Debates tal-kamra tad-deputati (Rapport Ufficjali u Rivedut)

ABBOZZ TA' LIĠI LI JEMENDA L-ATT DWAR IĊ-ĊITTADINANZA MALTIJA

MALTESE CITIZENSHIP (AMENDMENT) BILL

THE DEPUTY SPEAKER: Il-Ministru.
ONOR. TONIO BORG: Sur President, nipproponi t-Tieni Qari ta' l-Abbozz ta' Liġi msejjaħ “Att biex jemenda l-Att dwar iċ-Ċittadinanza Maltija, Kapitlu 188”.
THE DEPUTY SPEAKER: Min jissekonda?
ONOR. DOLORES CRISTINA: Nissekonda.
THE DEPUTY SPEAKER: Rimarki? Il-Ministru.
ONOR. TONIO BORG: Sur President, dan l-abbozz fih żewġ partijiet. Hemm parti fejn qed nikkopjaw ir-regoli antiki li kellna fil-kostituzzjoni u ġarrejniehom ġo dan l-abbozz u kulma biddilna huwa t-tense tal-verb - għaliex meta għaddiet il-kostituzzjoni u ġiet introdotta fl-indipendenza, ħafna mill-verbi kienu fil-present tense u llum, 26 sena wara, għamilnieha in the past tense - imma mill-bqija m'hemm l-ebda tibdil ta' sustanza fir-regoli antiki ta' kif takkwista ċ-ċittadinanza.
Kif diġà għedt, dan l-abbozz li qed jintroduċi ċ-ċittadinanza doppja mhux qed ibiddel ir-regoli ta' kif takkwista ċ-ċittadinanza Maltija. Kulma għamilna kien li qlajna r-regoli kollha minn chapter 3 tal-kostituzzjoni u poġġejniheom f'dan l-abbozz. Nittama li waqt li qed inġorru dawn l-artikli ma tlifna xejn, imma dawn ġew vetted u suppost li ma ħallejna xejn barra ħlief xi artikli żgħar li kien hemm fil-kostituzzjoni li kellhom ċertu terminu li bih xi ħadd japplika għal xi ħaġa. Illum dak it-terminu għadda u ma tistax tapplika, allura ma kienx hemm iktar il-ħtieġa li jibqgħu fil-kostituzzjoni għaliex għexu l-ħajja naturali tagħhom, imma mill-bqija r-regoli kollha huma l-istess. Sur President, għalkemm se nagħmel aċċenn dwar liema huma dawn ir-regoli, se nibda bil-parti innovattiva ta' l-abbozz li ma kenitx teżisti imkien, la fil-kostituzzjoni u lanqas fil-liġi dwar iċ-ċittadinanza.
Il-qofol ta' dan l-abbozz huwa l-artiklu 7 ġdid li qed jiġi ntrodott taħt Taqsima IV intitolata "Ċittadinanza Doppja" li l-ewwel artiklu tagħha jgħid hekk:
"Persuna jista' jkollha ċ-ċittadinanza Maltija u fl-istess waqt ikollha ċ-ċittadinanza ta' pajjiż ieħor."
Dan huwa prinċipju ġdid għaliex għall-ewwel darba qegħdin nenunċjaw prinċipju ġenerali. Spiċċa ż-żmien li trid tagħżel bejn passaport u ieħor. Malli tgħaddi din il-liġi persuna li jkollha l-passaport Malti jista' jkollha mhux biss passaport ieħor imma anke passaporti oħrajn. U għalhekk fil-kostituzzjoni m'aħniex ngħidu "dual citizenship" biss imma qed ngħidu "dual or multiple citizenship". Persuna jista' jkollha ċ-ċittadinanza Maltija u fl-istess waqt ikollha ċ-ċittadinanza ta' pajjiż ieħor. Id-dual citizenship m'għadhiex marbuta ma' birth in Malta jew emigration. Wara li jgħaddi dan l-abbozz, dawn iż-żewġ kondizzjonijiet se jispiċċaw. Ħalli nagħti eżempju ta' xi ħadd li kemm bl-emendi ta' l-1989 kif ukoll bil-proposti tal-white paper ma kienx se jibbenefika u issa se jibbenefika; u nsemmi każ tipiku li bħalu hawn oħrajn.
Nieħdu mara Maltija li żżewwġet wieħed Ingliż u dawn għażlu li jgħixu Malta, kellhom tifel li meta kellu 16-il sena mietitlu ommu u missieru naturalment qabad lilu u lil ħutu u mar b'kulħadd lura lejn l-Ingilterra. Dak ma jistax japplika għal ċittadinanza doppja għax twieled Malta, u għalkemm emigra imma ċ-ċittadinanza Ingliża tiegħu akkwistaha qabel ma emigra, mentri r-regoli kif kienu kemm bl-emendi ta' l-1989 kif ukoll fil-white paper kienu jgħidu li ċ-ċittadinanza barranija inti trid tkun akkwistajtha wara li tkun emigrajt u trid tkun akkwistajt iċ-ċittadinanza tal-pajjiż fejn emigrajt. Ara x'kondizzjonijiet kien hemm! Mela trid tkun twelidt f'Malta u trid tkun emigrant, u f’dan il-każ kien twieled f'Malta u emigra, però dan ma kienx akkwista ċ-ċittadinanza Ingliża meta emigra imma qabel ma emigra. Allura għalkemm kien jikkwalifika f’kollox weħel fit-tielet test. Mela kulmin meta jemigra jkollu diġà d-dual citizenship u għadu m'għalaqx t-18-il sena - għaliex kieku għalaq it-18-il sena kien ikollu jagħżel waħda jew oħra - dak sal-lum ma kienx ikun jista' japplika għal ċittadinanza doppja. B'dawn l-emendi li se nitroduċu dan se jkun jista' japplika. (Interruzzjonijiet) Ara ma taħsbux li b'xi mod qed nikkritika l-white paper bħalma lanqas ikkritikajt l-emendi ta' l-1989 li kienu tajbin. Dan proċess ta' evoluzzjoni.
Fiż-żewġ partiti kien hemm min kien ftit xettiku dwar iċ-ċittadinanza doppja meta għamilna l-emendi ta' l-1989 imma kien pass għaqli li ttieħed u pass importanti. Ma kienx ikopri kollox u apposta ma kienx ikopri kollox għaliex ridna naraw x'se jkunu l-effetti. Meta rajna li l-effett kien iktar plus mill-minus, iddeċidejna li nagħmlu t-tieni pass li ċertament imur oltre l-white paper. Tant il-white paper kienet se tħalli ċ-ċittadinanza doppja bħala eċċezzjoni li hemm diversi proposti fil-white paper li ma ntroduċejnihomx - għaliex kienu jagħmlu sens sakemm iċ-ċittadinanza doppja tibqa' eċċezzjoni imma issa li ċ-ċittadinanza doppja se tiġi regola waqqajniehom kollha dawk il-proposti u nista' nsemmi xi wħud minnhom. Per eżempju, fil-white paper ta' Awissu ta' l-1998 kien hemm proposta li meta ż-żgħażagħ li jkollhom ċittadinanza doppja jiġu biex jagħżlu, filwaqt li sal-lum kellhom jagħżlu sakemm jagħlqu l-età ta' 19-il sena, il-white paper kienet qed tipproproni li nestenduha sakemm jagħlqu 25 sena. Din il-proposta m'aħniex se nagħmluha għaliex issa m'hemmx għalfejn tagħżel iktar peress li issa ċ-ċittadinanza doppja saret regola. L-istess skond il-white paper tal-gvern Laburista, jekk jien illum għandi passaport Malti u għada niżżewweġ lil xi ħadd Taljan, jien ma stajtx nakkwista ċ-ċittadinanza Taljana jekk ma nitlifx iċ-ċittadinanza Maltija. Din spiċċat għax issa bl-emendi l-ġodda artiklu 7 ġdid - kif propost fi klawsola 5 - jgħid li tista' tkun ċittadin Malti u ċittadin ta' pajjiż ieħor.
