Co to jest triz

Zadanie 54. Sprawdźcie swoją fantazję: wymyślcie fantastyczną roślinę. Roślina powinna być całkowicie nowa. Czas na fantazjowanie nieograniczony, ale zwykle wystarcza 20 – 30 minut.
Wyobraźnia to zdolność tworzenia nowych obrazów i różnych nierealnych obiektów ( systemów, procesów, pojęć. Rozróżniamy trzy poziomy wyobraźni:

1. 
   stworzenie nowego ( zmienionego) obrazu obiektu, który wcześniej był znany człowiekowi ( przykładowo: na jednym drzewie rosną wszystkie owoce i warzywa);
   
2. 
   stworzenie nowego ( rozbudowanego) obrazu obiektu, którego człowiek nie doświadczał osobiście, ale posiada o nim wstępną informację ( na przykład: nieważkość, magnetyczna pszenica, szklany deszcz);
   
3. 
   stworzenie nowego ( synteza) obrazu obiektu, który w ogóle nie istnieje i o którym nie ma żadnej informacji ( przykłady: kosmici, gadokształtna roślina, żywy zapach, twarde echo, zmiana pór roku wewnątrz organizmu człowieka).
   

Ostatni poziom – najbardziej złożony rodzaj wyobraźni – fantazja. Produktami fantazji –są fantastyczne idee. Spotyka się ludzi z dobrze rozwiniętą fantazją, ale rzadko. To zwykle ci, którzy lubią literaturę SF. Początkujący słuchacze TRIZ, zwykle posiadają niski poziom fantazjowania, niezależnie od wieku i wykształcenia.

W ciągu wielu lat prowadzenia szkoleń zgromadziliśmy obszerną statystykę dotyczącą zadania 54 i innych ćwiczeń kursu. Oto typowe przykłady odpowiedzi z grupy inżynierów: roślina – pompa, roślina - hydroelektrownia, roślina - mebel, księżycowa kapusta, przeźroczyste rośliny, morski arbuz - wewnątrz słodka woda, „roślina w formie wypukło wgiętej piramidy, wewnątrz pulsowała plazma, wisiały hantle koloru przejrzałego ogórka, rozlegał się głos dzwonu…”, roślina odczuwająca złe myśli człowieka: jeżeli on odłamie gałązkę, to ona zniebieszczeje ze zdenerwowania i ukłuje go, a jeśli pogłaszcze, to pozielenieje… itd. Wszystko to nie tyle śmieszne, ile smutne.

I tak poziom wyobraźni u początkujących słuchaczy szkolenia RTW nie jest wysoki i przejawia się zwykle w dwóch formach:

1. 
   mechaniczne mieszanie jednorodnych systemów (por. przytoczone wyżej przykłady, a także w mitach i bajkach – rusałki, centaury, sfinksy);
   
2. 
   bujna niesterowalna fantazja ( „hantle koloru przejrzałego ogórka, a także wszechmocne nieforemne potwory z niepojętymi właściwościami i nieznanymi funkcjami).
   

Zadanie 55. Jeszcze jedno zadanie sprawdzające: wymyślcie fantastyczne zwierzę, takie, jakiego nie spotyka się w bajkach i literaturze SF.
Kurs opiera się na świadomym założeniu, że wszyscy dysponują słabą wyobraźnią. Dlatego reguły RTW dają możliwość nawet ludziom o słabej fantazji otrzymać fantastyczne idee wysokiego lotu.

Zaczniemy od prostych reguł. Zostały one sformułowane na podstawie analizy wielkiej liczby utworów fantastyczno–naukowych – swego rodzaju banku patentowego fantastycznych idei. Większość pisarzy-fantastów, być może świadomie, nie wykorzystuje reguł fantazjowania, ale znaczna część fantastycznych idei z ich utworów dobrze wpisuje się w te reguły.

1. 
   Powiększenie- zmniejszenie ( zmieniony parametr – rozmiary obiektu) Ta reguła jest bodaj najbardziej popularna w fantastyce. Z niej zrodzone są wielkoludy i gnomy, niezwykłe przygody Guliwera. Wzrost człowieka powiększa się („Pokarm bogów” G. Wells) lub zmniejsza ( krasnoludki, Tomcio – Paluszek itp.) pojawiają się maleńcy przybysze ( „Niewidzialna” I. Kopyłow); planeta – nakręcana zabawka dla dzieci („Zakazana strefa” R. Szekli).
   
