Keçmiş dövrlərdə, bəzi ictimai xidmətlər pul qarşılığı etdirilmirdi. Məsələn, Osmanlı İmperatorluğu dövründə, başda əsgərlik olmaq üzrə bir qisim ictimai xid-mət timar, xas və ya iməcilik üsulu ilə gördürülürdü. Yenə yaxın zamanlara qədər vətəndaşlar yol və məktəb tikintisində könüllü olaraq bədəni olaraq və hər hansı bir ödəniş götürmədən işlədilirdi. Həm məcburi işlər, həm də iməciliklər zamanı gö-rülən işlərin xərcləri büdcədə iştirak etməzdi.
Bu gün xeyli çox qərb ölkəsində əsgərlik xidmətlərinin böyük bir hissəsi pul ilə gördürülürkən, ölkəmizdə müəyyən şərtləri daşıyan hər Türk vətəndaşı hər hansı bir qarşılıq götürmədən müəyyən bir müddət hərəkəti əsgərlik xidmətində olmaq məcburiyyətindədir. Ancaq, bu surətlə meydana gələn artım, realda bir artım olma-yıb, görünüşcə bir artım sayılacaq. Çünki təmin edilən xidmətlərdə hər hansı bir real artım söz mövzusu deyil. Bu vəziyyət, daha əvvəl pulsuz gördürülən bir xid-mətin pulla gördürülməsindən ibarətdir. Buna görə, hal-hazırda ictimai xidmətlərin hamısının pulla gördürülməsi, dövlət xərcləmələrinin görünüşcə artım səbəblərin-dən biri sayılmaqdadır.
B. Pul dəyərinin düşməsi
Pul dəyərinin düşməsi, xüsusilə inkişaf etməkdə olan ölkələrdə qarşılanan iqtisadi problemlərdən biridir. Pul dəyərinin düşməsi, keçmişə nisbətlə eyni mal, ya da xidmətin daha çox miqdarda xərcləmə edilmək surəti ilə təmin edilməsi nəticə-sini doğurar. Başqa sözlə, dövlət xərcləmələrinin rəqəm olaraq artması hər vaxt üçün ictimai xidmətlərin də artdığı mənasına gəlməz. Pul dəyərindəki düşmənin təsiri ilə dövlət xərcləmələrində meydana gələn görünüşdəki artımı qeyd edə bilmək üçün qiymət indekslərindən istifadə edilir. Qiymət indeksləri köməyi ilə xərcləmələrdəki görünüşcə və həqiqətdə artım nisbətini təsbit etmək mümkün olar.
Köhnə dövrlərdə dövlət büdcəsi tətbiqlərində safi gəlir üsulu tətbiq edilirdi. Bu üsula görə hər dövlət dairəsi, bir il içində etdiyi xərcləmələri, yenə eyni il içində əldə etdiyi gəlirlərdən düşdükdən sonra artan safi gəlirini xəzinəyə göndərər və dövlət büdcəsində bu gəlir çoxu iştirak edərdi.
Dövlət xərclərinin dövlət büdcəsinə olduğu kimi əks olunmasına mane olan bu üsul hal-hazırda tərk edilərək, bunun yerinə bütün dövlət gəlir və xərclərinin olduğu kimi büdcədə iştirak etməsini təmin edən ümumi üsul tətbiqə qoyulmuşdur.
