Borusan, 25. Basar

(7)
(8)

II. Hır Analizi

Y • aS sin (8-ı|ı) /b sin (*-Y)
' * • a8 sin (tt-Y)/c sin

III. ivme Analizi

Y • [a&²cos<8-*)4a8'sin(e-«+bY²cos²]/bsin(ı|ı-Y) (9)
!p- [aâ²cos(8-Y)-taesin(8-Y)^ci²co8(ı(ı-Y)+bY²]/csin(*-Y) (10)

3. DÖRT-ÇUBUK MEKANİZMASI

Şekil '1'de dört-çubuk mekanizması gösterilmiştir.
Tablo 1'de ise konum hız ve ivme analizi için gerekli denk-
lemler verilmektedir. Denklemlerden de görüleceği gibi
konum, hız ve ivme analizi sıra ile yapılmalıdır.

Konum analizinde 1 ve 2 numaralı denklemlerde
r ve 0 bilinmeyen değerlerdir, iki denklemin kareleri

Şekil 2

TABLO 2
Krank Biyel Mekanizması (Şekil 2)

I. Konum Analizi

(1)
(2)

Y " -sin"¹ [(s 8in8 + c)/b]
S » a cos6 + b cosy

II. Hu Analizi

(3)

Y • - a 6 cosS / b cosy
i « - a 9 8İn0 - bY sinY

III. ivme Analizi

<5>
(6)

Y " [a â² sin9 - a 6 co»6 -

sinY]/b cosy

S " -a 6 cos8 - a 8 sin9 - bY cosy - b Y

4. KRANK-BİYEL MEKANİZMASI

Pratikte çok fazla kullanılan krank-biyel mekaniz-
ması Şekil 2'de, analizi için gerekli formüller ise Tablo
2'de gösterilmiştir.

MÜHENDiS VE M AKİ N A Cİ UT 24 SAVI 285 TEMMUZ 1983

Piston öteleme ekseni ile krank dönme ekseni arasında
kalan dik uzaklık (kaçıklık, eksantrisite) eğer piston ötele-
me ekseni krank dönme ekseninden yukanda ise eksi değer
olacaktır.

Şekil 3.a

Şekil 3.b

TABLO 3
Salınan Kol Kızak Mekanizması (Şekil 3)

I. Konum Analizi

(D
(2)

(3)
W

t cosıfr « a cos6 - d
r sınıfı " a sin9

\|< » <)> - coş (—)

II. Hız Analizi

(5)
(6)

ı(ı = a 9 sin (6-ı|ı)/S
S » a 9 coş (6-ı))) - cijı

III. ivme Analizi

ip = [ae²cos(6-ı|;)+ a6 sin(6-ı)))-cıi)²-23İıI(]/S (7)

(8)

S = a8 cos(8-ıp)- ad sin(6-<|ı) + Sıj)

S. SALINAN KOL-KIZAK MEKANİZMASI

Salınan kol-kızak mekanizmasının iki değişik yapısı
Şekil 3'de gösterilmiştir. Her iki yapı için geçerli olan
denklemler Tablo 3'de verilmektedir. Dört-çubuk meka-
nizmasında belirtildiği gibi 1 ve 2 numaralı denklemlerin
çözümü (P *> R) dönüşüm anahtarı ile yapılması uygun-
dur.

Şekil 4

1'ABLO t,
Vargel Mekanizması (Şekil 4)

I- Konum Analizi

(D
(2)

(3)
(4)

(5)
(6)
(7)
(8)

(9)
(10)
(11)
(12)

_1

85 » «in [(a,cos8. +
s_ft • a₄sin8₄ + a₅ein8j

II. Hıt Analiti (9. -<ı>.)

^U4 " *j*2 ^>in(92 " ⁹3^)/33

^8İn6

o. ; a - 0)

III. tvme Analizi (6

sin(8_- 8,) + s-ü)
'4 ^C0894- ^a4^a4^sin9₄- a₅w₅²8İne₅)/a₅co»8₅

6. VARGEL MEKANİZMASI

Programlanabilir hesaplayıcı kapasitesine bağlı olarak
çok uzuvlu mekanizmaların konum, konum ve hız veya

MÜHENDiS VE MAKlNA CiLT 24 SAYI 285 TEMMUZ 1983

konum, hız ve ivme analizleri benzer şekillerde yapıla-
bilmektedir.

