotermal ısı pompaları hakkında bilgiler verilmektedir.


Enerji Yöneticisi Eğitimleri
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığının iklim değişikliği ile mücadeledeki eğitim faaliyetleri iki ana konu doğrultusunda gerçekleşmektedir. Bunlar, enerji verimliliği ve yenilenebilir enerji alanlarıdır. Bu faaliyetler Bakanlığın doğrudan ilgili ana birimi olan Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü²² tarafından yürütülmektedir. 2007 yılından bu yana yürürlükte olan Enerji Verimliliği Kanunu ve bu Kanunun uygulama yönetmeliği olan “Enerji Kaynaklarının ve Enerjinin Kullanımında Verimliliğin Artırılmasına Dair Yönetmelik” doğrultusunda; sanayide, binalarda, Organize Sanayi Bölgelerinde (OSB’ler) ve Elektrik Üretim Tesislerinde (EÜT) mevzuat gereği belirlenen koşullarla çok sayıda enerji yöneticisi istihdam edilmesi gerekmektedir. Bu durum, “Enerji Yöneticisi” eğitimlerini gündeme getirmiştir. Bu çerçevede; mevzuat gereği yetkilendirilmiş kurumlar (üniversiteler²³, meslek odaları) ve Enerji Verimliliği Danışmanlık (EVD) şirketleri tarafından enerji yöneticisi yetiştirmek amacıyla teorik ve uygulamalı sertifikalı eğitimler düzenlenmektedir.
Bu eğitimler 3-5 yıl süreliğine verilebilmektedir. EVD şirketlerinin eğitimleri KOSGEB²⁴ tarafından da destek sağlanmakta olup, Enerji Verimliliği Hizmetleri Destekleriyle ilgili maddeler KOSGEB Yönetmeliği'nde yer almaktadır. EVD şirketlerine enerji yöneticisi eğitimi düzenleme, enerji etüdü ve verimlilik arttırıcı proje hazırlama, proje uygulama ve danışmanlık gibi enerji verimliliği hizmetlerini yürütmek üzere, yetki belgesi verilmektedir. 2009-2011 yıllarında bina ve sanayi kategorilerinde toplam 38 şirkete yetki belgesi verilmiştir.²⁵
Bugüne kadar sanayi sektöründe enerji yöneticilerine yönelik 2602, bina sektöründe 1900 kişi olmak üzere toplam 4502 kişi eğitim sonunda sertifikalandırılmıştır. Yetkilendirilmiş Enerji Verimliliği Danışmanlık Şirketlerine (EVD) laboratuar kullanım desteği verilerek, bu şirketler tarafından bina ve sanayi sektörüne yönelik düzenlenen eğitimlerin uygulama kısımlarında 1459 kursiyer eğitilmiştir.
Sanayi ve bina sektörlerinde eğitim, enerji etüdü, verimlilik artırıcı proje hazırlama, uygulama ve danışmanlık hizmetlerini yürütmek üzere yetki belgesi almak isteyen şirketlerin sertifikalandırılmış eleman ihtiyacını karşılamak üzere 2011 yılında düzenlenen Etüt-Proje eğitimlerinde bina sektörüne yönelik çalışmalar yapmak üzere 90, sanayi sektörüne yönelik çalışmalar yapmak üzere de 89 kişi eğitilmiştir. ²⁶
FAO İklim Değişikliğine Uyum, Tarım ve Ormancılık Eğitimleri
FAO tarafından Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Orman ve Su İşleri Bakanlığı ve Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı teknik personelin, uzman ve yöneticilerinin iklim değişikliğine uyum konusunda kapasitelerini geliştirmek amacıyla 2011 yılında bir dizi eğitim düzenlemiştir. Çeşitli konu başlıklarında düzenlenen eğitimlere yaklaşık FAO İklim Değişikliğine Uyum, Tarım ve Ormancılık Eğitimleri’ne 500 kişi katılmıştır.
TMMOB-Makina Mühendisleri Odası Enerji Yöneticisi Uygulamalı Eğitim Merkezleri
TMMOB Makina Mühendisleri Odası (MMO),²⁷ 2009 yılında ETKB tarafından, sanayi ve bina sektörlerinde enerji yönetimi kursları düzenlemek üzere yetkilendirilmiş kurumlardan biridir. Enerji yönetimi kursları 2009 yılından bu yana, MMO’nun illerdeki şubeleri kanalıyla çeşitli illerde devam etmektedir. MMO tarafından çok sayıda ilde (İstanbul, Adana, Ankara, Antalya, Denizli, İzmir, Kayseri, Konya, Samsun ve diğer) 17`si sanayi, 23`ü binalar üzerine olmak üzere toplam 40 kurs düzenlenmiş ve 346`sı sanayi, 509`u bina olmak üzere toplam 855 mühendis ve teknik öğretmen belgelendirilmiştir. Binalara ‘Enerji Kimlik Belgesi’ uzmanı eğitimlerinde ise toplam 2.283 kişi belgelendirilmiştir.