2. 
   Przyspieszenie – zwolnienie ( zmieniony parametr – czas, prędkość) Tempo życia wzrasta („Najnowszy przyspieszacz G.Wells) lub zmniejsza się ( pięć lat życia na Ziemi równe sekundzie życia przybyszów z opowiadania I. Rosohowadskiego „Spotkanie na pustyni”); przyspieszenie obrotów Ziemi ( Nad bezdnią” A. Bielajew); zmniejszenie prędkości światła ( „Światło-przestawienie” A. Bielajew).
   
3. 
   Dynamizacja – statyka ( nie zmieniający się obiekt przekształcamy w zmieniający się i odwrotnie) Zmienia się otoczenie człowieka ( „Dwunasta maszyna” W. Antonow); człowiek zmienia się wg swojej woli ( „Odkrycie siebie” W. Sawczenko). W opowiadaniu R. Szekli „Porozmawiajmy odrobinę” język aborygenów planety zmienia się tak szybko, że niemożliwy jest z nimi jakikolwiek kontakt.
   
4. 
   Uniwersalizacja – ograniczenie( działanie obiektu rozprzestrzenia się na dużą klasę zjawisk lub odwrotnie, działanie uniwersalnego artefaktu – ograniczone) Wszechstronnie uniwersalne roboty ( „Ja – robot” A. Azimow) i robot – wąski specjalista do otwierania konserw ( „Robot zarozumialec” G. Kattner)
   
5. 
   Rozdrabnianie i łączenie) rozdzielenie na części składowe i odwrotnie) Człowieka rozkładają na atomy i składają od nowa ( „Podróż profesora Tarantowi” S. Lem. kosmici podobni do kręgielnych kul, mogą się łączyć i przyjmować dowolny kształt ( „Niemal jak ludzie” K.Saimak), morskie zwierzęta zdolne rozpadać się na oddzielne jednokomórkowe organizmy i łączyć podczas polowania („Gospodarz zatoki” S. Gansowski).
   
6. 
   Impulsowanie – ciągłość ( jeśli działanie obiektu było ciągłym, to zrobić je przerywanym i odwrotnie). Impulsowanie starości – człowiek jest młody przez całe Zycie, a później momentalnie starzeje się („Pożegnanie na brzegu) E. Wojskunski); ciągle odżywianie człowieka z powietrza, nasyconego substancjami odżywczymi ( „Statek gwiezdny” G. Martynow).
   
7. 
   Zmiana właściwości ( zmienić najmniej zmieniającą się właściwość obiektu lub otoczenia). Zmiana kierunku wirowania Ziemi ( „Do góry dnem” J. Verne), zmiana spektrum gwiazdy dla sygnalizacji ( Gwiezdna sonata” W. Żurawlewa).
   
8. 
   Inwersja ( zadziałać odwrotnie) – najbardziej ogólna reguła (funkcja, właściwość albo sam obiekt zmieniają się na przeciwne). Człowiek młodnieje zamiast starzenia ( „Dzienniki gwiazdowe” S. Lem); antygrawitacja ( „Pierwsi ludzi na księżycu” G.Wells); człowiek może wcześniej być ukarany, a potem otrzymuje prawo do popełnienia przestępstwa ( „Wyrok awansem”) U. Tenn).
   

Spis reguł można by przedłużyć, ale ważna jest nie ich ilość, a kompetentne władanie tymi efektywnymi narzędziami sterowania fantazją. Reguły można stosować różnie, ale najlepiej jest operować zbiorem reguł ( obiekt obrabiamy jedną regułą, później do tego co otrzymaliśmy, stosujemy następną, itd.) Kolejne zastosowanie do obiektu 3 - 5 reguł, wybranych na chybił – trafił, może bardzo daleko zaprowadzić od wyjściowego obrazu, ale…tylko śmiało myślącego człowieka. Dlatego proponujemy kilka rad:

1. 
   nigdy nie porzucać wybranej reguły dlatego, że wydaje się, że jej zastosowanie jest niemożliwe dla danego obiektu ( to przecież absurd!..) tymczasem w absurdalności, w doprowadzeniu sprzeczności do skrajności jest element ćwiczenia; szukajcie śmiałych, odważnych rozwiązań;
   
2. 
   łańcuszek reguł należy kontynuować dotąd, dopóki kolejne zmiany nie doprowadzą do nowej jakości, tj. jakości interesującej, niezwykłej, takiej, której „ani śladu” nie było w początkowym obiekcie.
   