Fil-white paper kien hemm ukoll proposta biex tkopri lin-nisa Maltin li akkwistaw ċittadinanza Ingliża wara l-indipendenza. Din kienet tolqot l-iktar lin-nisa Maltin li fil-mument tal-kriżi mal-Gvern Ingliż kienu se jmorru l-Ingilterra, allura għażlu ċ-ċittadinanza Ingliża u spiċċaw mingħajr iċ-ċittadinanza ta' pajjiżhom. L-argument kien li dawn proprjament m'humiex emigranti. Din il-proposta tal-white paper li kienet se tipprova ssolvi dan il-każ, kellha tagħmel hekk għaliex il-kunċett taċ-ċittadinanza doppja kien se jibqa' bħala eċċezzjoni. Illum waqgħet din il-proposta għaliex qed ngħidu li ċ-ċittadinanza doppja tkun tapplika bħala prinċipju ġenerali għal kulħadd. Tant bil-white paper il-kunċett taċ-ċittadinanza doppja kien se jibqa' marbut ma' l-emigrazzjoni li fil-fatt il-gvern kien se jipprova jagħmilha iktar umana r-regola li trid tkun ilek li emigrajt sitt snin. Diġà spjegajt li biex takkwista dual citizenship mhux biss trid tkun imwieled Malta u emigrajt imma emigrajt u bqajt emigrat għal sitt snin, u f'dawk is-sitt snin ma tistax tiġi Malta għal iktar minn tliet xhur f'sena jew aggregate ta' sena. Jiġifieri jekk jien f'dawk is-sitt snin nagħmel sena u ġurnata f'Malta meta ngħodduhom kollha flimkien, jien awtomatikament ma nistax napplika għad-dual citizenship. L-istess jekk f'dawk is-sitt snin jien nagħmel tliet xhur u jumejn f'sena waħda f'Malta ma nistax napplika għad-dual citizenship. Il-white paper kienet se tipprova tagħmilhom iktar umani dawn ir-regoli billi tgħid li nżommu l-prinċipju tas-sena u nneħħu tat-tliet xhur fis-sena, imma xorta waħda kien se jkun hemm ir-regola tas-sitt snin emigrat biex inti takkwista d-dual citizenship.
Ir-regola tas-sitt snin illum spiċċat kompletament u kwalunkwe persuna li telqet minn Malta jew li kienet Maltija tista' terġa' tapplika biex tieħu l-passaport Malti, kemm jekk qed tgħix hawn Malta u kemm jekk mhux qed tgħix hawn Malta. Ejja nieħdu eżempju ta' xi ħadd li emigra, għamel sena l-Amerika u akkwista ċ-ċittadinanza Amerikana. Mela m'għamilx sitt snin. Dan wara li jgħaddi dan l-abbozz jista' japplika u nerġgħu nagħtuh iċ-ċittadinanza Maltija mingħajr il-bżonn li jirrinunzja għaċ-ċittadinanza Amerikana tiegħu. Ir-regola ta' sitt snin ħallejnieha mhux bħala ostakolu kif kienet qabel ... (Interruzzjonijiet) Le, mhux bħala ostakolu imma bħala benefiċċju, fis-sens li dawk li jipprovaw li on aggregate f'ħajjithom għamlu sitt snin barra minn Malta f'diversi pajjiżi, dawk ikunu jistgħu jakkwistawha awtomatikament. Jiġifieri s-sitt snin mhux qiegħda kif kienet qabel bħala ostakolu - another hurdle to overcome - imma r-regola tas-sitt snin hija iktar liberali issa għaliex tgħidlek li "any six years", anke jekk m'humiex fimkien. Jiġifieri jekk jien nagħmel sentejn l-Awstralja, ħames snin f'Malta u nerġa' mmur nagħmel erba' snin l-Awstralja, kuntrarjament għal kif inhi llum, xorta waħda dawk is-sitt snin ngħodduhom flimkien. Però r-regola tas-sitt snin hija bħala rekwiżit biex inti takkwista ċ-ċittadinanza Maltija awtomatikament imma anke jekk tkun ilek ġurnata barra minn Malta biżżejjed biex tapplika għaliha.
Mela r-regola tas-sitt snin, apparti li nbidlet b'mod radikali li lanqas tintgħaraf minn kif kienet qabel, kemm bl-emenda ta' l-1989 kif ukoll bil-proposta tal-white paper, is-sitt snin issa huma bħala added benefit. (Interruzzjonijiet) Iva, għoddhom flimkien kemm trid imma m'hemmx iktar ir-regola tas-sena u tat-tliet xhur fis-sena f'Malta. Insa dak id-dettall li għadni kif semmejt, il-punt huwa li r-regola tas-sitt snin m'hijiex sine qua non għad-dual citizenship imma hija sine qua non biss biex inti terġa' takkwista ċ-ċittadinanza Maltija awtomatikament. Ħalli naqrahom iż-żewġ provvedimenti għaliex tagħmel differenza. (Interruzzjonijiet)
ONOR. GAVIN GULIA: Imma naqblu li, anke kif inhi proposta fl-abbozz ta' liġi, jekk ma tagħmilx sitt snin aggregate - ħalli nkunu ċari għax anke fil-white paper kien hemm imsemmi l-aggregate ... Jien naf x'qiegħed tgħid. Inti qed tgħid, li kif inhu l-abbozz illum, iċ-ċittadinanza takkwistaha awtomatikament. Dak li qed tgħid inti, pero' jekk ikun hemm inqas ...
ONOR.TONIO BORG: Tista' tapplika.
ONOR. GAVIN GULIA: Jekk ikun hemm inqas minn sitt snin ma tingħatax.
ONOR. TONIO BORG: Tingħata, dażgur li tingħata! (Interruzzjonijiet) Tajjeb

li tqajjem dan il-punt għaliex issa kulħadd jibda jara taħt liema kategorija jaqa'. Importanti li nipprovaw nagħmluhielhom ċara lin-nies li qed jisimgħuna u anke lil min jaqra l-gazzetti għada, ħalli jkunu jafu taħt liema kategorija jaqgħu. Mela ejja nieħdu l-artiklu 7 ġdid. Dan l-artiklu m'għandux x'jaqsam ma' emigration imma jgħid li kull Malti li llum għandu passaport Malti li mil-lum 'il quddiem jakkwista passaport ieħor, mhux se nitolbuh jirrinunzja għall-passaport ta' barra. Mela dik hija r-regola għall-futur li ġiet introdotta għall-ewwel darba f'dan l-abbozz.

Imbagħad hemm l-artiklu ġdid 8 li jitkellem dwar kif wieħed jerġa' jakkwista ċ-ċittadinanza Maltija coupled with dual nationality. Mela qed nagħtu d-dritt lil kulmin xi darba kien Malti, kemm jekk kien Malti by birth, kemm jekk kien Malta by descent, kemm jekk kien Malti by naturalisation u kemm jekk kien Malti by marriage, li jekk għal xi raġuni jew oħra bl-għażliet li għamel f'ħajtu tilef dik iċ-ċittadinanza Maltija, dan mingħajr il-bżonn li jiġi joqgħod Malta, without any residence requirements, jista' l-ewwelnett japplika biex jerġa' jieħu ċ-ċittadinanza Maltija u jżomm iċ-ċittadinanza ta' barra. Hawn ma tidħolx ir-regola ta' sitt snin, la jidħol il-kunċett ta' l-emigrazzjoni, la l-kunċett tas-sitt snin u lanqas il-kunċett tar-residenza. Fil-fatt l-artiklu 8 jgħid hekk:
"Kull min qabel id-data tad-dħul fis-seħħ ta' dan l-artikolu kien jitqies, taħt id-dispożizzjonijiet tal-Kostituzzjoni ta' Malta jew ta' kull liġi oħra, li temm milli jkun ċittadin ta' Malta minħabba f'li jkollu jew ikun akkwista, sew volontarjament sew mhux volontarjament, xi ċittadinanza oħra, ikollu dritt, meta jagħmel l-applikazzjoni tiegħu b'dak il-mod li jista' jiġi preskritt u wara li jieħu l-ġurament ta' lealtà, li jiġi reġistrat ..."
- u nnotaw il-kelma "reġistrat" li tagħti ħafna iktar drittijiet bil-mod kif takkwistaha milli "naturalised" -
" ... li jiġi reġistrat bħala ċittadin ta' Malta."
