##book id=065//book name= Azərbaycan dili və nitq mədəniyyəti

##num= 3// level= 1// sumtest=30 // name= Azərbaycan nitq mədəniyyəti fənninin obyekti, məqsədi, vəzifələri və əhəmiyyəti //

1. Nitq mədəniyyətinə aid edilmiş cəhətlərdən biri yanlışdır.

A) Nitq mədəniyyəti anlayışına yazı mədəniyyəti də daxildir.

B) Nitq mədəniyyəti tətbiqi dilçilik sahəsidir.

C) Nitq mədəniyyəti ümumi mədəniyyətin tərkib hissəsi olub, dilin normalarını müəyyənləşdirən nəzəri axtarışlar kompleksidir.

D) Nitq mədəniyyətinin əsas tələblərindən biri nitqin aydınlığı və düzgünlüyü - dür.

E) Nitq mədəniyyəti nəzəri dilçilik sahəsi olub, hər hansı bir dilin normalarını müəyyənləşdirən təcrübi tədbirlər kompleksidir.

2. Nitqin aydın olması üçün verilən tələblərdən biri yanlışdır.

A) materialı sistemləşdirmək

B) danışılacaq mövzu ilə bağlı material və faktlar toplamaq

C) adi intonasiyadan istifadə etmək

D) məntiqi vurğulu sözü nəzərə çarpacaq dərəcədə tələffüz etməyə nail olmaq

E) mətndəki mənası çətin sözləri izah etmək

3. Bəndlərin birindəki fikir nitq mədəniyyətinin vəzifəsinə aiddir.

A) sözlərin söz birləşmələrinin yaranmasındakı rolunu müəyyənləşdirmək

B) sözün qrammatik mənasını araşdırmaq

C) cümlənin məqsəd və intonasiyaya görə növlərini müəyyənləşdirmək

D) ədəbi dil normalarını tənzimləmək və qorumaq

E) sözyaratmanın yollarını araşdırmaq

4. Filologiyanın dildən ünsiyyət vasitəsi kimi istifadə qaydalarını öyrənən təcrübi sahəsi hansıdır?

A) Fonetika

B) Üslubiyyat

C) Nitq mədəniyyəti

D) Morfologiya

E) Leksikologiya

5. Bunlardan birinin konkret predmeti yoxdur.

A) Nitq mədəniyyəti

B) Dilçilik

C) Məntiq

D) Psixologiya

E) Pedaqogika

6. Bunlardan biri natiqlik sənətinin cəhətləri sırasında verilə bilməz.

A) Orfoepik və intonasiya qaydalarına əməl edilməsi

B) Materialın icadı və onun hazırlanması

C) Materialın plan üzrə müvafiq formaya salınmasi

D) Materialın şifahi şərhinin ədəbi - üslubi cəhətdən işlənməsi

E) Nitqin söylənilməsində intonasiya və emosiya kimi məsələlərin nəzərə alınmaması

7. Biri natiqlik sənətinin tələblərinə aid deyildir.

A) nitqə əvvəlcədən hazırlaşmaq

B) uzunçuluğa yol verməmək

C) auditoriyanın səviyyəsini nəzərə almaq

D) mimika və jestlərdən istifadə etməmək

E) düzgün, dəqiq, ifadəli danışmaq

8. Bunlardan birini natiqin məharətinin beş cəhətinə aid etmək olmaz.

A) materialın öyrənilməsi

B) plan tərtibi

C) nitqin texnikası və vasitələri

D) materialın ədəbi - üslubi cəhətdən işlənməsi

E) materialın icadı

9. Tətbiqi dilçiliyin bu bölməsində dil faktı, hadisəsi yox, üsullar, qayda - qanunlar sistemi öyrənilir.

A) Derivatologiya

B) Fonetika

C) Qrammatika

D) Leksikologiya

E) Nitq mədəniyyəti

10. Nitq mədəniyyətinə aid edilmiş cəhətlərdən biri yanlışdır.

1 - Nitq mədəniyyəti nəzəri dilçilik sahəsi olub, hər hansı bir dilin normalarını müəyyənləşdirən təcrübi tədbirlər kompleksidir.

2 - Nitq mədəniyyəti tətbiqi dilçilik sahəsidir.

3 - Nitq mədəniyyəti ümumi mədəniyyətin tərkib hissəsi olub, dilin normalarını müəyyənləşdirən nəzəri axtarışlar kompleksidir.

4 - Nitq mədəniyyətinin əsas tələblərindən biri nitqin aydınlığı və düzgünlüyüdür.

5 - Nitq mədəniyyəti anlayışına yazı mədəniyyəti də daxildir.