Binalarda Enerji Verimliliğine Yönelik Toplum Bilincinin Artırılması Projesi (EnverIPAB²⁸ Projesi)
Uzun süredir ETKB tarafından uygulamada olan ENVER Programı²⁹ paralelinde 2008-2009 yılları arasında sürdürülen bu Projenin temel amacı; kamuoyunda farkındalık ve davranış değişikliği yaratarak ülkemizdeki binalarda enerjinin etkin kullanılması yoluyla yerel kaynakların korunmasını, enerjide ithal bağımlılığının azaltılmasını ve buna bağlı olarak daha az fosil yakıt tüketilmesidir.
Proje ile binalarda enerji verimliliği bilincinin artırılması ve bu yolla aile bütçelerinin, ülke ekonomisinin ve çevrenin korunması hedeflenmiştir. EnverIPAB Projesi’nin, öncelikli hedef grupları Bakanlık personeli, ilköğretim, lise ve üniversite öğrencileri ile ev hanımları olmuştur. EnverIPAB Projesi kapsamında bu hedef kitlelere yönelik bilgilendirme amaçlı seminerler, konferanslar, paydaş işbirliği faaliyetleri ve çalıştaylar şeklinde çeşitli etkinlikler düzenlenmiş olup, basılı materyallerle bilgilendirme sağlanmıştır. Ayrıca proje süresince televizyon, radyo, dergi ve gazete gibi çeşitli iletişim kanalları da etkin olarak kullanılmıştır.
Beyaz Masa
Yenilenebilir enerji kaynakları hakkında bilinçlendirme çalışmaları çerçevesinde, ETKB, Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü “Beyaz Masa” Uygulaması başlatılmıştır. Beyaz Masa uygulaması; özel sektörün rüzgar enerjisi projelerinin gerçekleştirilmesi ve rüzgâr santralarının hızla işletmeye alınması amacıyla, Türkiye’de rüzgar enerjisi sektörünün sorunları ve çözüm önerileri hakkında daha detaylı bilgiler edinmek için kurulan bir bilgi edinme birimidir.
Ulusal Enerji Verimliliği Hareketi
Ayrıca Enerji verimliliği konusunda, kamu kuruluşlarının farkındalık düzeyini arttırmak çalışmaları akılcı yönlendirmek amacıyla, 15.02.2008 tarihli 2008/2 sayılı Başbakanlık Genelgesi ile kamu kurum ve kuruluşlarında enerjinin etkin ve verimli kullanılmasına yönelik tedbirler belirlenmiştir. Bu Genelge ile “Ulusal Enerji Verimliliği Hareketi” başlatılmış ve 2008 yılı “Enerji Verimliliği Yılı” ilan edilmiştir.
Enerji Verimliliği (Tasarrufu) Haftası
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Enerji Verimliliği Koordinasyon Kurulu tarafından her yıl Ocak ayının ikinci haftasında, Enerji Tasarrufu Haftası etkinlikleri düzenlenmektedir. Bu etkinlikler kapsamında Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) ve TÜBİTAK işbirliği ile "Enerji Verimliliği" konulu, ilköğretim öğrencileri arası resim ve öykü dalında, lise ve dengi okul öğrencileri arasında ise proje dalında yarışmalar yapılmaktadır. Enerji verimliliği konusunda öğrencilerinin bilinçlendirilmesi amacıyla seminerler düzenlenmekte, öğrenci ve öğretmenlere yönelik çeşitli dokümanlar sağlanmaktadır.
Ayrıca kamu kurum ve kuruluşlarına hizmet içi eğitim programları kapsamında enerji verimliliği konulu seminerler verilmektedir. Hafta etkinlikleri kapsamında ayrıca, üniversite, sanayi ve kamu kurumlarındaki uzmanların bir araya gelerek bilgi ve deneyimlerini paylaştıkları Ulusal Enerji Verimliliği Forumu düzenlenmektedir. Forum faaliyetleri çerçevesinde, kamuoyunun enerji verimliliği bilinç seviyesinin ölçülmesi amacıyla anketler düzenlenmekte; broşür, kitap, afiş vb dokümanlar hazırlanarak kamu kurumlarına, üniversitelere, belediyelere, valiliklere, enerji verimliliği ile ilgili etkinliklerde katılımcılara dağıtılmaktadır.