Şekil 4'de bir vargel mekanizması şematik olarak
gösterilmiştir. Bu mekanizmanın 1, 2, 3 ve 4 numaralı
uzuvlarından oluşan salınan kol-kızak ve 1,4,5 ve 6 numa-
ralı uzuvlarından oluşan krank-biyel mekanizmalarının
birleştirilmesinden oluştuğu düşünülebilir.

Kolun sabit açısal hızda döndüğü kabul edilerek me-
kanizmanın analizi için gerekli denklemler Tablo 4'de
verilmiştir. 1, 2; 4, 6 ve 9, 10 denklemleri Tablo 3'de salı-
nan kol-kızak için verilmiş olan denklemlerin birleştiril-
miş şeklidir. 3, 4; 7, 8 ve 11,12 numaralı denklemler ise
Tablo 2'de verilmiş olan krank-biyel mekanizması denklem-
leridir. Açıların sıfır konumlarının değişmesinden dolayı
bazı değişikliklerin yapılması gerekmektedir (Şekil 2'de
gösterilen 6 açısı Şekil 4'de (64 - ır/2) açısına, c kaçıklığı
ise -b_a uzaklığına eşittir).

7. SONUÇ

Dört mekanizma için gösterilmiş olan yöntem diğer
mekanizmalar içinde kolaylıkla geliştirilebilmektedir.

Programlanabilir hesaplayıcıların kullanımı sadece
mekanizmaların analizi ile sınırlı değildir. Mekanizmaların
sentezi, makina elemanlarının taşarımı, mukavemet, tasan
geometri ve benzeri diğer makina mühendisliği dallarında
karşılaşılan problemlerin çözümünde programlanabilir he-
saplayıcıların kullanımı çok uygundur.

KAYNAK

ODTCı Mühendislik Fakültesi

(1) Eres Söylemez, "Mechanlsms"
Yayın No:64,1979.

55-90-180 w Alçak basınçlı
sodyum buharlı yol, cadde ve
bulvar armatürleri.

400 w Sodyum buharlı yük-
sek basınçlı kavşak ve otoyol
armatürleri.

haksan

aydınlatma armatürleri


125-250-400 w Civa buharlı
sokak armatürleri.

300-500-1000-1500-2000 w
Hal öğen projektörler.

400 - 1000 - 2000 - 3500 w
Metal Halide Projektörleri.

Park, bahçe, sualtı armatür-
leri ve projektörleri.

Etanj ye endüstriyel tip
armatürler.

^Hamamcıoplları

elektrik sanayi ve ticaret a*.

Kuledfol Büyük Hendek Cad. Hamamcıofllu Ifhanı No. 44 Karaköy-IST.
P.K.778 Karakoy TELGRAF: HAKS/Karaköy Telek»: 56262 HAKS-TR

Tel:[phone]

Ali ÇetlnkayaCad.155/C Antalya Tal: 13110- Eski Belediye Cad.19/A

Tel: 15031 Antalya

MÜHENDiS VE MAKlNA CiLT 24 SAYI 285 TEMMUZ 1983

parçaların
" gerçek
konurrriarına
göre

ibrahim ÖNAL
Türk Traktör Fabrikası
Proje Etüt Bölümü
Ankara

Parçaların gerçek konumlarına göre ölçülendirilmesi yeni bir
düşünce değildir. Pek çok durum için en uygun yol olarak
gözükmesine karşın, aynı ölçUde, yaygın olarak kullanıldığı
söylenemez. Bu yazıda gerçek konum ile ilgili temel tanımlamalar
verilmekte ve diğer ölçülendirme sistemleri ile karşılaştırılması
yapılmaktadır. Aynca konu ile ilgili uygulamaya yönelik örnekler
verilerek sistemin Üstün yanları açıklanmaktadır.