Zadanie 56. Wymyślcie nowe fantastyczne zjawisko przyrody. Jako obiekt wyjściowy przyjmujcie dowolne zjawisko ( deszcz, tęcza, trzęsienie ziemi, zorza polarna itp.).
Rozwiążcie zadania 54 – 56 z pomocą prostych reguł fantazjowania.
JAK OSZUKAĆ SYNTEZATOR
Bohaterowie jednego z opowiadań SF zabierają w podróż kosmiczna zamiast tysięcy zapasowych części syntezator – maszynę, umiejącą „robić wszystko”. Przy lądowaniu na innej planecie statek doznał uszkodzeń. Trzeba było zrobić 10 jednakowych detali dla remontu. I dopiero tu wyjaśniło się, że syntezator robi wszystko, ale tylko w jednym egzemplarzu. Co robić?

TRZEBA RATOWAĆ
Bohaterowie innego opowiadania wybrali się zbadać planetę na okazyjnie zakupionej łódce. W czasie podróży okazało się, że łódka podtrzymuje stałą temperaturę 30°C. karmi bohaterów olejem maszynowym z gliną, a wodę uważa za truciznę. Takie parametry były w niej zaprogramowane przez poprzednich właścicieli, dla których one były normalne i zmienić ich nie można. Łódka płynie po morzu z dala od brzegu i nie daje ludziom wyjść na zewnątrz, ponieważ uważa wodę za truciznę. Co robić?
SPRZECZNOŚCI – KLUCZ DO PRAWDY

Istnieją dwa rozpowszechnione błędy odnośnie zadań twórczych. Pierwszy błąd: „To zadanie nie odnosi się do mojej specjalności. Dajcie zadanie z mojej specjalności. To ja wtedy…” Drugi: „Zdanie podstawione niedokładnie. Dajcie mi dokładne sformułowanie, to ja wtedy…” O pierwszym błędzie już mówiliśmy: silne rozwiązanie może być otrzymane tylko poza granicami wydeptanymi w poszukiwaniu odpowiedzi „piętaszka” wąskiej specjalności. Drugi błąd związany jest z momentem ujawniania zadań wynalazczych: skąd się one biorą? Jak się je formułuje? Czy można wierzyć wstępnemu sformułowaniu?

Zadanie wynalazcze nigdy nie jest postawione dokładnie. Dokładne postawienie zadania – to sformułowanie FS ( fizycznej sprzeczności), a stąd tylko krok do odpowiedzi. Ponieważ przytłaczająca większość zadań stawiają ludzie, nie znający TRIZ, to i wierzyć tym sformułowaniom nie można. Ktoś powiedział, że w nauce prawidłowo postawione pytanie to już 90% odpowiedzi, ale trzeba umieć postawić to pytanie… Proces rozwiązywania wg TRIZ składa się z kolejnych przeformułowań i udokładniania warunków zadania, dla zdefiniowania zasadniczego zagadnienia.

Jedna z przyczyn błędnego, nieostrego stawiania zadania kryje się w złożonej hierarchizacji systemów technicznych. Załóżmy, że powstał taki problem: co robić, jeśli samochód niestabilnie prowadzi się na ostrych zakrętach? Przy bardziej szczegółowej analizie okazuje się, że przyczyna tkwi w tylnych kołach, a konkretne podejrzenie pada na węzeł mocowania lewego tylnego koła. W dalszej analizie może się okazać, że główną przyczyną jest śruba, której nakrętka źle została dociągnięta przy montażu, ponieważ zagrażała innym częściom. W jakiej formie zadanie staje się wynalazczym? Jego sformułowanie może być związane z z całym samochodem, ( ST), i z podsystemem ( koło) i z podpodsystemem ( węzeł zamocowania), i z podsystemem najniższej rangi ( śruba), albo z nadsystemem ( jak ulepszyć montaż w fabryce samochodów) itd. Sytuacja jeszcze bardziej się skomplikuje, jeżeli wynalazca otrzymuje zadanie od specjalisty, który już próbował rozwiązać zadanie – to z reguły prowadzi w ślepa uliczkę ( dając taki zadanie specjalista wychodzi z dobrych zamiarów: „Ja już męczyłem się, o tu doszedłem, dlatego ułatwię innych zadanie…” a „dojść” i zabłądzić może on na dowolnym poziomie hierarchii systemu).

