Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirinin

10.4. İnvestisiya menecmenti

İnvestisiya ingilis sözü olub, sərmayə, kapital mə­na­sında işlədilir. İnvestisiyaların mahiyyəti, məqsədi bir sıra ədəbiyyatlarda müxtəlif mənalarda işlədilir. Məsələn bəzi ədəbiyyatlarda investisiyalar kapital qoyu­lu­şu ilə eyni­ləş­dirilir. Bəzi ədəbiyyatlarda gəlir əldə et­mək məq­sədi ilə uzun müddətli kapital qoyuluşu şək­lində həyata ke­çirilən məsrəflərin məcmusu kimi izah edilir. Bəzi ədə­biy­yatlarda isə, investisiyalar istehsal vasi­tələrinə əlavələr kimi də­yərləndirilir.

Əsaslı vəsait qoyuluşu istehsal və qeyri – istehsal sahə­lərində əsas fondların yaradılması, onların geniş­lən­diril­məsi və yenidən qurulması, istehsalın texniki cəhət­dən silahlandırılmasına yönəldilmiş vəsaitlərin məcmu­sudur. İnvestisiya qoyuluşları isə maddi, əmək və maliy­yə məs­rəf­lərindən ibarətdir.
İnvestisiyalar əsas fondların yaradılmasına və geniş­ləndirilməsinə, həmçinin dövriyyə vəsaitlərinin alın­masına sərf edilən kapitalın məcmusudur.
İnvestisiyalar aktiv və passiv təyinata malikdirlər. Aktiv təyinatlı investisiyalar avadanlıqlar və dəzgahların, texnikanın, texnologiyanın alınmasına çəkilən məsrəf­lərdir. Passiv təyinatlı investisiyalara isə binaların, mən­zil­­lərin, kommunikasiyaların tikintisinə, yol tikintisinə çəki­lən xərclər aiddir.
İnvestisiya qoyuluşları həm maddi, həm də intel­lektual sərvətlərdən ibarətdir. Bunlara aşağıdakıları aid etmək olar.

1. 
   Pul vəsaitləri, səhmlər, paylar və digər qiymətli kağızlar.
   
2. 
   Daşınar və daşınmaz əmlak, həmçinin onlardan istifadə hüququ.
   
3. 
   Elmi–təcrübi, texniki, texnoloji biliklərin məc­mu­su.
   
4. 
   Xammal və materiallar, yanacaq və s.
   

İnvestisiyaların praktik olaraq həyata keçirilməsi prosesi investisiya fəaliyyəti, onları həyata keçirənlər isə investorlar adlanır.
İnvestisiyaların idarə edilməsi aşağıdakı funksi­ya­la­rının həyata keçirilməsini tələb edir:

1. 
   Məqsədlərin qoyuluşu. İdeyanın yaranması.
   
2. 
   Ətraf mühitin öyrənilməsi.
   
3. 
   Tikinti quraşdırma işlərinin planlaşdırılması.
   
4. 
   İnvestisiya qoyuluşunun həcminin müəyyən olun­ması.
   
5. 
   Maliyyə mənbələrinin müəyyən olunması.
   
6. 
   İnvestisiya layihələrinin həyata keçilməsi;
   
7. 
   İnvestisiya fəaliyyətinə nəzarət, nəticələrinin qiy­mət­­ləndi­ril­məsi.
   

Planlaşdırılan və həyata keçirilən kapital qoyu­luşları investisiya layihəsi formasını alır. Bu zaman layihənin sə­mə­rəlilik nöqteyi-nəzərdən təhlili və qiymət­ləndirilməsi ol­duqca önəmlidir. Layihənin təhlili layihənin gəlirliyi­nin əsaslandırılmasıdır. Başqa sözlə desək, bu cür təh­lil­lər nəticəsində layihəyə çəkilən xərclərlə əldə edilən gəlirləri müqayisə etmək mümkün­dür.
Layihənin tərtib olunması zamanı fəaliyyətə təsir edə­­cək xarici amillərin öyrənilməsi, onların təsir dərəcə­lə­ri­­­nin müəyyən olunması vacibidir. Bu cür amillərə aşa­ğı­da­kıları aid etmək olar: əlverişli coğrafi şərait, ölkə­nin iq­ti­sadi inkişaf səviyyəsi (vergi, gömrük siyasəti), inflya­si­ya sə­viyyəsi, xüsusi valyuta rejimi, bank xidməti, sı­ğorta xid­mə­ti, nəqliyyat, rabitə xidmə­t­ləri və s. İnves­torlar layı­hə­nin tərtibi zamanı investisiya risklərinə ciddi diqqət ye­ti­rirlər. Bu cür risklərə siyasi, iqtisadi, maliyyə, xarici ticarət fəaliyyətindəki riskləri aid etmək olar.
İnvestisiyalar müxtəlif mənbələr hesabına həyata ke­çirilə bilər.

• 
  investorun şəxsi vəsaiti;
  
• 
  borc vəsaiti;
  
• 
  cəlb olunmuş vəsait (səhmlər və ya qiymətli ka­ğız­­ların satışından əldə edilən gəlirlər;
  
• 
  büdcə və qeyri – büdcə fondlarının vəsaitləri.
  

İnvestisiya layihələrinin həyata keçirilməsi dedikdə, la­­yi­hənin bölmələr üzrə konkret müddəalarının yerinə ye­ti­rilməsi başa düşülür. Layihənin müddəaları aid oldu­ğu şö­­bə­lər və ya struktur bölmələri üzrə təsnifləşir və icra olunur.
İnvestisiya fəaliyyəti üzərində nəzarət layihədə gös­tərilən məsələlərin, vəzifələrin, öhdəliklərin lazımı səviy­yədə, tələb olunduğu formada həyata keçirilməsini təmin edir. Düzgün nəzarət məqsədə nail olunmasının ehti­ma­lını artırır. Nəticədə mənfəət müəyyən olunur, rentabellik gös­tə­ricisi hesablanır, qarşıya qoyulmuş məqsədə nail olun­ması, öhdəliklərin yerinə yetirilməsi səviyyəsi ölçülür.
Layihələrin tərtib edilməsi və həyata keçirilməsində müəssisənin struktur vahidləri və kənar təşkilatlar çıxış edirlər.
Kənar təşkilatlara:

• 
  sponsorları;
  
• 
  biznes portnyorları;
  
• 
  müştərilər.
  

Daxili struktur vahidlərinə:

• 
  müəssisənin rəhbəri;
  
• 
  layihənin idarəetmə ofisi;
  
• 
  layihə meneceri;
  
• 
  proqram meneceri daxildir.
  

İnvestisiyalar aşağıdakı kimi təsnifləşir:

1.Xarici investisiyalar. (Xarici şirkətlər, Beynəlxalq Konser­siumlar və s. tərəfindən)
2.Beynəlxalq maliyyə-kredit institutları. (Dünya Bankı, Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankı, Beynəl­xalq İnkişaf və Yenidənqurma Bankı və s.)
3.Dövlətin birbaşa investisiyaları.
4.Yerli hüquqi və fiziki şəxslər.