Mühendislik çizimlerinin üzerindeki ölçüler bit
nın herhangi bir boyutunun ya da özelliğinin ideal (ya da
kuramsal) olarak tam yerinin tanımlanmasına yöneliktir.
Ancak imalat süreci içinde, parçanın belirlenen boyutsal
ya da geometrik özelliklerinin tam olarak elde edilmesi
olası değildir. Bu nedenle, idealden kabul edilebilir bir
sapma ölçüsü belirlenerek toleranslar elde edilmektedir.
Teknik çizimlerde, parçaların toleranslandırılmasında
yaygın olarak kullanılan sistemlerden biri doğrusal (ya da
dik) koordinat sistemi'dir. Bu sistemde, her bir boyut için
en büyük ve en küçük sapma ölçüleri belirlenerek tolerans-
lar elde edilmektedir. Daha çok düz yüzeyler ile dış ölçüler
için bu sistem iyi sonuçlar vermektedir. Ancak, dik koordi-
nat sistemi yuvarlak yüzeyli parçalara, saplamalara, ya da
parçaların delik ve benzeri özelliklerine uygulandığında,
genellikle gerektiğinden daha dar toleransların verilmesine
neden olur.

Gerçek konum sisteminde ise, bir parçanın herhangi
bir boyutsal ya da geometrik özelliğinin, parça üzerinde
olması gereken ideal yerinden kabul edilebilir en büyük
sapmaya izin verecek biçimde yerleştirilmesini sağlamak
üzere tasarımı yapılır. Bu sistem, aynı zamanda geçer-
geçmez, sabit bir mastarla muayeneye kolayca uyarlanabil-
mektedir. Sonuçta, gerçek Konum (GK) sistemine göre
toleranslandırılan parçaların imalatı ve muayenesi, doğru-
sal koordinat sistemine göre ölçülendirilen parçalardan
genellikle daha ucuzdur.

DOĞRUSAL KOORDİNAT SİSTEMİ VE GERÇEK
KONUM YAKLAŞIMI

Şekil Vde aynı parçanın hem doğrusal koordinat
sistemi ile, hem de gerçek konum sistemi ile ölçülendiril-
mesi gösterilmektedir. İki sistemin karşılaştırılması halinde
gerçek konum sisteminin ilkeleri daha kolay anlaşılabilecek-
tir. Doğrusal olarak ölçümlendirilmiş parçada yatay ve
dikey yöndeki toleranslar ± u ve ± v'dir. Bu toleranslar ke-
narları 2u ve 2v olan bir tolerans bölgesini göstermektedir.
Gerçek konuma göre toleranslandırmada ise, tanım olarak,
tolerans bölgesi, yarıçapı T/2 olan bir daireyi kapsamak-
tadır. Bu tolerans bölgesi, deliğin merkezinin içinde bulun-
ması gereken alanı göstermektedir.

Gerçek konum sisteminde delik merkezinin yerini
belirten ölçüler sabittir ve toleranslandırılmaz. Bunu belirt-
mek amacıyla, delik merkezinin yerini belirten ölçüler,
çerçeve (kutu) içine alınır (Şekil 1-b). Delik merkezinin
yeri belirlendikten sonra, gerçek merkezin sabit kuramsal
merekeze göre kabul edilebilir sapma miktarını belirten
ölçü, delik çapı ile toleranslarının yanına, bir kutu içine
yazılır. Şekil 1-b'de görüldüğü gibi, bu kutudaki ilk sem-
bol (4) gerçek konum işaretidir. Bunun yanına yazılan
harfler referans düzlemlerini gösterir. İlk harf (A), parçanın
yüzeyine göre deliğin dikliğini, ikinci ve üçüncü harfler
(B ve C) ise deliğin merkezini belirten ölçülerin başladığı
kenarlardaki referans düzlemlerini gösterir. En sona ise,
delik merkezinin içinde bulunması gereken tolerans dairesi
çapı yazılır.