Mela kulmin tilef iċ-ċittadinanza Maltija, ġabha kif ġabha dik iċ-ċittadinanza, kemm mill-bieb tat-twelid, kemm mill-bieb tad-dixxendenza, kemm mill-bieb taż-żwieġ u kemm mill-bieb tan-naturalisation; u kulmin kien akkwistaha f'xi mument, anke jekk għamel ġurnata waħda ċittadin ta' Malta, taħt waħda minn dawk l-erba' metodi, u matul ħajtu tilifha - issa m'għadux iktar ċittadin Malti - jista' japplika, jieħu l-ġurament ta' lealtà u jiġi reġistrat bħala ċittadin ta' Malta - jiġifieri lanqas għandu bżonn jiġi joqgħod Malta - mingħajr il-bżonn li jipprovalna li twieled Malta, mingħajr il-bżonn li jipprovalna li emigra u mingħajr il-bżonn li jkun ilu sitt snin emigrat. Lanqas il-kondizzjoni tas-sitt snin m'hemm bżonn għal din is-section għax japplika u nagħtuhielu. L-uniku proviso li qed nagħmlu huwa li dawk li akkwistaw iċ-ċittadinanza bin-naturalisation jew biż-żwieġ - jiġifieri mhux bit-twelid jew bid-dixxendenza - u issa tilfuha, il-ministru se jżomm id-dritt, kif għandu f'partijiet oħra ta' l-abbozz, li jirrifjuta li jagħti lura ċ-ċittadinanza Maltija. Jiġifieri fejn m'hemmx dik ir-rabta daqshekk intima tad-demm mal-Maltin, għaliex ma jkunx twieled Malta u lanqas ma twieled minn ġenituri Maltin però kellu ċittadinanza Maltija bi żwieġ jew bin-naturalisation, irrinunzjaha u issa se jerġa' japplika għaliha, hemm din id-diskrezzjoni tal-ministru jekk jagħtihielux. Il-ministru jista' jgħid li huwa fl-interess pubbliku - jekk dan, per eżempju, kien ikkommetta xi reati serji - li ma jagħtihx dik iċ-ċittadinanza lura, dritt li jeżisti f'partijiet oħra ta' l-abbozz. Imma għal min twieled f'Malta minn ġenituri Maltin jew inkella twieled barra minn ġenituri mweldin Malta, dak japplika u jieħu lura ċ-ċittadinanza Maltija bi dritt, mingħajr il-bżonn li jiġi joqgħod Malta, mingħajr il-bżonn li jipprova li kien emigrat u mingħajr il-bżonn li jipprova li għamel sitt snin barra minn Malta.
Ir-regola tas-sitt snin tidħol għar-rigward artiklu 9 ġdid intitolat "Persuni li jitqiesu li qatt ma tilfu ċ-ċittadinanza Maltija". Mela waqt li fl-artiklu 8 konna qegħdin nittrattaw dwar kif xi ħadd li tilef iċ-ċittadinanza Maltija se nerġgħu nagħtuh mill-ġdid iċ-ċittadinanza li tilef, fl-artiklu 9 se nitkellmu dwar kategoriji ta' persuni li se nqisuhom li qatt ma tilfu ċ-ċittadinanza Maltija tagħhom. Però jekk wieħed ma jaqax taħt l-artiklu 9, dejjem jista' japplika biex jakkwistaha lura taħt l-artiklu 8. Jiġifieri artikli 8 u 9 m'humiex exclusive. Inti tista' taqa' kemm taħt artiklu 8 u kemm taħt artiklu 9. Naturalment jekk taqa' taħt artiklu 9, jaqbillek tapplika taħt artiklu 9. Imma jekk inti ma taqax taħt l-artiklu 9 tista' dejjem tapplika biex terġa' takkwistaha, u nagħtu dik iċ-ċittadinanza Maltija mingħajr il-bżonn li wieħed jitlef iċ-ċittadinanza ta' barra. Min huma dawn in-nies li jitqiesu li qatt ma tilfu ċ-ċittadinanza Maltija? Dawn huma persuni li f'xi waqt kienu ċittadini ta' Malta skond l-artikli 3 jew 5 ta' dan l-Att, jiġifieri jew għax imweldin Malta jew għax inkella mweldin barra minn Malta minn ġenituri mwildin f'Malta, u kienu residenti f'xi pajjiż ieħor - lanqas jgħidlek emigraw, imma li kienu residenti f'xi pajjiż ieħor barra minn Malta għal żmien li b'kollox jammonta għal mill-inqas sitt snin without the requirement tat-three months f'kull sena u lanqas l-aggregate ta' one year - u li jkunu akkwistaw jew żammew iċ-ċittadinanza ta' pajjiż li fih kienu residenti.
Issa fl-istadju ta' kumitat se nressqu emenda li biha se ngħidu li m'hemmx għalfejn tipprova li akkwistajt iċ-ċittadinanza ta' xi wieħed mill-pajjiżi li fih kont residenti f'dawk is-sitt snin. Jiġifieri jekk jien għamilt sitt snin barra u mort l-Awstralja, l-Ingilterra u l-Amerika però akkwistajt iċ-ċittadinanza tal-Kuwait li qatt ma kont residenti fih, probabbli fl-istadju tal-kumitat se nagħmluha li anke lil dawk nagħtuhielhom xorta waħda. Jiġifieri l-uniku kriterju jkun jekk int għamiltx sitt snin tgħix barra minn Malta, full stop, mingħajr il-link li inti tkun għext f'xi pajjiż ta' fejn akkwistajt iċ-ċittadinanza. Mela jekk ikollok aggregate ta' six years barra minn Malta over a whole lifetime; jiġifieri mhux minn mindu għamilt l-applikazzjoni, imma jekk inti tipprova li inti kont residenti f'xi pajjiż barra minn Malta għal perijodi li meta tgħoddhom jiġu mill-inqas sitt snin, u inti tkun akkwistajt ċittadinanza ta' pajjiż ieħor, allura f'dak il-każ inti titqies bħala li qatt ma tkun temmejt milli tkun ċittadin ta' Malta. Però jekk għal xi raġuni jew oħra int ma taqax taħt dan l-artiklu għaliex, per eżempju, għamilt sena biss barra minn Malta, u f'dik is-sena inti tlift iċ-ċittadinanza Maltija u akkwistajt iċ-ċittadinanza ta' pajjiż ieħor, f'dak il-każ taqa' taħt l-artiklu 8 li bih inti tkun tista' tapplika, mingħajr ma tipprova li inti kont residenti hemm, u tieħu ċ-ċittadinanza Maltija wkoll.
Mela nerġa' nirrepeti dawn it-tliet artikoli 7, 8 u 9 li huma ġodda. L-artiklu 7 huwa r-regola ġenerali taċ-ċittadinanza doppja. Taħt l-artiklu 8 jaqgħu dawk li għandhom id-dritt li jerġgħu jakkwistaw iċ-ċittadinanza Maltija, jiġifieri l-kategoriji kollha ta' min kien ċittadin Malti, inkluż in-naturalised citizens. Taħt l-artiklu 9 jistgħu japplikaw biss dawk li jew twieldu Malta jew inkella twieldu barra minn Malta minn ġenituri Maltin, jiġifieri mill-erba' bibien tnejn biss japplikaw għaliex dak huwa privileġġ li se nagħtu ċ-ċittadinanza lura awtomatikament u qisek qatt ma tliftha.
MR SPEAKER: L-Onor. Gavin Gulia.
ONOR. GAVIN GULIA: Iva, imma jekk qegħdin nitkellmu dwar xi ħadd li twieled barra minn Malta minn ġenituri li wieħed minnhom huwa Malti, dak japplika taħt artiklu 8 mhux taħt artiklu 9.
ONOR. TONIO BORG: Le, jista' japplika taħt artiklu 9.
ONOR. GAVIN GULIA: Le, għax taħt l-artiklu 9 jitqies qisu kien ċittadin Malti minn dejjem. Dak li qegħdin tgħidu meta dan qatt ma kien.
