BöLÜm I aydin iLİ ve ekonomiSİ

4.3.2.9 Maliyet-Kâr-Hacim Analizi Yönünden Değerlendirme

Maliyet-Kâr-Hacim yönünden değerlendirmede Başabaş Noktası (Break Even Point) kullanılacaktır. Bu analiz tekniği, sabit maliyetler, değişken maliyetler ve kâr arasındaki ilişkilerin incelenmesinde kullanılan bir analiz tekniğidir.

Sabun fabrikasının değişken maliyetleri, hammadde, yardımcı madde, satış giderleri ve ambalajlama maliyetleridir. Sabit maliyetler ise, işçilik, bakım-onarım, genel giderler, amortismanlar ve faiz giderleridir.
Sabun fabrikasında üretilen ürünlerin birim değişken maliyet ise aşağıdaki gibi oluşacaktır.
Birim Değişken Maliyet = Toplam Değişken Maliyet / Toplam Üretim

Birim Değişken Maliyet = 24,179,752,886,120 TL/ 24,320 ton

Birim Değişken Maliyet = 994,233,260 TL/ton
Bu işlemden sonra, yapılması gereken toplam maliyet fonksiyonun yapılmasıdır. Bunun için, y= a + bx formülünden yaralanılacaktır. Burada, “y” toplam maliyeti, “a” sabit maliyeti, “b” birim değişken maliyeti ve “x” de üretim miktarını göstermektedir. İşletmenin ilk üç yılında, faiz giderleri oluşacağı için, ilk üç yıldaki ve son iki yıldaki sabit maliyetler farklı gerçekleşecektir. Buna göre işletmenin yıllar itibariyle maliyet fonksiyonu şu şekilde oluşacaktır.
y_{1.yıl-2.yıl-3.yıl}= 1,956,599,119,950 + 994,233,260 x

y_{4.yıl-5.yıl} = 1,135,349,119,950+ 994,233,260 x

Sabun fabrikasında üç çeşit üretim yapılması öngörülmektedir. Bu yüzden başabaş noktası analizi yapılırken farklı bir yöntem uygulanacaktır.
İlk önce her bir mal çeşidinin genel satış içindeki payı hesaplanacak, daha sonra her mal çeşidinin birim değişken maliyeti birim satış fiyatına oranlanacaktır (Akgüç, 1998 :116).

Mal Tipi	Birim Fiyat (Ton Başına)	Satış Hacmi İçindeki Payı	Değişken Maliyet Oranı (Birim Değişken Mal. /Birim Fiyat)
Tuvalet Sabunu	2,000,000,000	%85.9	%49.7
Banyo Sabunu	1,750,000,000	%11.7	%56.8
Yeşil Sabun	1,700,000,000	%2.4	%58.4

Mal Tipi	Satış Hacmi İçindeki Payı	Değişken Gider Oranı	Birim Değişken Maliyet / Birim Satış Fiyatı (Satış Hacmi x Değişken Gider Oranı)
Tuvalet Sabunu	%85.9	%49.7	0.426
Banyo Sabunu	%11.7	%56.8	0.066
Yeşil Sabun	%2.4	%58.4	0.140
TOPLAM			0.632

BBN_{Satış Hacmi} = Toplam Sabit Maliyet / 1-(Birim Değişken Maliyet / Br. Satış Fiyatı)

formülünden,
BBN Satış Hacmi_{1.yıl-2.yıl-3.yıl}= 1,956,599,119,950 / 1- 0.632

BBN Satış Hacmi_{1.yıl-2.yıl-3.yıl}= 5,316,845,434,646 TL
Sabun Fabrikasının dördüncü ve beşinci faaliyet yıllarında faiz giderleri kalemi olmadığı için sabit giderler değişecektir. Buna göre, dördüncü ve beşinci yıllardaki başabaş noktası satış hacimleri aşağıdaki şekilde olacaktır.
BBN Satış Hacmi_{4.yıl-5.yıl}= 1,135,349,119,950/ 1- 0.632

BBN Satış Hacmi_{4.yıl-5.yıl}= 3,085,187,825,951 TL
Sabun fabrikası, faaliyet gösterdiği birinci, ikinci ve üçüncü yıllarda 5,316,845,434,646 TL’den fazla bir satış hasılatı gerçekleştirdiği taktirde kâra geçecektir. Faaliyetini sürdürdüğü, dördünce ve beşinci yıllarda 3,085,187,825,951 TL’den fazla bir satış hasılatı gerçekleştirdiği takdirde kâra geçecektir.