İklim Değişikliği Azaltım Faaliyetlerinde Sanayide Enerji Verimliliğinin Artırılmasında Farkındalık ve Eğitim Çalışmaları
Türkiye’de sanayi sektöründe enerji verimliliğinin artırılarak, Türkiye’de enerji güvenliği risklerini hafifletmek, ithalata bağımlılığı azaltmak ve başta CO₂ olmak üzere sera gazı emisyonlarını kontrol altına almak ulusal enerji politikası hedeflerinin ayrılmaz bir parçasıdır. Bu doğrultuda özellikle son yıllarda Türk sanayisinde enerji verimli proses ve teknolojilerin yaygın bir şekilde benimsenmesinin önündeki finans, kapasite, teknoloji ve politika engellerinin kaldırılmasına yönelik olarak çeşitli önlemler alınmakta, yaygınlaştırma faaliyetleri yürütülmektedir.
Bu çalışmalar/projeler, eko-verimlilik alanında sektör uzmanlarına yönelik farkındalık ve eğitim faaliyetlerini de mutlaka içermektedir. Bu çerçevede, güncel projeler olarak; Küresel Çevre Fonu (GEF) Sanayide Enerji Verimliliğinin Artırılması Projesi, İzmir’de Eko-verimlilik (Temiz Üretim) Uygulamalarının Yaygınlaştırılması Projesi, Türkiye’de Temiz Üretim Uygulamalarının Yaygınlaştırılması için Çerçeve Koşulların ve Ar-Ge İhtiyacının Belirlenmesi Projesi örnek olarak verilebilir.

Tekstil - Deri, Gıda - İçecek, Kimyasal Madde ve Metal İşlem- Makina Sektörlerinde İklim Değişikliğine Uyum İçin Farkındalık, Eğitim ve Uygulama
Tekstil - Deri, Gıda - İçecek, Kimyasal Madde ve Metal İşlem- Makina sektörlerinde iklim değişikliğine uyum için farkındalık yaratmak amacıyla 2008-2011 yılları arasında bu sektörlerde pilot uygulamalar Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı (TTGV)³⁰ tarafından gerçekleştirilmiştir. Temiz Üretim (Eko-Verimlilik) Programı³¹ çerçevesinde yürütülen bu çalışmada temelde, iklim değişikliğinin etkilerine uyumda, sanayi ayağının öneminin vurgulanması, sektörlerin Ar-Ge ve Teknolojik Yenilik kapasitesinin gelişmesi, bu anlamda akademik altyapı, insan gücü ve bilgi kapasitesi arasında güçlü sinerjilerin oluşması amaçlanmıştır.
Eko-Verimlilik Programında, pilot uygulama seviyesinde temiz üretimin “su tüketimi” boyutu ele alınmıştır. Programda; eko-verimlilik ve temiz üretim kavramlarının, seçilen sektörlerde (Tekstil - Deri, Gıda - İçecek, Kimyasal Madde ve Metal İşleme – Makina³²) iklim değişikliğinin su kaynaklarına olan etkisi dikkate alınarak algılaması, bu konuda sanayicinin bilinçlendirilmesi/bilgilendirilmesi ve sonuçta bu gibi uygulamaların yaygınlaştırılması amaçlanmıştır. Program süresince yerel, ulusal ve uluslararası işbirliği ağlarının oluşturulmasına yönelik çeşitli faaliyetler gerçekleştirilmiştir.
Yerel paydaşlarla işbirliği içinde farkındalık yaratmaya ve bilgilendirmeye yönelik bir eğitim programı uygulanmış olup, bu eğitimler, ulusal kapasitenin güçlendirilmesi, ulusal uzmanların yetiştirilmesi ve orta-uzun vadede işbirliği içerisinde çalışılacak bir ağyapının geliştirilmesi amacıyla iki aşamalı olarak gerçekleşmiştir. Bu çerçevedeki eğitim materyallerine; “Sanayide Eko-Verimlilik (Temiz Üretim) Kılavuzu: Yöntemler ve Uygulamalar” başlıklı bilgi dokümanı ve TTGV tarafından iklim değişikliği ve sanayide verimliliğini vurgulayan film örnek olarak verilebilir.
Otomobillerin Yakıt Ekonomisi ve CO₂ Emisyonu Konusunda Tüketicilerin Bilgilendirilmesi
Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın yürütücülüğünde “Yeni Binek Otomobillerin Yakıt Ekonomisi ve CO₂ Emisyonu” Konusunda Tüketicilerin Bilgilendirilmesine İlişkin Yönetmelik”,³³ tüketicilerin bilinçli seçim yapabilmesine imkân vermek için, piyasada satışa veya kiraya sunulan yeni binek otomobillerinin CO₂ emisyonu ve yakıt ekonomisi ile ilgili bilgi edinilmesini sağlamayı amaçlamaktadır.
