Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirinin

Operativ planlar fəaliyyət dövründə baş vermiş mən­­fi dəyişikliklərin və onun yaratdığı problemlərin dər­hal ara­dan qaldırılmasına xidmət edir. Operativ təd­bir­lər pla­nı aşa­ğıdakı məsələlərin həllini özündə cəm­ləş­dirir.

1. 
   Dəyişikliklərin və onların yaranma səbəblərinin öyrə­nilməsi.
   
2. 
   Dəyişikliklərin və onların yaranmasına təsir edən amil­lərin təhlil edilməsi və təsir dərəcələrinin minimuma endi­rilməsi.
   
3. 
   Dəyişikliklərin və onların yaratdığı problemlərin nə­ti­cələrinin dərhal aradan qaldırılması.
   
4. 
   Müəssisədə həmin dəyişiklik və problemlərin ya­­­ran­­­maması üçün profilaktik tədbirlərin görülməsi.
   

Planlaşdırmanın aşağıdakı prinsipləri mövcuddur:

1. 
   Planların ardıcıllığı prinsipi. Qarşıya qoyu­lan məq­­­sədə nail olmaq yollarının və müddətlərinin ar­dı­cı­llığı düz­gün müəyyənləşdirilməlidir.
   
2. 
   Planların reallığı prinsipi. Planda nail olunması nə­­­zər­də tutulan göstəricilər və nəticələr reallığa uyğun ol­ma­lı­dır.
   
3. 
   Planların aydınlığı prinsipi. Planlar aydın, başa dü­­­şü­lən tərzdə tərtib edilməlidir. Çünki ayrı-ayrı şö­bə­lər və böl­mələr onun müddəalarını başa düşməli və fəaliy­yət­lərin­də tətbiq etməlidirlər.
   
4. 
   Planların çevikliyi prinsipi. Planlar situasiyanın, yaran­mış vəziyyətin tələblərinə uyğun olaraq çevik for­mada dəyiş­dirilmək imkanına malik olmalıdır.
   

Biznes-plan. Planlaşdırmanın həyata keçiril­məsində biznes–planların əhəmiyyəti və mahiyyəti olduqca bö­yük­­dür. Biznes–planlar əsasən biznes sahə­ləri üçün nə­zər­də tutu­lan plan sənədidir. Biznes–planlar biznes sa­hə­lə­ri­nin inki­şaf perspek­tiv­lə­rinin, iqtisadi səmərəliliyin gös­təri­cisi­dir. Biznes-planlar müəs­sisənin sanki güzgü­sü­dür.
Biznes-planlar müəssisənin istehsal və maliyyə-tə­sər­­­rüfat fəaliyyətinin geniş proqramıdır. Biznes-plan ye­ni ide­ya­ların həyata keçirilməsini, mövcud istehsalın geniş­­lən­diril­məsini əhatə edir. Həmçinin biznes-plan müəs­si­sə­sinin keç­miş, indiki və gələcək fəaliyyətinin qısa yazılmış şərhi­dir.
Biznes-plan həm müəssisədaxili, həm də müəssisə­xa­ri­ci sənəddir. Biznes-plan ona görə müəssisənin xarici sə­nə­di­dir ki, digər müəssisələr, rəqiblər, tərəfdaşlar, alı­cılar, sifa­rişçilər müəssisə haqqında informasiya almaq istədikdə, onlar biznes-planın məlumatlarına istinad edə bilər­lər. Biz­nes–plan ona görə müəssisədaxili sənəddir ki, müəssisənin daxi­li strukturları biznes-planın onlara aid olan bölmələrini əldə rəhbər tutaraq fəaliyyət gös­tə­rir­lər. Biznes-plan bir neçə bölmələrdən ibarət olur. Biznes-planın ən çox istifadə olunan bölmələri aşağıdakılardır:

1. 
   Biznes-plan haqqında qısa xülasə;
   
2. 
   Müəssisə haqqında məlumat;
   
3. 
   Təşkilati plan;(Təşkilati struktur)
   
4. 
   Marketinq planı;
   
5. 
   İstehsal planı;
   