ONOR. TONIO BORG: Imma issa se jkun meqjus bħala ċittadin Malti. Ejja nieħdu każ ta' persuna li twieldet barra minn Malta minn missier Malti. Mela dak bir-regoli tal-lum, li se jibqgħu l-istess, dak huwa Malti. Jekk f'xi mument tilef iċ-ċittadinanza Maltija ... Jekk ma jitlifhiex m'għandniex problema. Jiġifieri jekk dan ċittadin Malti kien u Malti baqa' - u hawn nies li m'akkwistawhiex l-Awstraljana - allura m'għandniex problema. Hija problema għal dawk li tilfuha biex jakkwistaw iċ-ċittadinanza ta' pajjiż ieħor. (Interruzzjonijiet) Iva, ejja nieħdu l-każ li semmejt inti ta' wieħed li twieled l-Awstralja minn ġenituri Maltin. Mela dak at birth għandu ċ-ċittadinanza Maltija u jista' jkun - ma nafx ir-regoli tagħhom x'inhuma - li għandu l-Awstraljana wkoll. Dak ta' 18-il sena għażel iċ-ċittadinanza Awstraljana. Mela hu xorta waħda jaqa' bħala persuna li f'xi waqt kien Malti għax għamel 19-il sena ċittadin Malti. Għax subartiklu 5(2) jgħid:
"Min jitwieled barra minn Malta fi jew wara l-ġurnata stabbilita jitqies li jkun sar jew isir ċittadin ta' Malta fil-ġurnata tat-twelid tiegħu:"
Imbagħad għandek provvediment fil-każ ta' persuna mwielda qabel l-1989 li missieru kien Malti, u fil-każ ta' persuna mwielda wara l-1989 li missieru jew ommu kienu Maltin imwildin Malta. Jiġifieri dawn it-tfal ta' l-emigranti li se jieħdu ċ-ċittadinanza doppja mbagħad ma jistgħux jittrażmettuha lil uliedhom għaliex huma ma jkunux twieldu Malta. Jekk twieldu Malta iva, imma la ma jkunux twieldu Malta allura ma jistgħux jittrażmettuha għal ġenerazzjoni oħra. Mela fil-każi li jaqgħu taħt artiklu 3 jew artiklu 5, min akkwista ċ-ċittadinanza Maltija by birth or by descent, jekk jipprova li jkun għamel sitt snin barra minn Malta, anke mhux kontinwi, ikun jista' jeħodha awtomatikament qisu qatt ma tilef iċ-ċittadinanza Maltija. Dawk li ma jaqgħux taħt l-artiklu 9 għaliex ma jkunux għamlu sitt snin barra minn Malta jistgħu japplikaw taħt l-artiklu 8 u f'dak il-każ japplikaw fuq il-kriterji ta' birth, descent , marriage and naturalisation. L-unika eċċezzjoni hija li fil-każ ta' citizenship by naturalisation or marriage, il-ministru se jżomm id-dritt li jista' jirrifjuta li jagħti lura ċ-ċittadinanza Maltija f'ċerti każi serji.
Parti sostanzjali tal-bqija ta' l-abbozz hija riproduzzjoni tar-regoli ta' żmien l-indipendenza, ikkopjati kelma b'kelma hawnhekk ħlief għar-rigward iż-żwieġ. Illum is-sitwazzjoni hi li malli persuna barranija tiżżewweġ ċittadin ta' Malta tista' tiġi reġistrata bħala ċittadin ta' Malta. Mela m'hijiex kwestjoni ta' diskrezzjoni imma ta' dritt. L-unika diskrezzjoni li għandu l-ministru hija li fl-interess pubbliku jista' ma jagħtix dak il-permess jekk dan huwa xi kriminali magħruf jew inkella minn dak li jista' jara huwa żwieġ ċar ta' konvenjenza. U f'ċerti każi serji ħafna, li kienu ftit, il-ministru jista' anke b'ċerta proċedura jirtira ċ-ċittadinanza li persuna barranija miżżewġa jew miżżewweġ Malti jew Maltija tkun akkwistat. Imbagħad hemm bord li jivverifika jekk iċ-ċaħda tal-ministru għaċ-ċittadinanza diġà mogħtija bir-reġistrazzjoni minħabba ż-żwieġ, kenetx ġustifikata jew le. Ftit kienu dawn il-każi. U kienu ftit għaliex kif qalli xi ħadd jista' jkun hemm prova li huwa żwieġ konvenjenti imma mhux neċessarjament li huwa żwieġ ta' konvenjenza. Għaliex jekk tara l-etajiet ta' nisa ta' 40 sena li jiżżewġu lil xi ħadd ta' 18-il sena, ma tistax tgħid mal-ewwel li dan il-fatt waħdu, solo solo, iġib in-nullità taż-żwieġ. Jista' jqajjem ċerti dubji, tista' tistaqsi ċerti domandi, u l-uffiċjali tad-dipartiment taċ-ċittadinanza ma jaqbdux u jagħtu ċ-ċittadinanza malajr malajr imma jagħmlu ċerti verifiki. Però xorta waħda kien qed ikollna żweġijiet li on paper jidhru li huma ġenwini u ma jkunu ġenwini xejn.
Din tapplika kemm għas-sess maskili kif ukoll għas-sess femminili, għalkemm iktar kienet qed issir min-naħa tas-sess maskili. Jiġi xi raġel minn barra u bi ftehim mal-partner Maltija jew inkella - li huwa agħar imbagħad - bl-innoċenza tal-partner Maltija jiżżewweġ lill-persuna Maltija, u tinnota li ż-żwieġ ikun sar esklussivament biex dak li jkun ikollu passaport Malti għaliex fil-fehma tiegħu l-passaport Malti jiswa iktar mill-passaport ta' pajjiżu. Għax ma ninsewx li dawn bil-liġi kif inhi llum iridu jirrinunzjaw għall-passaport ta' pajjiżhom stess. Wara ħafna rapporti li saru lil dan id-dipartiment, anke wara l-pubblikazzjoni tal-white paper, dehrilna li għandna nagħmlu r-regola tal-ħames snin. Issa ħalli nispjega biex ma noħolqux phobias u lanqas biżgħat fejn m'hemmx għalfejn. Aħna qegħdin nitkellmu dwar ċittadinanza u allura r-regola tal-ħames snin se tapplika fis-sens li biex persuna tiġi integrata fis-soċjetà tagħna sal-punt li ssir ċittadina ta' pajjiżna bid-drittijiet u r-responsabbiltajiet li ġġib magħha ċ-ċittadinanza Maltija, inti trid tkun ilek ħames snin miżżewweġ u tgħix il-ħajja miżżewġa, għaliex jista' jkun iċċelebrajt iż-żwieġ u ma jkun żwieġ xejn. Mela għal ħames snin dik il-persuna trid tipprova li mhux biss kienet miżżewġa ċittadin Malti, imma kienet tgħix regolarment ma' dik il-persuna. Allura hawnhekk qed nissikkaw għaliex sal-lum ma kienx hemm bżonn it-terminu ta' ħames snin, anzi ma kien hemm bżonn terminu ta' xejn.
Dan it-terminu ta' ħames snin se jkun over and above il-kontrolli li diġà jeżistu internament fid-dipartiment biex, fl-interess pubbliku, anke jekk għamel ħames snin, ma tagħtix dik iċ-ċittadinanza Maltija. Però mbagħad qegħdin ngħidu li dawk il-persuni li wara ħames snin miżżewġin u jgħixu regolarment mal-konjuġi tagħhom, japplikaw u jieħdu ċ-ċittadinanza Maltija, dawk aħna se nittrattawhom bħaċ-ċittadini Maltin l-oħrajn għaliex una volta li issa bir-regoli ta' pajjiżna saru ċittadini Maltin m'għandniex niddiskriminaw bejn ċittadini Maltin imweldin Malta, bid-demm Malti ġewwa fihom, u ċittadini Maltin oħrajn miżżewġin liċ-ċittadini li twieldu f'Malta. Allura għalihom japplika l-artiklu 7 ġdid li wara ħames snin żwieġ persuna jista' jkollha ċittadinanza ta' pajjiż ieħor ukoll. Però l-fatt li jridu jistennew ħames snin biex jakkwistaw il-passaport Malti ma jipprekludihomx li jaħdmu f'Malta. Jiġifieri huma xorta waħda matul dawk il-ħames snin, għalkemm m'għandhomx il-passaport Malti, se jibqgħu jitqiesu bħala exempt persons għal skopijiet ta' l-emigration act u allura l-projbizzjoni li ma jistgħux jaħdmu ma tapplikax. Min hu exempt person jista' jaħdem f'pajjiżna. Pero' għalkemm jista' jaħdem f'pajjiżna ma jkunx jista' jkollu l-passaport Malti ħlief wara ħames snin.