Warunki zadania w takiej postaci, w jakiej otrzymuje je wynalazca, nazywamy sytuacja wyjściową. W niej zawarta jest administracyjna sprzeczność ( AS), tj. sprzeczność typu:
”Trzeba otrzymać to i to, ale ja nie wiem, jak to zrobić” Dowolna wyjściowa sytuacja wymaga wstępnej obróbki – wydzielenia z niewyraźnego problemu zadania wynalazczego, które, jak my już wiemy, powinno obowiązkowo zawierać techniczną sprzeczność. Dlatego w TRIZ rozpracowany jest specjalny system kolejnych kroków. Rozpatrzymy je na konkretnym zadaniu.

Zadanie 57. Dla sprawdzenie geometrycznej dokładności szwów szklanych detali, na przykład elementów systemów próżniowych ( rurek, chłodnic, itp.) wykorzystuje się wysokoczęstotliwościowe elektryczne rozładowanie. Wewnątrz detalu ( niech to będzie szklana rurka) wstawia niejedną elektrodę, a z zewnątrz umieszcza się drugą elektrodę. Między elektrodami ( przez szklaną ściankę następuje rozładowanie koronowe – słabe świecenie zjonizowanego powietrza. Jeżeli są nawet maleńkie otwory w szwie, to wyładowanie koncentruje się na nich dziurki jaskrawo świecą. Potem zewnętrzna elektrodę się zabiera i dziurkę zaspawuje się wysokotemperaturowym palnikiem. Wszystko dobrze, ale jak tylko zabierze się zewnętrzną elektrodę, nie widać dziurki i trzeba zaspawywać na chybił trafił. A zaspawywać trzeba szybko, żeby nie powstały naprężenia termiczne w szkle. Płomieniem trzeba tylko „liznąć” dziurkę, a nie wodzić nim wokół przypuszczalnego miejsca jej lokalizacji. Co robić?
Uwagi

1. 
   W dziurkę nie wolno wprowadzać jakichkolwiek substancji ( na przykład świecących), ponieważ to naruszyłoby skład specjalnego trudnotopliwego szkła.
   
2. 
   Zewnętrznej elektrody nie można trzymać w płomieniu palnika – ona niedopuszczalnie się uszkodzi.
   

W warunkach zadania zawarta jest AS: trzeba, żeby dziurka była dobrze widoczna podczas spawania, ale nie wiadomo jak to osiągnąć. Zadania ( to od razu widać) nie doprowadzono do ślepej uliczki poprzednimi próbami rozwiązania, nie ma w nim kategorycznego wskazania „ulepszyć to i to” i nie odcina się różnych kierunków rozwiązania. Z tej sytuacji wyjściowej może wynikać kilka zadań: jak ujawnić dziurkę bez elektrod? Jak ochronić elektrody przed płomieniem? Z jakiej substancji wykonać trudnotopliwa elektrodę? Jak zapewnić świecenie dziurki bez wprowadzania jakiejś substancji? Jak wykonywać szklane detale z absolutnie hermetycznymi szwami ( lub w ogóle bez szwów)? itd. Duży wybór minimalnych i maksymalnych zadań. Które zadanie wybrać do rozwiązania?

Krok 1. Obrobić sytuację wyjściową. Budujemy schemat hierarchii ST (lub kolejności realizacji procesu technologicznego) i ustalamy „chore miejsce:” w systemie (lub procesie)

Jak pracuje ten system? Do rurki wstawia się elektrodę, zewnętrzną elektrodą wodzi się wzdłuż szwu, przy pojawieniu się jasnego świecenia określa się na oko miejsce dziurki, zabiera się zewnętrzną elektrodę, bierze palnik i zaspawywuje. Pokażemy to schematycznie.

W której części ST pojawia się niepożądany efekt („chore miejsce”) wymagający naprawienia? Między palnikiem i zewnętrzną elektrodą: jeśli elektrody nie zabrać, to dziurkę będzie dobrze widać podczas spawania, ale elektroda niedopuszczalnie się uszkodzi, a jeśli elektrodę zabrać, to się nie uszkodzi, ale wtedy nie będzie widać dziurki. Z wewnętrzną elektrodą nie ma problemu, dlatego zabierzemy ją ze schematu. Narysujemy teraz obydwa schematy konfliktu pomiędzy zewnętrzną elektrodą i palnikiem.