6. 
   Maddi-texniki təchizat planı;
   
7. 
   Satış planı;
   
8. 
   Maliyyə planı;
   
9. 
   Mənfəət planı;
   
10. 
    Layihənin iqtisadi səmərəliliyi.
    

Birinci bölmədə biznes-plan haqqında ümumi mə­lu­­mat verilir. Yəni biznes-plan hansı məqsəd üçün tərtib olu­­­nub, fəaliyyətin hansı tərəflərini və hansı isti­qa­mət­lə­ri­ni əha­­tə edir, hansı müddət üçün nəzərdə tutulur. Bu böl­mə yeni layihə üçün lazım olan kapital qoyuluşunun həc­mini də müəy­yən edir.
İkinci bölmədə müəssisənin özü haqqında məlumat ve­ri­lir. Burada müəssisənin fəaliyyət sferaları, onun möv­cud vəziyyəti və iqtisadi durumu, əsas vəsaitləri, ehtiyac du­­­yu­lan təmir və bərpa işləri haqqında informasiyalar və s. nə­zər­də tutulur. Bu mərhələdə müəs­si­sə­nin maliyyə im­kan­ları, onun aktivləri və passivləri əks etdirilir.
Üçüncü bölmə təşkilati strukturun müəyyən olun­ma­sını və biznes-planın həyata keçirilməsi üçün vəzifə böl­gü­sü­nü özündə əks etdirir. Bu bölmədə biznes-planın han­sı tərəf­lərinin və müddəalarının təşkilati strukturun hansı böl­mə­ləri tərəfindən yerinə yetiriləcəyi qeyd edilir.
Dördüncü bölmə bazarın öyrənilməsini, bazarda məh­­­sula olan tələbatın müəyyən edilməsini əks etdirir. Bu plan “han­sı məhsuldan nə qədər və hansı keyfiyyətdə is­teh­­sal olu­narsa və bazara hansı qiymətlə çıxarılarsa onu sat­­maq olar” sualına cavab verir. Həmçinin marketinq plan müəssi­sənin rəqabət qabiliyyətinin artırılması üçün bö­yük əhə­miy­yət kəsb edir.
Beşinci bölmə istehsalla bağlı olub, marketinq plana istinad edərək məhsulun kə­miy­­yə­tini, növünü, çeşidini, key­fiyyətini, dəyərini plan­laş­dırır. Yəni bu bölmədə mar­ke­tinq planında irəli sü­rül­müş müddəalara əsasən, məh­su­lun kəmiyyət və keyfiyyət gös­təriciləri üzrə istehsal plan­laşdırılır.
Altıncı bölmə istehsalın əsas vəsaitlərlə, xammal və ma­­te­riallarla, yanacaq və enerji ilə təchiz edilməsini müəy­­­yənləşdirir.
Satış planı satılacaq məhsulun həcmini, çeşidini, qiy­mə­­tini müəyyən edir. Bu plan satışdan əldə olunacaq gə­lirin müəy­yən olunmasında əhəmiyyətli rol oynayır. Sa­tış plan­ları, həmçinin məhsulun satış bazarlarının müəy­yən olun­ma­sını, satışın həvəsləndirilməsi tədbir­lərini özün­də əks etdirir. Bəzən satış və marketinq plan­ları bir plan bölməsində birləşdirilir.
Maliyyə planı yuxarıda sadalanan bütün pro­ses­lə­rin ma­liyyələşməsini və əldə ediləcək gəlirin həcmini özün­də əks etdirir. Maliyyə planı iki hissədən ibarətdir. Gəlirlər və xərc­lər. Onların müqayisəsi nəticəsində mən­fə­­ət aşkar edi­lir.
Yeddinci bölmə isə mənfəətə həsr olunur. Bu bölmə ma­liyyə planı ilə birgə verilə bilər. Bu bölmədə mən­fəətin bölüş­dürülməsi və ondan hansı məqsədlər üçün istifadə olun­ması nəzərdə tutulur. Mənfəətin bölüş­dürülməsi və isti­fa­dəsi müəssisənin gələcək strate­gi­ya­sı­nın forma­laş­ma­­sı­nın əsasını təşkil edə bilər.
Nəhayət, biznes-plana sərf olunmuş kapitalın nə vaxt ge­ri qaytarılacağı və onun iqtisadi səmərəlilik göstəriciləri müəy­yən olunur. Bu bölmədə təhlillər və müqayisələr aparılır, müəssisənin fəaliyyətinə iqtisadi qiymət verilir.