Issa wieħed jista' jistaqsi x'jiġri f'każ li xi ħadd għamel ħames snin miżżewweġ lil ċittadin Malti però fil-mument li japplika jkunu separati de facto jew separati bil-kuntratt jew b’sentenza tal-qorti. F'dak il-każ, ġaladarba diġà għamlu ħames snin flimkien u għaddew ħames snin miż-żwieġ, wieħed jippreżumi li dak ma kienx żwieġ ta' konvenjenza u allura l-fatt li ż-żwieġ daħal fi kriżi ma jfissirx li kien ta' konvenjenza. Hawn diversi żweġijiet, anzi l-maġġoranza ta' żweġijet li jidħlu fi kriżi ma jkunux żweġijiet nulli, jiġifieri meta saru saru b'intenzjoni libera u ħielsa, però mbagħad inqalgħet problema wara. Purche' li tkun għamilt ħames snin miżżewweġ ma' ċittadin Malti, anke jekk illum inti separat de facto jew de jure mill-konjuġi Malti, inti xorta waħda tista' takkwista ċ-ċittadinanza Maltija. Dan insibuh fil-proviso tas-subartiklu (2) ta' l-artikolu 6 ġdid li jgħid hekk:
"Iżda ħadd ma jkollu dritt li jiġi hekk reġistrat ..."
- il-kliem "jiġi hekk reġistrat" hawn qed jirriferi għaċ-ċittadin Malti wara ż-żwieġ -
" ...ħlief jekk dik il-persuna, fid-data ta' l-applikazzjoni, tkun għadha miżżewġa ma' dak iċ-ċittadin ta' Malta ..."
- jiġifieri jekk f'dawk il-ħames snin mhux biss ma jgħixux flimkien imma jġibu l-annullament, per eżempju, allura f'dak il-każ ma jkunx għadu miżżewweġ ma' dik iċ-ċittadina Maltija -
"... u kienet hekk miżżewġa għal mill-inqas ħames snin u f'dik id-data kienet qiegħda tgħix ma' dak iċ-ċittadin... "
Mela dawn huma l-ewwel kategorija ta' nies. Ħames snin miżżewweġ flimkien u meta tapplika tkun għadek qed tgħix fi żwieġ validu ma' ċittadin Malti.
"... jew, jekk f'dik id-data kienet separata de jure jew de facto ..."
L-ewwel kategorija huma l-każi normali, dawk li japplikaw wara ħames snin ta’ żwieġ u meta dak li jkun japplika jistaqsuh: Ilek ħames snin miżżewweġ? Għadkom miżżewġin flimkien? M'hemmx għalfejn ngħidlek li kieku m'għadhomx jgħixu flimkien, b'att ta' karità nisranija waħda mill-partners tmur tgħid lill-uffiċjali tad-dipartiment taċ-ċittadinanza li m'għadhomx jgħixu flimkien. Isiru llum dawn l-affarijiet, aħseb u ara meta ndaħħlu din ir-regola! Jiġifieri din m'hijiex regola perfetta. Jista' jkun li xorta waħda dan issapporta ħames snin għall-gost u l-pjaċir li jieħu l-passaport Malti,

imma qed nagħmluha iktar diffiċli milli sempliċiment wieħed jieħu l-passaport Malti tliet xhur wara li jiżżewweġ. Dik l-ewwel kategorija.

Issa niġu għal dawk separati li dwarhom il-proviso ikompli jgħid:
"... jew, jekk f'dik id-data kienet separata de jure jew de facto, kienet għexet ma' dak iċ-ċittadin ta' Malta għal mill-inqas ħames snin wara ċ-ċelebrazzjoni taż-żwieġ, ..."
Din kategorija oħra ta' nies miżżewġin lill-Maltin li fil-mument li japplikaw huma separati de jure jew de facto. Jekk iġibu prova li dawn għamlu mill-inqas ħames snin miżżewġin u jgħixu flimkien allura xorta waħda jistgħu japplikaw għaċ-ċittadinanza Maltija. Din għamilnieha għax inkella jista' jagħti l-każ li raġel Malti u tfajla barranija jagħmlu 30 sena miżżewġin, imbagħad jaqbad u jitlaqaha lill-mara, allura mbagħad il-mara barranija ma tkunx tista' tapplika għaċ-ċittadinanza Maltija u ċittadinanza doppja għax fil-mument li applikat ma kenitx qed tgħix mar-raġel tagħha, anke jekk ma jkunx tort tagħha li tkisser iż-żwieġ. Allura r-regola se tkun biss five years marriage, living together as a married couple. Jekk iġġib prova li wara ċ-ċelebrazzjoni taż-żwieġ għexet ma' dak iċ-ċittadin Malti għal mill-inqas ħames, anke jekk fil-mument ta' l-applikazzjoni jkunu separati, tkun tista’ tapplika għal ċittadinanza Maltija mingħajr ma titlef iċ-ċittadinanza ta' barra.
Fl-istess proviso qed naħsbu anke għar-romol għax ikompli jgħid:
"jew tkun l-armla jew ikun l-armel ta' dak iċ-ċittadin u fil-waqt tal-mewt tiegħu jew tagħha kienet miżżewġa lil dik il-persuna għal mill-inqas ħames snin u kienet għadha tgħix miegħu jew magħha jew li kienet, ħlief għall-mewt ta' dik il-persuna, tkun hekk miżżewġa miegħu jew magħha fid-data ta' l-applikazzjoni ..."
Anke r-romol separati, purche’ li tipprova li għamilt ħames snin miżżewġa ma' ċittadin Malti, inti tista' takkwista ċ-ċittadinanza Maltija u bir-regoli ġenerali m'hemmx għalfejn tirrinunzja għaċ-ċittadinanza barranija tiegħek. Naturalment dettalji oħra niddiskutuhom fl-istadju tal-Kumitat.
Hemm bidla oħra għar-rigward il-foundlings, it-tfal li jinstabu u ħadd ma jkun jaf min huma l-ġenituri tagħhom. Dawn ma tantx ikollna minnhom; f'dawn l-aħħar snin kien hemm xi tnejn, waħda minnhom niftakar li tħalliet fl-airport. Dawn hemm provdut għalihom fit-tielet proviso għal subartikolu 5(1) ġdid li jgħid:
"Iżda wkoll, iż-żewġ provisos ta' qabel ta' dan is-subartikolu ma għandhomx ikunu japplikaw fil-każ ta' tarbija tat-twelid li tinstab abbandunata f'xi mkien f'Malta li tkun, minħabba f'dak il-fatt, apolidi, ..."
Dan l-artiklu ma japplikax jekk ikun jidher ċar ta' min hi t-tarbija u x'inhi ċ-ċittadinanza tagħha, imma jekk ma jkunx hemm ħjiel min huma l-ġenituri tagħha u lanqas indikazzjonijiet ta' x'ċittadinanza għandha, allura f'dak il-każ dik it-tarbija għandha tibqa' ċittadina ta' Malta sakemm jiġi stabilit id-dritt tagħha għal xi ċittadinanza oħra. Jekk imbagħad iktar tard niskopru li din hija ta' ċittadina Ingliża jew ta' xi pajjiż ieħor, titlef iċ-ċittadinanza ta' Malta. Imma biex ma jkunx hemm intervall fejn dik il-persuna li qiegħda fiżikament f'Malta ma jkollhiex iċ-ċitadinanza ta' xi post, nagħtuha ċ-ċittadinanza ta' fejn instabet, f'dan il-każ ta' pajjiżna.