4.3.2.10 Milli Ekonomi Yönünden Değerlendirme

Yatırımı düşünülen işletmenin katma değeri hesaplanırken, üçüncü yıldaki faaliyet verileri alınmıştır. Bu verilerin kullanılmasının sebebi, üçüncü yıldaki kapasite kullanım oranının işletme için en uygun oran olduğunun düşünülmesidir.

Net Yurtiçi Katma Değer = Personel Gideri + Projenin Vergiden Önceki Kârı+ Faiz Giderleri

Net Yurtiçi Katma Değer = 267,600,000,000+ 3,477,202,717,212+ 821,250,000,000

Net Yurtiçi Katma Değer= 4,566,052,717,212 TL
Aydın İli’nde bir sabun fabrikası kurulduğu takdirde, bu işletmenin İlin GSYİH’na 4,566,052,717,212 TL’lik bir katkıda bulunacaktır. Bu katma değerin İl’de kalması kuşkusuz İlin ekonomik kalkınmasına büyük katkıda bulunacaktır. Aydın İli’nin 2000 yılı GSYİH 416,113,000,000,000 TL’dir (bkz. Çizelge 34). Basit bir orantıyla, kurulacak sabun fabrikası İlin GSYİH hasılasında %5 ile %10 arasında bir artış meydana getirecektir.
Net Yurtiçi Katma Değer rakamından hareketle, yatırımın üretkenliğini ise, aşağıdaki gibi hesaplamak mümkündür:
Yatırımın Üretkenliği= Net Yurtiçi Katma Değer ÷ Toplam Yatırım Tutarı

Yatırım Üretkenliği= 4,566,052,717,212 ÷ 2,411,070,143,619

Yatırımın Üretkenliği= %188
Sabun fabrikası faaliyete geçtiği takdirde, bu fabrika için harcanan toplam yatırım tutarının %188’i yine Türkiye ekonomisine geri dönmekte diğer bir deyişle Türkiye ekonomisine % 188 oranında katkı sağlamaktadır.
Sabun fabrikasının, sermayesinin istihdam oranı da aşağıdaki hesaplanmıştır:
Sermayenin İstihdam Oranı = Toplam Yatırım ÷ Personel ve İşçi Sayısı

Sermayenin İstihdam Oranı = 2,411,070,143,619 ÷ 42

Sermayenin İstihdam Oranı = 57,406,431,990 TL/kişi’dir.
Sabun fabrikasında 1 kişinin iş sahibi olması için 57,406,431,990 TL harcanmaktadır. Bulunan değer, oldukça düşük olduğu için, yatırım projesinin istihdama katkısı fazla oluyor demektir.
Sermaye istihdam oranın düşük olması, daha fazla istihdamı ifade ettiğinden tercih edilmektedir (Büker ve Aşıkoğlu, 199:309).

Millî ekonomi yönünden değerlendirme de bir diğer ölçüt de sermayenin hasıla oranıdır. Sabun fabrikası için bu oran aşağıdaki gibi hesaplanmaktadır:

Sermayenin Hasıla Oranı = Toplam Yatırım ÷ Net Yurtiçi Katma Değer

Sermayenin Hasıla Oranı= 2,411,070,143,619 ÷ 4,566,052,717,212

Sermayenin Hasıla Oranı= 0.52’dir.
Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde genel olarak, sermaye hasılat oranı düşük olan, yani kıt faktör durumundaki sermaye ile azâmi değerin sağlanabileceği, dolayısıyla fazla sermaye ihtiyaç göstermeyen projelere öncelik verilmektedir. Türkiye’de daha önceden sermaye hasıla oranında herhangi bir standart geliştirilmediğinden en azından iki alternatifli yatırım projelerinde düşük olan tercih edilmesi lâzım gelmektedir (Bayar, 2000: 344).
Ancak, daha önce hazırlanan yatırım projelerine bakıldığında genel olarak bu oranın 0.5 ve 2 arasında değiştiği görülmektedir. Bu bakımdan, sabun fabrikasının sermaye hasıla oranı makul ölçülerdedir.