A) 1, 4

B) 2, 4

C) 1, 5

D) 2, 4, 5

E) 3, 4

11. Təmiz nitqə aid olanları seçin.

1 - tüfeyli sözlərdən uzaqlaşmaq

2 - milli sözlərdən az istifadə etmək

3 - jarqondan istifadə etməmək

4 - ümumişlək sözlərdən istifadə etməmək

5 - luzumsuz alınmalardan uzaq olmaq

A) 3, 4

B) 2, 4

C) 1, 4

D) 2, 4, 5

E) 1, 3, 5

12. Düzgün olmayan fikirləri seçin.

1 - İntonasiya nitqin ənginliyində və emosionallığında heç bir rol oynamır.

2 - Nəfəsin düzgün tənzim olunmaması diksiyanın pozulma səbəblərindən biridir.

3 - Nitq fasiləsi məntiqi funksiya daşıya bilməz.

4 - Sual cümlələrinin bədii nitqdə işlənən, cavab tələb etməyən növü ritorik sual adlanır.

A) 3, 4

B) 1, 2, 4

C) 1, 4

D) 2, 4, 3

E) 1, 3

13. Aşağıda verilmiş cümlələrin hansında ədəbi dilin morfoloji norması pozulmuşdur.

1 - Yarpaqlar payızda tökülürlər

2 - O mənə dostumdan narazıçılığıını bildirdi.

3 - Alim də, şair də, dağda çoban da

Deyirlər öz mahnısını ana dilində

4 - Qaşın, gözün, şirin sözün

Aldı mənim canımı

5 - Bütün çatışmamazlıqları aradan qaldırmaq lazım gələcək

A) 3, 5

B) 1, 2

C) 3, 4

D) 2, 5

E) 1, 4

14. XIX əsrdə Azərbaycanda hansı praktik natiqlər yetişmişdir?

1 - M. Ş. Vazeh, M. F. Axundov

2 - Ş. İ. Xətai, M. P. Vaqif

3 - A. A. Bakıxanov, Q. B. Zakir

4 - N. Nərimanov, H. Cavid

5 - C. Məmmədquluzadə, Bəkir Çobanzadə

A) 1, 3

B) 2, 1

C) 4, 3

D) 3, 1

E) 4, 2

15. Y. V. Çəmənzəminli “Dil məsələsi” adlı məqaləsində dil haqqında nə yazılmışdır?

1 - Dil çirklik sevməz, zor və güc də qəbul etməz.

2 - Dil öz kökü üstə bitər, qalxar, qol - qanaq açar və bu asudəlik, təbiilik sahəsində də böylə gözəl, zərif və genişbir halə gələr ki, hamını heyran qoyar.

3 - Bacardıqca qısa və mənalı danış.

4 - Səndən bir söz soruşmasalar demə.

5 - Məclis əhli xahiş etsə, danışa bilərsən.

A) 2, 5

B) 1, 2

C) 4, 5

D) 3, 4

E) 1, 3

16. Nitq mədəniyyətinə aid cəhətləri uyğun müəyyən edin:

1 - Nitq mədəniyyəti anlayışına yazı mədəniyyəti daxil deyildir.

2 - Nitq mədəniyyəti nəzəri dilçilik sahəsi olub, hər hansi bir dilin normalarını müəyyənləşdirən təcrübi tədbirlər kompleksidir.

3 - Nitq mədəniyyəti tətbiqi dilçilik sahəsidir və nitq mədəniyyəti anlayışına yazı mədəniyyəti də daxildir.

4 - Nitq mədəniyyəti ümumi mədəniyyətin tərkib hissəsi olub, dilin normalarını müəyyənləşdirən nəzəri axtarışlar kompleksidir.

5 - Azərbaycan nitq mədəniyyəti fənninin mövzusu, məqsədi, vəzifələri ilə yanaşı predmeti də vardır.

1 - Nitq mədəniyyətinin əsas tələblərindən biri nitqin yığcamlığı və səlisliyidir.