Mr Speaker, dan l-abbozz ta' liġi, apparti li qed jemenda l-Att dwar iċ-Ċittadinanza Maltija, qed jemenda wkoll l-Att dwar l-Immigrazzjoni fejn għandu x'jaqsam ma' l-istatus ta' exempt person. Għandna wkoll preparat abbozz ta' liġi ieħor li se jemenda l-freedom of movement biex dawn ir-regoli tal-ħames snin japplikaw ukoll għall-freedom of movement. Imma peress li din hija emenda kostituzzjonali li tirrikjedi maġġoranza ta' żewġ terzi - għax qiegħda fil-provvedimenti ta' chapter 4, tal-human rights li huma entrenched - ma stajniex inressquhom ma' dan l-abbozz li l-artikli li emendajna fih mhumiex entrenched. Allura dik l-emenda se tiġi ppreżentata f'abbozz separat. L-oppożizzjoni diġà wriet li m'hemmx oġġezzjoni fuq dak l-abbozz imma teknikament bilfors kellna nippreżentawh bħala abbozz separat. Mr Speaker, ħalli nispjegaha ftit il-pożizzjoni.
L-ewwelnett għandna l-exempt status li joħroġ mill-Immigration Act ta' l-1970 li jeżenta lil persuna milli tapplika għall-permess tax-xogħol. U kulmin hu miżżewweġ Malti għandu exempt status. Qabel kien jiġi ppubblikat fil-Gazzetta tal-Gvern imma llum dik il-proċedura spiċċat. Imbagħad wieħed jista' japplika wkoll għall-freedom of movement li f'subsection 44(4) tal-Kostituzzjoni hemm elenkati l-kategoriji li jikkwalifikaw għaliha. U fl-aħħar hemm id-dritt għaċ-ċittadinanza Maltija li hija l-ogħla forma ta' integrazzjoni fis-soċjetà tagħna. Issa fi klawsola 17 ta' dan l-abbozz qegħdin nemendaw l-Immigration Act ta' l-1970 fejn qed ngħidu li l-exempt status jista' jiġi rtirat jekk żewġ persuni ma jibqgħux jgħixu flimkien. Naturalment hija diskrezzjonali, tista' tħallihulu l-exempt status u rari ħafna li jiġi jrtirat. Mela ejja ngħidu li xi ħadd barrani jiżżewweġ mara Maltija u allura jingħata l-exempt status taħt l-Immigration Act. Qabel il-liġi kienet tgħid li jekk tkun separat de jure il-gvern ikollu dritt jirtira l-exempt status. Issa se nagħmluha li jekk ikunu "separati de jure jew de facto" jista' jiġi rtirat l-exempt status ta' dik il-persuna. Niġbed l-attenzjoni li qed ngħidu "jista'", mhux bilfors, jiġi rtirat l-exempt status. Din l-emenda li qed tiġi inkorporata f'din il-liġi kienet proposta wkoll fil-white paper tal-gvern Laburista.
Mr Speaker, dan li kelli xi ngħid dwar iċ-ċittadinanza doppja. Naħseb li se nsewwu ħafna affarijiet li mhux se nsejħilhom inġustizzji għax kull pajjiż għandu r-regoli tiegħu ta' kif jirregola ċ-ċittadinanza. Per eżempju, l-Awstralja ma jaċċettawx iċ-ċittadinanza doppja jekk inti tapplika volontarjament għal ċittadinanza oħra. Pajjiżi oħrajn għadhom sal-lum ma jaċċettawx iċ-ċittadinanza doppja, allura b'daqshekk dawn qed jikkommettu inġustizzja? Le, hija kwestjoni ta' kif wieħed jevolvi l-ideat u l-attitudnijiet tiegħu. Għal żmien twil kien hemm l-idea li wieħed ma jistax ikun leali lejn żewġ pajjiżi. Illum bit-taħlit li hawn, bit-titjib fil-mezzi ta' komunikazzjoni, bil-moviment tan-nies li sar iktar faċli minn qatt qabel, m'għadx hemm din il-phobia kontra ċ-ċittadinanza doppja li, fil-każ ta' pajjiżna, kienet iktar qawwija minħabba ċ-ċokon tagħna. Li qed nagħmlu huwa dak li nħossu li huwa ġust li jsir imma m'hemmx xi regola assoluta li tgħidlek li trid iddaħħal ċittadinanza doppja jew ma ddaħħalhiex. It-trend f'ħafna pajjiżi llum hija li jagħtu dan id-dritt liċ-ċittadini tagħhom jew lill-ex-ċittadini tagħhom għax qed jaraw li llum tant hawn taħlit li forsi toħloq ħafna diżgwid jekk timponilhom li jirrinunzjaw għaċ-ċittadinanza ta' barra inkella jitilfu dik tal-pajjiż tagħhom.
Minn riċerka li għamilt sibt li l-Ingilterra ilhom jaċċettaw iċ-ċittadinanza doppja mill-1948. L-Irlanda m'għandhom xejn dwarha, jiġifieri m'hemmx regola li titlef iċ-ċittadinanza Irlandiża jekk takkwista ċittadinanza oħra u allura tista' żżommhom it-tnejn. Il-Belġju ma jaċċettax iċ-ċittadinanza doppja f'każ li inti volontarjament takkwista ċittadinanza ta' pajjiż ieħor. Franza taċċetta l-prinċipju taċ-ċittadinanza doppja u l-Italja introduċew iċ-ċittadinanza doppja fil-15 ta' Frar ta' l-1992. Fil-Ġermanja riċentement kien hemm diskussjoni sħiħa biex tiġi introdotta ċittadinanza doppja partikolarment favur il-ħaddiema Torok li jgħixu f'pajjiżhom. Spanja għandhom attitudni iktar limitata għax jaċċettaw iċ-ċittadinanza doppja ma' dawk il-pajjiżi li kienu kolonji ta' Spanja jew li magħhom Spanja għandha rabtiet speċjali. Aħna m'għamilniex dik il-limitazzjoni, aħna qed ngħidu li għandek dritt għaliha, sew jekk tiġi minn Timbuctoo u sew mill-Amerika, basta inti tikkwalifika biex tkun ċittadin Malti.
Huwa importanti li kulħadd jifhem li r-regoli taċ-ċittadinanza Maltija baqgħu l-istess għax minn mindu bdiet fil-pajjiż id-diskussjoni dwar ċittadinanza doppja, qed ikun hemm ħafna nies li jaħsbu li issa kulħadd jista' jsir ċittadin Malti. Biex tibbenefika mid-dual citizenship trid tkun ċittadin Malti llum jew xi darba kont ċittadin Malti bil-liġi billi kellek l-għażla ta' dawk il-famużi erba' bibien li semmejt. Jiġifieri jew kont Malti mit-twelid, jew bid-dixxendenza, jew biż-żwieġ, jew kont Malti bin-naturalisation. Imma jekk qatt ma kont Malti ma tistax tgħid li ladarba hawn id-dual citizenship tapplika biex issir Malti u żżomm iċ-ċittadinanza ta' pajjiż ieħor. Nagħmilha ċara li jekk wieħed japplika taħt dawn l-erba' kriterji u jirnexxilu jakkwista ċ-ċittadinanza Maltija, imbagħad ma nirrikjedux li huwa jirrinunzja għall-passaport barrani tiegħu. Imma jekk wieħed ma jaqa' taħt l-ebda waħda mill-erba' kategoriji biex isir Malti, ma tidħolx il-kwestjoni tad-dual citizenship. Dawk ir-regoli se nkomplu napplikawhom, anzi se noqogħdu iktar attenti għax ġaladarba se nwessgħu ftit minħabba d-dual citizenship irridu noqogħdu attenti li ma nkabbrux il-kategoriji ta' nies li jistgħu jsiru Maltin għax diġà qed nagħmluha eħfef biex ċittadini Maltin jew ex-ċittadini Maltin ikollhom id-dual citizenship u l-exiċittadini Maltin jkunu jistgħu jerġgħu jakkwistaw iċ-ċittadinanza tagħhom.