Bu kapsamda Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından başlatılan yeni bir uygulama ile otomobil satın almak isteyen tüketicilerin, Türkiye’de satılan tüm otomobillere ait yakıt tüketimi ve emisyon değerlerini BSTB’nin internet sitesinde bulmaları sağlanmıştır. Bu çerçevede Bakanlık web sitesinde, e-hizmetleri kapsamında “Binek Otomobil Yakıt Ekonomisi ve CO₂ Emisyonu Tüketici Sorgulama Ekranı” veri tabanı sayfası yer almaktadır.³⁴
Bu veri tabanında kamuoyunun aydınlatılmasına yönelik bilgi olarak “Bu veri tabanında sunulan yakıt tüketimi ve emisyon değerleri, uluslararası geçerlilik taşıyan Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu (BM/AEK) ve Avrupa Birliği Teknik Düzenlemelerine göre yapılan testlere istinaden hazırlanmış olan araçla ilgili onay belgelerinden derlenen test değerleridir. Bir otomobilin gerçek yakıt tüketimi ve emisyonun değerlerinin belirlenmesinde, otomobilin test değerleri ve yakıt verimliliğinin yanı sıra araç kullanma alışkanlığı gibi diğer teknik olmayan faktörler de önemli rol oynar.
CO₂, küresel ısınmaya neden olan en önemli sera gazıdır” notu yer almaktadır.
Çiftçilerin Eğitimi
Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, kırsal alanlarda tarım ve tarım dışı istihdamın geliştirilmesi, gelirlerin artırılması ve farklılaştırılması, kadın ve genç nüfusun eğitim ve girişimcilik düzeyinin yükseltilmesine yönelik tedbirlerin alınması ve kırsal kalkınma program, proje ve faaliyetlerine ilişkin düzenlemelerin yapılması ve bu konularda kamu kuruluşları arasında koordinasyonu sağlamakla görevlidir. Çiftçiler için eğitim ve yayım faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi gibi faaliyetler Bakanlığın görevleri arasındadır.
Bu çerçevede; Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından çiftçilere yönelik olarak iklim değişikliğinin tarım ve hayvancılık sektörlerine olan etkileri ile ilgili olarak bilinçlendirme ve eğitim faaliyetleri yürütmektedir. İklim değişikliğine uyumu ilgilendiren konularda bilinçlendirme ve eğitim faaliyetleri İyi Tarım Uygulamaları Hakkında Yönetmelik³⁵ gereğince yapılmakta olup, suyun etkin kullanımı amacıyla çiftçilerin salma sulama yönteminden damla ve yağmurlama sulama sistemlerine geçmesine ve bitki sulama yöntemlerine yönelik eğitimler verilmektedir. Bu çalışmalar yerel düzeyde Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl ve İlçe Müdürlüklerinin koordinasyonunda gerçekleştirmekte olup, belirli periyotlarda çeşitli yayın organları ile, iklim değişikliğinin tarım sektörü üzerine etkileri hakkında hedef kitlenin bilinçlenmesi ve bilgilendirilmesi sağlanmaktadır.
ODTÜ İklim Değişikliği, Uyum Politikaları ve Türkiye Sertifikalı Eğitim Programı
“Türkiye’nin Ulusal İklim Değişikliği Uyum Stratejisi ve Eylem Planı” hazırlanırken; Türkiye’de iklim değişikliğinin etkilerine uyum sağlamada, ülke çapındaki farkındalık, eğitim, katılım ve kurumlarda kapasite geliştirme açısından gerekli ihtiyaçların tespitine yönelik kapsamlı bir “İklim Değişikliğine Uyumda Bilgi İhtiyaçları Anketi (Knowledge Needs for Adaptation to Climate Change Survey)” yapılmıştır.
Bu araştırmanın sonuçları doğrultusunda, Stratejinin geliştirilmesine destek olmak amacıyla bir dizi eğitim faaliyeti gerçekleştirilmiştir. Süreçte, iklim değişikliğine uyum, bugüne kadar ilk kez bir üniversite sertifika programının konusu olmuştur.³⁶
Ortak Program tarafından ayrıca, iklim değişikliğine uyum üzerine bir Lisans-üstü Program’ının hazırlanması için Orta Doğu Teknik Üniversitesi Yer Sistem Bilimleri Bölümü ile işbirliği yapılmış ve bir ders içeriği sunulmuştur.