Krok 2. Przejść do mini zadania. Mini-zadanie to silnie ograniczona sytuacja wyjściowa. Ten krok jest bardzo ważny, bo zachodzi tu ostre ograniczenie możliwych kierunków rozwiązywania wg zasady: wszystko pozostaje bez zmian, albo upraszcza się, ale przy tym pojawia się potrzebne działanie (właściwość) albo zostają usunięte szkodliwe działania ( właściwość). Przejście od sytuacji wyjściowej do mini-zadania nie oznacza, że mamy zamiar rozwiązać jakieś niewielkie zadanie. Odwrotnie, wszystko się komplikuje, wchodzi przecież ograniczenie: trzeba otrzymać dodatni rezultat, niczego nie zmieniając. Takie przejście odcina mnóstwo trywialnych wariantów rozwiązań, związanych ze skomplikowaniem oprzyrządowania ( przypominamy, że złożony system jest zrobić łatwo, a prosty – trudno).

Oczywiście, nie można powiedzieć, że rozwiązanie mini-zadania absolutnie zawsze prowadzi do rozwiązania. Ale to bardzo dogodna droga, i obowiązkowo należy nią iść, rozwiązując pierwszy raz zadanie. Jeżeli uda się otrzymać odpowiedź, to będzie to silne rozwiązanie ( otrzymać wszystko bez niczego). Takie rozwiązanie łatwo wdrożyć, nie wymaga znacznych przeróbek w ST. I tylko, jeśli nie będzie rozwiązane mini-zadanie, należy przejść do maksi-zadania. Powtórzmy jeszcze raz:

Mini-zadanie otrzymuje się z warunków wyjściowych drogą wprowadzenie ograniczeń na zmianę wg formuły: to, co jest, minus niepożądany efekt, albo to, co jest, plus potrzebne działanie.

Maksi-zadanie otrzymuje się z sytuacji wyjściowej drogą zdjęcia ograniczeń: wyjściowe systemy zezwala się zastąpić nowymi.

Forma zapisu mini zadania:

• 
  Techniczny system dla ( wskazać przeznaczenie) zawierający ( wyliczyć podstawowe części systemu)
  
• 
  Techniczna sprzeczność 1 ( wskazać)
  
• 
  Techniczna sprzeczność 2 (wskazać)
  
• 
  Należy przy minimalnych zmianach w systemie ( wskazać rezultat, który powinien być osiągnięty)
  

Uwagi

• 
  Przy zapisie mini-zadania należy wskazać nie tylko techniczne części systemu, ale i naturalne ( przyrodnicze, jeśli są) współpracujące z technicznymi.
  

• 
  Technicznymi sprzecznościami nazywamy wzajemne oddziaływania w systemie, polegające na tym, że
  
• 
  Wprowadzenie ( wzmocnienie) korzystnego działania lub usunięcie ( osłabienie) szkodliwego działania powoduje pogorszenie ( a wyjątkowo niedopuszczalną komplikację) jednej z części systemu lub całego, kompletnego systemu.
  

1. 
   Techniczną sprzeczność zapisujemy w dwóch formułach: ( TS-1 i TS-2). W TS-1 zapisujemy jeden stan elementu systemu z wyjaśnieniem tego, co przy tym dobrego, a co złego. W TS-2 zapisujemy przeciwstawny ( inwersyjne) stan tego elementu i znów: co w nim dobrego, a co złego.
   
2. 
   Niekiedy w warunkach zadania dany jest tylko jeden element ( to, co należy obrobić), technicznego systemu nie ma ( tj. nie wiadomo, czym obrabiać), dlatego nie ma jawnej TS. W tych przypadkach warunkowo dobudowujemy system dowolnym, prostym, znanym sposobem. Sposób ten jawnie nie nadaje się ( jeśli sposób dobry, to zadania nie należy rozwiązywać). Wprowadzenie znanych elementów coś niecoś pogorszy w systemie, i tak też powstają sprzeczności.
   
3. 
   Mini-zadanie zapisujemy bez specjalistycznych terminów, zastępując je prostymi słowami dla zdjęcia psychologicznej inercji.
   