Mr Speaker, naħseb li se jkun hemm min jgħid li għadna ma solvejniex il-każ tiegħu però jien ngħid li sal-lum wasalna fejn l-iktar nistgħu naslu. Iżda dawn li qed jgħidu li l-każ tagħhom ma ġiex solvut, ir-raġuni m'hijiex minħabba l-kriterji tad-dual citizenship imma għax jemmnu li għandu jkun hemm iktar kriterji liberali biex wieħed isir ċittadin Malti. Ħalli nagħti eżempju; min twieled qabel l-1989 barra minn Malta huwa Malti biss jekk missieru kien Malti. Min twieled Malta qabel l-1989, anke jekk il-ġenituri tiegħu kienu barranin, huwa Malti awtomatikament. Jiġifieri jekk b'emerġenza niżel l-ajruplan u kien hemm mara li welldet, dik it-tarbija awtomatikament kienet issir Maltija. Wara l-1989 - għedna li l-fatt li titwieled Malta biss mhux biżejjed - irid ikun hemm għallinqas ġenitur wieħed li huwa Malti. Għar-rigward ta' min jitwieled barra minn Malta għidna li mhux sew li l-missier irid ikun Maltese-born imma jista' jkun jew il-missier jew l-omm. Issa min għadu jinqabad fix-xibka ta' qabel l-1989 se jgħid: Għaliex mhux se tagħmluha retroattiva, li anke dawk imweldin barra minn Malta qabel l-1989 minn omm Maltija għandhom ikunu Maltin? Aħna għedna le għax ir-regoli taċ-ċittadinanza mhumiex se jinbidlu, se jibqgħu dawk li huma, jiġifieri kif emendati sa l-1989. Li se nbiddlu huwa kif takkwista ċ-ċittadinanza doppja. Qabel kienet limitata bħala eċċezzjoni, u issa se ssir regola ġenerali. Grazzi.
MR SPEAKER: Grazzi. Aktar rimarki. L-Onor. Gavin Gulia.
ONOR. GAVIN GULIA: Mr Speaker, diġà kelli l-opportunità li nagħmel l-intervent tiegħi rigward l-emenda kostituzzjonali u wara li għaddiet mill-istadju tat-Tieni Qari, issa wieħed jista' jidħol ftit iktar fid-dettall f'dak li għandu x'jaqsam mat-tibdiliet li hemm maħsuba għal-liġi dwar iċ-ċittadinanza.
L-Onor. Tonio Borg semma li m'hu veru xejn li l-proposti leġislattivi li qegħdin isiru mill-gvern huma fotokopja tal-white paper ta' żmien il-gvern Laburista. L-ewwelnett jien qatt m'għedt "fotokopja" imma għedt "kważi fotokopja". Konna nafu li se jsir xi tibdil għax kienu stqarrew li kienu se jagħmlu xi tibdiliet, imma qed ngħid "kważi fotokopja" għax tliet kwarti mill-affarijiet li hemm proposti fl-abbozz ta' liġi huma fotokopja tal-white paper li lesta l-gvern Laburista f'Awissu ta' l-1998. U żgur li jaqbel miegħi l-ministru meta ngħidlu li għalkemm hemm xi tibdiliet f'dak li għandu x'jaqsam mal-kwestjoni tad-dual nationality - aktar fl-animu milli ħaġa oħra - fil-fatt f'affarijiet oħrajn hemm fotokopja, b'mod paratikolari f'dawk il-proposti leġislattivi rigward żweġijiet ta' konvenjenza li ried jagħmel gvern Laburista. Il-ministru semmieha però ma qalx li hija fotokopja tal-white paper li ppreżenta l-gvern Laburista.
Il-ministru bir-raġun xegħel fejn hemm xi differenzi, limitatament għal dak li għandu x'jaqsam mad-dual nationality, bejn dan l-abbozz ta' liġi u l-white paper, però l-kumplament, fejn jidħlu foundlings, l-exempt status u żweġijiet ta' konvenjenza, dawn huma affarijiet li fil-fatt kienu fil-white paper. Kien hemm mument meta l-ministru qal li m'hemm xejn l-istess assolutament, imma hemm ħafna tibdil. Fil-fatt hemm tibdil imma mhux enormi, anzi l-abbozz ta' liġi huwa prattikament dak li kien hemm propost fil-white paper li kien ippreżenta l-gvern Laburista f'Awissu ta' l-1998. Wara kollox, anke jekk stess hemm xi differenzi f'dak li għandu x'jaqsam mad-dual nationality, il-white paper m'huwiex suġġeriment leġislattiv, imma huwa dokument li jixpruna diskussjoni fil-pajjiż. L-abbozz ta' liġi li qed jipproponi l-ministru f'dan il-parlament huwa strument leġislattiv, dak li qed niddiskutu issa, imma l-white paper huwa strument li jipproponi tibdil leġislattiv u jixpruna diskussjoni. U bis-saħħa tad-diskussjoni meta tasal biex tagħmel l-abbozz ta' liġi tagħmel it-tibdil li tħoss li huwa neċessarju fil-white paper.
Jien nemmen li anke f'dak li għandu x'jaqsam mad-dual nationality konna se naslu għall-proposta leġislattiva li qed jagħmel issa l-gvern Nazzjonalista, proprju għaliex bis-saħħa tal-gvern Laburista li ppubblika dik il-white paper, xprunajna diskussjoni fil-pajjiż. Fil-fatt kien hemm ir-reazzjoni tan-nies - li dan l-abbozz ta' liġi huwa mmirat biex jissodisfahom - u issa ġie preżentat dan l-abbozz ta' liġi bil-modifikazzjonijiet li qed jagħmel il-ministru li jiddipartixxu xi ftit jew wisq minn dak li hemm propost fil-white paper, imma limitatament għal dak li għandu x'jaqsam mad-dual nationality. Jien nibqa' ninsisti li huwa kważi fotokopja għax kif spjegajt qabel fuq ħwejjeġ oħrajn ma tantx hemm tibdil. Għax il-white paper ma titkellimx biss fuq id-dual nationality imma titkellem ukoll fuq il-foundlings u fuq iż-żwieġ ta' konvenjenza li gvern Nazzjonalista tejjeb xi ftit fuqha, għamilha ftit iktar riġida u aħna naqblu magħha. Fil-white paper konna għamilna li jridu jgħaddu tliet snin biex bniedem miżżewweġ lil ċittadin Malti jieħu ċ-ċittadinanza Maltija, u għamilnieha proprju biex tiġi xprunata diskussjoni fil-pajjiż. U kien hemm reazzjoni fejn intqal li tliet snin mhux biżżejjed, jekk hemm bżonn nagħmluha ħames snin. Din imbagħad kien reċipjent tagħha l-gvern Nazzjonalista u qed jagħmilha - u aħna naqblu magħha - ħames snin minflok tliet snin. F'din l-introduzzjoni tiegħi bir-raġun qiegħed niddefendi dak li għedt qabel għax gvern Laburista ħadem u ta prodott għad-diskussjoni li wassal biex ħafna affarijiet f'dan l-abbozz ta' liġi huma fotokopja ta' dak li għamilna aħna.
Mr Speaker, waħda mill-preokkupazzjonijiet li kellna meta konna fil-gvern kienet il-problema taż-żweġijiet ta' konvenjenza. Il-ministru semma żwieġ konvenjenti jew żwieġ ta' konvenjenza, però ċertament li fl-1989 ma konniex ħsibna għal din il-problema. Matul dawn l-aħħar għaxar snin kien hemm movimenti demografiċi kbar, fejn sar ċaqliq kbir minn pajjiżi tal-lvant, u migrazzjoni qawwija mill-pajjiżi ta’ l-Afrika ta' fuq, kollha fid-direzzjoni ta' l-Ewropa. Dawn huma nies li jew ikunu ppersegwitati f'pajjiżhom, jew huma vittmi ta' sitwazzjonijiet ekonomiċi ħżiena ħafna. Ċertament li matul dawn l-aħħar għaxar snin deher ħafna l-fenomenu ta' migrazzjoni, mhux min-north għas-south imma mis-south għan-north, li laqat anke lil Malta.
Maż-żmien, minħabba li l-liġijiet taċ-ċittadinanza tagħna kienu saru naqra iktar ġenerużi, kien hemm min approfitta ruħu mis-sitwazzjoni legali ta' pajjiżna sabiex jiġi Malta. Jista' jkun hemm min daħal kif suppost hawn Malta u jista’ jkun li daħal minn taħt u b'collusion mal-Maltin stess, jew għaliex jinqeda bil-Maltin jiddobba ċ-ċittadinanza Maltija mhux biss sabiex ikun jista' jgħix f'Malta - li huwa diġà ħażin meta jinqeda bil-passaport Malti għal dak l-iskop biss - imma anke sabiex jinqeda bil-liġijiet Maltin u bl-istat Malti ħalli jkun jista' jirfes fl-Ewropa jew f'pajjiżi oħrajn li aħna bħala Maltin, meta mmorru fil-pajjiż tagħhom, m'għandniex bżonn visa u nidħlu b'ċerta libertà. Per eżempju, Tuneżin, Libjan jew Indjan, għandu bżonn visa biex jidħol f'pajjiż mill-Unjoni Ewropea jew f'pajjiż ta' l-Ewropa. Qed nagħmel distinzjoni bejn pajjiż Ewropew u pajjiż mill-Unjoni Ewropea. Issa Malti m'għandux bżonn visa biex imur l-Italja, l-Ingilterra, Franza, l-Isvezja, anywhere, kemm ġo l-Unjoni Ewropea u kemm ġo l-Ewropa, imma jaqbad u jaqta' l-passaġġ u jidħol hemmhekk. Jiġifieri m'għandux għalfejn joqgħod japplika sabiex jara jekk il-pajjiż li se jirċevih huwiex lest li jirċevih.