A) 4, 5, 6

B) 1, 2, 5

C) 2, 3, 4

D) 3, 4, 6

E) 1, 2, 3

17. Nitq intonasiyasına aid olmayan elementləri seçin.

1 - testlər

2 - mətnlər

3 - yazılı nitq

A) 2, 3, 1

B) 3, 2, 1

C) 1, 2, 3

D) 2, 3, 1

E) 1, 3, 2

18. Nitq intonasiyasına aid olan elementləri seçin.

1 - fasilə

2 - vurğu

3 - temp

4 - melodiya

A) 4, 5, 1, 3

B) 2, 3, 4, 1

C) 2, 4, 1, 3

D) 3, 4, 1, 2

E) 1, 2, 4, 3

19. Vurğunun növlərinə aid olanları seçin.

1 - söz vurğusu

2 - məntiqi vurğu

3, həyəcanlı vurğu

A) 1, 2, 4

B) 1, 2

C) 1, 3, 6

D) 2, 5, 6

E) 1, 2, 3

20. Nitq mədəniyyətində monoloji nitqə aid olanları seçin.

1 - mühazirə

2 – nitq

3 - məlumat

4 – çıxış

A) 1, 4

B) 2, 4, 5

C) 1, 3, 4, 2

D) 3, 4

E) 2, 4, 3

21. Nitqdə ifadəliliyi yaradan vasitələrdən biri yanlış verilmişdir.

1 - Hərflər

2 - İntonasiya

3 - Leksik vahidlər

4 - Frazeoloji vahidlər

5 - Ritorik suallar

A) 3

B) 2, 5

C) 4, 5

D) 1

E) 1, 2

22. Qrammatik səviyyədə obrazlılığı, emosionallığı yaradan vasitələrdən biri yanlış verilmişdir.

1 - Assonans

2 - Xitablar və nidalardan istifadə

3 - İnversiya

4 - Elliptik cümlələr

5 - Ritorik suallı cümlələr

A) 1, 2

B) 2, 5

C) 4

D) 2, 4

E) 1

23. Bunlardan biri fonetik səviyyədə nitqin ifadəliliyini artırır.

1 - Alliterasiya

2 - İnversiya

3 - Ritorik sual

4 - Ellipsis

5 - Təzad

A) 1

B) 2, 5

C) 4, 5

D) 3

E) 1, 2

24. Bunlardan biri leksik səviyyədə nitqin ifadəliliyini artıra bilməz.

1 - Assonans

2 - Sinonimlər

3 - Antonimlər

4 - Frazeoloji vahidlər

5 - Aforizmlər

A) 1

B) 2, 5

C) 4

D) 2, 4

E) 1, 2

25. Nitq mədəniyyəti fənninin əlaqəsi olduğu elm sahələrini ardıcıllıqla düzün.

1 - ədəbiyyat

2 - dilçilik

3 - pedaqogika

4 - tarix

5 - psixologiya

6 - etika

7 - estetika.

8 - fiziologiya

9 - məntiq

A) 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9

B) 2, 1, 5, 3, 4, 6, 7, 8, 9

C) 3, 2, 4, 1, 5, 6, 7, 8, 9

D) 1, 2, 4, 5, 3, 6, 8, 7, 9

E) 3, 4, 1, 2, 5, 6, 7, 8, 9

26. Natiqləri yaşadığı dövrlərə görə ardıcıl düzün

1 - Aristotel

2 - Demosfen

3 - Kvintilian

4 - Sıseron

A) 4, 1, 2, 3

B) 2, 1, 3, 4

C) 1, 2, 4, 3

D) 3, 2, 1, 4

E) 2, 4, 3, 1

27. Dilçilik elminin bölmələrini ardıcıl düzün

1 - leksikologiya

2 - sintaksis

3 - morfologiya

4 - fonetika

A) 3, 2, 1, 4

B) 2, 1, 3, 4

C) 4, 1, 2, 3

D) 4, 1, 3, 2

E) 2, 4, 3, 1

28. Uyğunluğu düzgun müəyyən edin.

I – nitq mədəniyyəti

II – morfologiya

1 - Bu bölmədə dil faktı, hadisəsim yox, üsullar, qaydalar, qanunlar sistemi öyrənilir.

2 - Sözlər ümumi qrammatik xüsusiyyətlərinə görə bölünür.

3 - Nəzəri dilçilik şöbəsidir.

4 - Tətbiqi dilçilik sahəsinə daxildir.

5 - Bu bölmədə hər şeydən əvvəl, dilin fəaliyyətdə olan normalarının və kateqoriyalarının tələblərinə ciddi əməl olunur.

6 - Sintaksislə birgə qrammatikanı təşkil edir.

A) I – 3, 4, 6; II - 1, 2, 5

B) I – 2, 3, 5; II – 1, 4, 6

C) I – 3, 4, 5; II – 1, 2, 3

D) I – 1, 2, 3; II – 4, 5, 6

E) I – 1, 4, 5; II – 2, 3, 6

29. Uyğunluğu müəyyən edin:

I – Məntiqi vurğulu cümlə

II - Vurğusu ilk hecaya düşən sözlər

III – Həyəcanlı vurğu

1 – dövlət, məkan, ölkəmiz

2 – Nizami bu il yarışda iştirak etdi.

3 – məktəb, evdar, şəhərcik

4 – lider, opera, kosmos

5 – Nə gözəl.

A) I - 3; II - 4; III - 4

B) I - 2, ; II - 1, III - 5

C) I – 2, II - 4; III - 5

D) I - 4, II - 3, III - 1

E) I - 1, II - 3, 4 III - 2

30. Uyğunluğu müəyyən edin:

I – Qədim Yunan natiqləri

II - Qədim Roma natiqləri

1 – Lisey, İsey, Molon, Aristotel

2 – Lomonosov, Dostoyevski

3 – Antoni Mark, Koton, Qranxi

4 – N. Vəncər, N. Tusi

A) I - 1, II - 4

B) I - 2, II - 1

C) I - 3; II - 4

D) I - 4, II - 3

E) I - 1, II - 3