MÜHENDiS VEMAKlNAclLT24SAYI 285 TEMMUZ 1983

Deliğin yeri;

• Gerçek Konumunda

l—• A, B ve ç referans düzlemlerine göre
l r-* Delik En Çok Malzeme durumundayken
[ T çaplı tolerans dairesi içinde

^LT~1_

Dtlik çop.,0 î»

DlKDÖRTGENSEL ÖLÇÜLENDİRME

GERÇEK KONUMUNA GÖRE ÖLÇÜLENDİ RME
(b)

Şekil l— Doğrusal (dikdörtgenle!) koordinat sistemi ile gerçek konum sisteminin karşılaştırılması.

Bu iki tolerans bölgesinin karşılaştırılması (GK sistemi
için T/2 yarıçaptı daire ve koordinat sistemi için dikdört-
gen), doğrusal sistemin uygulamada GK'ya göre sınırlı
olduğu durumları göstermektedir. Her iki parça da, görül-
düğü gibi, geçer-geçmez bir mastarın üzerindeki yuvarlak
pim ile kontrol edilebilecektir. Ancak parça ister doğrusal
sistem, ya da GK sisteminde ölçülendirilmiş olsun, böyle
bir mastar, ölçüsü delik merkezinden herhangi bir yönde
T/2 kadar değişen bir parçaya geçecektir. Çünkü mastarın
pimi yuvarlak olduğundan dikdörtgen üzerindeki N-j nok-
tası ile (Şekil 1-a) N2 ve N3 noktaları arasında ayrım
yapılmamı; olacaktır. Nj noktası merkez için yeterliyse,
gerçek konumdan aynı uzaklıkta olan N2 ve Nş noktaları
için de aynı şekilde kabul edilebilir olacaktır. Başka bir
deyişle, dikdörtgensel (doğrusal) ölçülendirmeye göre
imal edilen parçadaki ölçüsel değişimler, gerçekte T çaplı
bir daire içinde bulunacak ve mastar parçayı reddetmeye-
cektir.

Sonuçta, eğer T dairesi içindeki değişimler geçer-
geçmez mastar ile kabul edilirse (bir mastarın, genellikle
alıştırılan parçaların montaj gereklerinin karşılaması için
tasarımı yapılır), o zaman, aynı değişmeler parçanın mon-
tajda kullanılmak üzere ayrılmasında da bir sakınca yarat-
mayacaktır. Bu nedenle, GK sistemi gerçek atölye uygula-
masını tam olarak yansıtmakta ve olanaklı en geniş tolerans
bölgesinin kullanılmasını sağlamaktadır.

Şekil 1 'de görülen iki ayn tolerans bölgesinin çizimin-
den aşağıdaki bağıntı çıkarılabilir;

•0)

T/2=W + v² veya T«² V "^z +

u ve v toleransları eşit olduğunda 1 eşitliği aşağıdaki gibi
yazılabilir;

(la)

v =
CIVATA-DELlK TOLERANSLARI

Cıvata ile sıkılan parçalardaki delikler, düz, hassas bir
geçme elde etmek için hassas bir biçimde ölçülendirilme-
lidir. Ancak bu, alışılagelmiş resim standartlarıyla yorucu
ve zaman alıcı bir iştir. Gerçek konuma göre ölçülendirme-
de kullanılan bağıntılarla delik toleransları kolayca ve daha
kısa zamanda saptanabilir. Bu yöntem, cıvata ile bağlanacak
parçaların birbirlerine düzgün bir biçimde geçmelerini sağla-
mak üzere en çok malzeme ilkesine göre, en küçük delik
çapı ile en büyük cıvata çapı ölçülerine dayanmaktadır.

Şekil 1'de cıvata ile boşluktu olarak bağlanan bir
parçanın (her iki sistemdeki) ölçülendirilmesi görülmek-
tedir. Referans düzlemleri parçanın altında ve iki kenarı