Zapiszemy wg opisanej formuły mini-zadanie, otrzymane na warunkach zadania 57.

Mini-zadanie. ST dla ujawnienia i zaspawywania dziurek w szklanych detalach, zawierający szklany detal, przewodnik i płomień palnika.

TS-1 jeśli przewodnika nie usunąć, to dziurkę widać podczas spawania ( spawanie odbywa się szybko i dokładnie), ale przewodnik niedopuszczalnie się uszkadza.

TS-2 jeśli przewodnik usunąć, to nie ulegnie uszkodzeniu, ale dziurki przy zaspawywaniu nie widać ( spawanie odbywa się powoli i niedokładnie).

Należy przy minimalnych zmianach w systemie zapewnić szybkie i dokładne zaspawywanie dziurek.

Zaznaczone (kursywą) słowa pokazują ostrą przeciwstawność drugiej sprzeczności w stosunku do pierwszej.

SZPULKA NICI WSZYSTKICH KOLORÓW
Obróbka wyjściowej sytuacji. Jak pracuje system w zakładzie odzieżowym? Automatyczna linia w ciągu zmiany wypuszczała jeden model produktu i jednej barwy. Między zmianami potrafili przestawić maszyny i zmienić szpulki z nitkami pod kolor nowej tkaniny. Ale oto pojawiła się konieczność zmiany tkaniny częściej ( rozszerzyć asortyment produkcji) i wyraźnie spadła wydajność – na zmianę szpulek z nitkami schodzi niedopuszczalnie dużo czasu. System składa się z maszyny, szpuli, nici asortymentu produkcji. Można rozwiązać kilka maksi-zadań: postawić nowe maszyny, zmienić szpule, dodać szybkościowe nawijanie, komputery itd. A jeśli wszystko zostawić tak jak jest, to w której części systemu jest konflikt?

Zmiana tkanin poszerza asortyment produkcji, ale wymaga zmiany nici, z to długo trwa. Cały problem w tkaninie: jeśli ją zmieniać często, to uzyskuje się różnobarwne produkty, ale powoduje to niską wydajność, a jeśli nie zmieniać, to wydajność będzie duża, ale produkty będą jednakowe.

Mini-zadanie. ST do produkcji odzieży zawiera masywne, szpulkę, nici, tkaninę, produkty.

TS-1: jeśli tkaninę zmieniać często, to produkty wypuszcza się różnokolorowe, ale traci się dużo czasu na zmianę nici.

TS-2: jeśli tkanin nie zmieniać, to na zmianę nici nie będzie się tracić czasu, ale produkty będą jednakowe.

Konieczne jest przy minimalnych zmianach systemie zapewnić wypuszczanie różnokolorowych produktów z wysoką wydajnością.

NA DRODZE DO WYNALAZKU
Główny błąd przy rozwiązywaniu zadań polega na tym, że staramy się odgadnąć odpowiedź. Bezsystemowe skoki myśli są szkodliwe z dwóch powodów: po pierwsze, one cofają człowieka w łożysko starego, nawykowego MPiB i stopniowo burzą drobiny dyscypliny myślenia, zdobytej przy analizie wepolowej i stosowaniu praw rozwoju systemów technicznych; po drugie, kolejny skok myśli może doprowadzić człowieka do idei odpowiedzi, która będzie wydawała się poprawna, co tworzy trudną do pokonania barierę inercji.

Należy nauczyć się stopniowego, cierpliwego dochodzenia do rozwiązania. Systematyczna analiza, jaką zaczęliśmy prowadzić do zadania 57 – to dłuższa droga, niż na przykład analiza wepolowa, ale za to bardziej niezawodna. Logika analizy specjalnie zestawiona jest w taki sposób, że korytarz możliwych rozwiązań cały czas się zwęża. W toku analizy zostaje coraz mniej przestrzeni dla miotania się myśli.

