Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirinin

FƏSİL III. MENECMENTİN FUNKSİYALARI


3.1. Planlaşdırma funksiyası. Biznes – plan

Planlaşdırma menecmentin ilkin funksiyasıdır və o, təşki­latın qarşıya qoyduğu məqsədə çatmaq yollarını və mər­hələlərini özündə birləşdirir. Plan–qarşıya qoyulan məq­sədləri, onların məzmu­nunu, ardıcıllığını, müəy­­­yən müd­dət ərzində onlara nail olunması yol­larına dair fi­kir­ləri və ideyaları özündə əks etdirir.

Planlaşdırma prosesi planların tərtib edilməsi ilə əla­qə­dar bir prosesdir. Planlaşdırma pro­sesi qərarların qə­bul edil­məsi və real­laşdırılması ilə əlaqədar təsəvvürlərin sis­tem­ləşdirilməsi me­xanizmdir. Planlaş­dır­manın ida­rə­çi­lik fəaliyyəti baxı­mın­dan aşağıdakı funk­si­ya­ları vardır:

1. 
   Məqsədin müəyyən edilməsi.
   
2. 
   Proqnozlaşdırma.
   
3. 
   Layihələşdirmə.
   
4. 
   Daxili koordinasiya.
   
5. 
   Ehtiyatların bölüşdürülməsi.
   

Müddətinə görə planlar 3 növə bölünür:
1. Qısa müddətli planlar (Qısa müddətli planlar bir ilə­dək olan müddəti əhatə edir).
2. Orta müddətli planlar (Orta müddətli planlar iki il­dən dörd ilədək olan müddəti əhatə edir).
3. Uzun müddətli planlar (Uzun müddətli planlar isə beş ildən yuxarı müddəti əhatə edir).
Planlar təsərrüfat fəaliyyətinin iqtisadi mahiyyəti və məz­mununa görə aşağıdakı kimi təsnifləşdirilir:

1. 
   Strateji planlar.
   
2. 
   Taktiki planlar.
   
3. 
   Cari planlar.
   
4. 
   Operativ planlar.
   

Strateji planlar beş ildən yuxarı olan dövrü əhatə edir. Strateji planlar müəssisənin strategiyasının, onun fəaliy­­yət istiqamətlərinin, perspektiv inkişafının müəyyən­ləş­dirilməsindən ibarətdir. Strateji planlar yeni və mü­tə­rəq­­qi məh­sul­la­rın istehsalını, müəssisənin rəqabət qabiliy­yə­tinin möh­kəm­ləndirilməsini nəzərdə tutur.
Strateji məqsədlərə aşağıdakılar aiddir:

1. 
   Fəaliyyət istiqamətlərinin seçilməsi.
   
2. 
   İstehsal olunacaq məhsul növünün seçilməsi.
   
3. 
   Kapital qoyuluşunun həyata keçirilməsi.
   
4. 
   Mövcud istehsalın təkmilləşdirilməsi.
   
5. 
   Perspektivlərin müəyyən olunması.
   
6. 
   Təşkilatın rəqabət qabiliyyətinin möhkəm­lən­diril­mə­si və s.
   

Strategiya təşkilatın mövcudluğuna dair əsas suallara cavab verir. Strategiya təşkilatın zəif və güclü tərəflərini araş­dırır, imkanları və gözlənilən təhlükələri müəy­yən­ləş­dirir. Strategiya xarici mühitdə dəyişkənliyə reaksiya ve­ril­­­mə­sinin vasitəsidir.
Strategiya uzun müddətli layihələr əsasında işlənilir. Hə­min layihələrin işlənməsi zamanı düzgün ətraflı mə­lu­mat­lar toplusundan istifadə etmək lazım gəlir.
Strateji planlar şirkətin hansı biznes fəaliyyəti ilə məş­­ğul olacağını və bu istiqamətdə həyata keçiriləcək və­zi­­fələri özündə əks etdirir. Bundan sonra biznes vahidinin da­xilində da­ha dəqiq planlaşdırma baş verir. Strateji məq­sədlər mar­ke­tinq, maliyyə, informasiya, istehsal, nəzarət sahələr üzrə birgə iş­lə­nir.
Taktiki planlar strategiyaya nail olmaq üçün müəs­sisəni müxtəlif vaxtlarda müəyyən fəaliyyət mövqelərinə çı­xa­rır. Taktiki planlar strateji plana nail olmaq üçün tak­ti­ki gedişləri, mərhələləri, dövrləri özündə əks etdirirlər.
Cari planlar isə bir illik cari dövrü əhatə edir. Həm tak­­tiki, həm də cari plan strateji planlara nail olunmasına xid­­­mət edir. Cari plan uzun müddətli maliyyə-təsərrüfat fəaliy­­yətini illər üzrə özündə əks etdirən aralıq plandır. Cari planlara bir il­lik istehsal, maliyyə, maddi-texniki təc­hizat, satış və s. plan­lar aiddir.