Mr Speaker, għalhekk kienet saret moda - mhux eżattament moda għax dawn kienu eċċezzjonijiet, imma aktar ma beda jgħaddi ż-żmien bdew jiżdiedu b'mod allarmanti - li jiġi barrani li jkun miżżewweġ Maltija, li bilkemm ikun ilu miżżewweġ sena, u jgħidlek li jridu jisseparaw jew jannullaw iż-żwieġ. Imbagħad tiskopri li sadanittant dawn ikunu akkwistaw iċ-ċittadinanza Maltija wkoll. Jew aktar minn hekk, issib li kienu żżewwġu hawn Malta, wara ċertu żmien jakkwistaw iċ-ċittadinanza Maltija, imorru lura f'pajjiżhom jieħdu d-divorzju għax għandhom ċerti sistemi legali li jaċċettaw id-divorzju, dik li tissejjaħ "talaq''. Hemm pajjiżi li anke minħabba r-reliġjon tagħhom - u jien għandi rispett lejn is-sistema tax-xoljiment taż-żwieġ tagħhom - meta jfettlilhom, ir-raġel imur fuq il-mara u jgħidilha ''talaq'' u jitlaq u ż-żwieġ jispiċċa. Daqshekk kollox! Mhux diffiċli biex takkwistah daqskemm huwa diffiċli biex takkwista divorzju hawn Malta għax m'hawnx liġi tad-divorzju, u daqskemm huwa diffiċli biex takkwista anke annullament hawn Malta, sija bil-Knisja u anke ta' l-Istat għax irid ikun hemm ċerti kondizzjonijiet u ċerti ċirkostanzi sabiex iż-żwieġ ikun dikjarat null. Hemm anke divorzju li jiġi akkwistat bil-mezzi tad-domiċilju barra minn Malta li aħna nirrikonoxxu. Mhux faċli, imma għandhom sistemi aktar faċli minn tagħna sabiex ixolju ż-żwieġ. U la jgħidlek ''talaq'' jitlaq u spiċċa ż-żwieġ.
Sadanittant dak il-barrani jkun ġab iċ-ċittadinanza Maltija u għandu kull dritt jerġa' jiġi hawn Malta u jekk irid jerġa' jiżżewweġ ukoll, għax aħna bil-liġi Maltija nirrikonoxxu dik is-sistema ta’ xoljiment bit-''talaq''. Allura wieħed barrani jista' mhux biss jinqeda bil-Maltin biex jibqa' hawn Malta - jien naraha iktar wiesgħa minn hekk - imma jinqeda bil-liġijiet ta' l-Istat Malti biex imur f'pajjiżi oħrajn fejn kien ikollu bżonn visa biex jitħalla jidħol kieku hu baqa' ċittadin ta' pajjiżu. U bis-saħħa taċ-ċittadinanza Maltija, għax aħna m'għandniex bżonn visa biex immorru f'ħafna pajjiżi Ewropej, allura jkun jista' jidħol fihom mingħajr problemi ta' xejn. Jekk irid imur jiżżewweġ hemmhekk ukoll, u Malta tkun litteralment intużat bħala scape goat!
Ċertament li meta l-Istat jagħti l-benefiċċju - jien insejjaħlu benefiċċju - taċ-ċittadinanza Maltija ma jagħtihx bl-iskop li mbagħad jiġi mirkub. L-iskop tal-liġi Maltija mhuwiex racist jew xenophobic, għalkemm jiddispjaċini ngħid li hemm min jippoża li huwa serju f'dan il-pajjiż, anke organizzazzjonijiet politiċi li kelli kuntatt magħhom, li jitkażaw b'din l-emenda li qiegħda ssir, li aħna naqblu magħha u konna se nagħmluha aħna stess. Jiġu jgħidulek li dan huwa razziżmu għax mhux sew li jekk ikun hemm tnejn li verament jinħabbu ma tagħtihx iċ-ċittadinanza mal-ewwel. Jien skantajt meta darba kont mistieden f'seminar fejn niftakar li kien hemm l-Onor. Lawrence Gonzi mistieden - wisq probabbli għaliex l-Onor. Tonio Borg kien imsiefer u allura kien qed jidher floku - u spiċċajt ikkritikat jien ukoll għaliex aħna konna qed nappoġġjaw din il-liġi, anzi konna se nagħmluha aħna wkoll l-emenda fuq iż-żwieġ ta' konvenjenza. Dawn x'affarijiet huma? Aħna nafu li l-biċċa l-kbira taż-żweġijiet li jsiru bejn barranin u Maltin jirnexxu u nafu wkoll li minħabba l-ħżiena se jeħlu ftit it-tajbin ukoll. Imma min għandu intenzjonijiet tajbin u min hu ffortunat - il-biċċa l-kbira huma ffortunati li ż-żwieġ tagħhom jirnexxi - wara ħames snin jakkwista ċ-ċittadinanza. Aħna konna se nagħmluha wara tliet snin imma dan il-gvern qed jipproponi wara ħames snin u se nappoġġjawha wkoll. Meta lil dawn in-nies li huma kontra din l-emenda kont nistaqsihom x'hemm ħażin b'daqshekk, kienu jgħiduli li qed inħalltu l-ħażin mat-tajjeb! Imma meta kont nistaqsihom x'jipproponu biex nagħmluha aħjar - meta konna għadna fl-istadju li niddiskutu dawn l-emendi barra l-parlament - dawn jissommaw, m'għandhomx soluzzjoni għaliha u prattikament jgħidulek biex inħallu kollox kif inhu.
Min hu serju u min verament iħobb iċ-ċittadinanza Maltija u jrid li jipproteġi ċ-ċittadinanza Maltija għax iħobbha għandu d-dmir li jiddefendiha, mhux nispiċċaw li tiġi abbużata. Hemm ċerti ċirkostanzi li huma ovvji. Fil-fatt kellna każ fil-qorti riċentement fejn addirittura għaddew il-flus. F'dan il-pajjiż veru li għandna s-sensara biex ibigħu l-proprjetà u b'daqshekk ma ġara xejn u tajjeb li jkun hawn is-sensarija fil-proprjetà, imma li nispiċċaw biex anke niżviluppaw - għax kieku l-Malti bieżel imma fit-tajjeb u fil-ħażin kultant – anke sensarija biex isiru żweġijiet ta' konvenjenza hija ħaġa ta' l-għaġeb! Hawnhekk nidħlu anke f'aspetti kriminali. L-ewwel u qabel kollox huwa immorali li inti tagħmel sensarija ta’ dan it-tip, li ġġib wieħed barrani u tgħidlu: Ejja ħalli nagħtuk iċ-ċittadinanza Maltija, faqqagħli Lm500 jekk mhux Lm1,000! Kellna każ bħal dan riċentement li nstema' l-qorti. Dan huwa sintomu li juri li huwa iktar wiesa’ milli qed naħsbu aħna. Barra minn hekk għaddejja ukoll attività kriminali fejn qegħdin jinqdew bil-prostituti Maltin sabiex jingħata dan it-tip ta’ servizz.
MR SPEAKER: Onor. Gulia, ippermettili għax sar il-ħin. Se tibqa' in possession?
ONOR. GAVIN GULIA: Iva.
MR SPEAKER: Nitlob liIl-Viċi Prim Ministru biex, jekk jogħġbu, iressaq l-Aġġornament.
F’nofsinhar id-diskussjoni kienet interrotta u baqgħet aġġornata.