Analizę zaczęliśmy z mglistej wyjściowej sytuacji. Strefa poszukiwań jest tu szeroka: jest jakiś ST, a w nim zachodzi coś nie tak, i nie da się zawczasu powiedzieć, która część systemu za to odpowiada. Obrobiwszy sytuację wyjściową, w przybliżeniu określiliśmy miejsce konfliktu i przekształciliśmy sytuację w mini–zadanie. Przy tym odrzuciliśmy zbiór kierunków rozwiązywania, a w zadaniu tylko kilka elementów, związanych z konfliktem. Kolejny krok na drodze do wynalazku – zbudowanie modelu zadania; to w polu widzenia zostają wszystkiego dwa elementy, a konflikt między nimi będzie krańcowo wzmocniony.
Krok 3. Wydzielić i zapisać skonfliktowana parę elementów - produkt i narzędzie.
Uwagi

6.   Produktem nazywamy element, który zgodnie z warunkami zadania należy obrobić (wykonać, przemieścić, zmienić, poprawić, ochronić przed szkodliwym działaniem, ujawnić, zmierzyć itp.) W zadaniach na ujawnienie i zmierzenie produktem może okazać się element, wyglądający wg swojej podstawowej funkcji na narzędzie, na przykład tarcza szlifierska.

7. Narzędziem nazywamy element, z którym bezpośrednio współdziała produkt ( frez, a nie frezarka, płomień, a nie palnik). Niekiedy narzędziem może być część otoczenia.

8. Jeden z elementów skonfliktowanej pary może być zdublowany. Na przykład, dane są dwa różne narzędzia, które powinny jednocześni oddziaływać na produkt, przy czym jedno narzędzie przeszkadza drugiemu.

9. Jeśli jedno narzędzie zgodnie z warunkami zadania może mieć dwa stany, należy je pokazać.

10. Jeżeli w zadaniu są pary jednorodnych, wzajemnie oddziałujących elementów, wystarczy wziąć jedna parę.

      Główny sens tego kroku polega na wyborze ze wszystkich elementów ST dwóch najważniejszych, które powodują konflikt. Będziemy dalej działać właśnie z tą para tj. zachodzi dalsze zwężenie analizy.

W większości zadań z warunków jasno wynika co jest narzędziem, a co produktem. Trudności wynikają znów z powodu inercji terminologii ( produkt, przedmiot, narzędzie). To, co w warunkach zadania określamy tymi słowami, nie zawsze odpowiada sformułowaniom na tym kroku. To czy element systemu jest narzędziem albo produktem, zależy od jego podstawowej roli w „chorej” części systemu. Korzystnie jest stosować najogólniejsze sformułowania: narzędzie – „to co działa”, produkt –„to na co działa”. Na przykład w jednym zadaniu należy jedną powierzchnie pokryć lodem: co tu jest produktem, a co narzędziem? Produkt - powierzchnia, narzędzie – lód. W innym zadaniu należy zbadać stopień pokrycia lodem poszycia samolotu w locie: tu lód = przedmiot ( produkt) , a jakiś przyrząd pomiarowy – narzędzie.

W zadaniu 57 produkt – dziurka (ją się obrabia) narzędzie ( podwójne) - przewodnik i płomień ( a nie palnik).

W zadaniu o zakładzie odzieżowym narzędzie – tkanina ( to co działa na stan nici i produktów) produkt ( podwójny) – nici i detal szyty ( prosta zbieżność pojęcia „produkt”).

Krok 4. Narysować graficzne schematy TS-1 i TS-2, wykorzystując tablice rodzajów konfliktów w modelach zadań.
Zadań wynalazczych jest niezliczona ilość, i wydawałoby się, tyle tez powinno być rodzajów sprzeczności. Ale w rzeczywistości typowych sprzeczności w większości zadań między narzędziem i produktem wszystkiego – dziewięć ( patrz str. 96) Te schematy nie są sztywne. Można je zmieniać dopasowywać do warunków zadania, a nawet w niektórych zadaniach można zestawić inne schematy, jeśli będą lepiej wyrażać istotę konfliktu. Wybieramy z nich te schematy, które pasują do konfliktów w naszych zadaniach.

W zadaniu 57 jeden z elementów jest zdwojony. Zdwojone elementy są tylko w schematach 3, 4, 6. Schematy 3, 4 nie pasują, ponieważ odnoszą się do konfliktów ze zdwojonymi przedmiotami ( produktami). Schemat 6 dokładnie wyraża istnienie konfliktu: ujawnienie dziurek nie może odbyć się jednocześnie z ich zaspawywaniem. Zestawimy graficzne schematy sprzeczności (A – płomień, B – przewodnik, C – dziurka).

W zadaniu o zakładzie odzieżowym konflikt w pełni odpowiada schematowi 4 ( A – tkanina, B- produkt, C – nitka).