Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirinin

10.3. Maddi-texniki təchizatın idarəedilməsi

Maddi-texniki təchizat istehsalı maddi-texniki re­surs­larla təmin edir. Maddi-texniki təchizat istehsaldan qa­baq həyata keçirilir. Yəni istehsala lazım olan əsas vəsait­lər və xammal-material resursları lazım olan vaxtda və həcmdə təmin olunmalıdır.

Maddi-texniki təchizat 2 formada həyata keçirilir:

1. 
   Birbaşa (tranzit) təchizat.
   
2. 
   Anbar təchizatı.
   

Birbaşa təchizat resursların istifadə olunduqca tə­da­rük olunaraq təmin olunması formasıdır. Bu forma döv­riy­yədə olan vəsaitlərin dövriyyə sürətinin yük­səl­dil­mə­sinə xidmət edir. Yəni maddi-texniki resurslar gətiril­dikcə istehsala yönəldilir. Elə xammal - materiallar var ki, on­ların saxlanma müddətləri bir necə gündür. Məsələn kərə yağı, xama, kəsmik istehsalı üçün istifadə olunan süd məhsulunun saxlanma müddəti çox qısa müddət təş­kil edir. Buna görə də, istehsalçılar həmin məmulatların təc­hi­za­tını elə təşkil etməlidirlər ki, süd məhsulu hər gün müəs­sisəyə daxil olan kimi istehsala yönəldilsin.
Amma elə sahələr də vardır ki, xammal və ma­te­ri­al­ları il boyu daxil etmək çətinlik yaradır. Məsələn broyler müəssisələri üçün istifadə olunan buğda və digər dənli bit­ki­lər yay mövsümündə daha ucuz olur. Çünki taxılın bi­çin vaxtı mövsümü xarakter daşıyır. Buna görə də broyler müəssisələri illik normanı müəyyənləşdirir, biçin vaxtı buğda ehtiyatını anbarlara tədarük edir və ondan il boyu istifadə edir.
Müəssisədə xammal və materialların təmin olunması ilə maddi- texniki təchizat şöbəsi məşğul olur. Maddi-tex­ni­ki təchizat şöbəsi əvvəlcə öz fəaliyyətini planlaşdırır. Təc­hizat planı istehsal, maliyyə, satış və s. planları ilə əlaqəli şəkildə tərtib edilir. Maddi-texniki təchizat planları əsasən cari xarakter daşıyır. Çünki təchizat fəaliyyəti faktiki bağ­lan­mış müqavilələr və ya dövrü müraciətlər əsasında hə­ya­ta keçirilir. Lakin müəssisə maddi təchizat sahəsində han­sısa tədarükçü təşkilat ilə strateji əməkdaşlıq edə bilər.
Maddi-texniki təchizatın idarə edilməsinin funk­si­yaları aşağıdakılardan ibarətdir.

1. 
   Maddi-texniki təchizatın planlaşdırılması.
   

1. 
   tələb olunacaq resursların növlərinin və həc­mi­nin müəyyən olunması;
   
2. 
   onların qiymətlərinin müəyyən olunması;
   
3. 
   resursların təchiz olunma formalarının müəyyən edilməsi;
   
4. 
   təchizat müddətlərinin müəyyən olunması;
   
5. 
   təchiz olunacaq resursların yerləşdirilməsi (anbar təsərrüfatı) məsələlərinin qabaqcadan həll edil­məsi;
   
6. 
   hazır məhsulun satış obyektlərinə daşınmasını planlaşdırmaq.
   

2. 
   Təchizat planının reallaşdırılması.
   

1. 
   tədarükçülərlə müqavilələrin bağlanması;
   
2. 
   resursların alınması və anbarlarda saxlanılması;
   
3. 
   resursların istehsal sexlərinə verilməsi;
   
4. 
   hazır məhsulun satış obyektlərinə daşınması.
   

3. 
   Təchizat işinin həyata keçirilməsinə nəzarət etmək.
   

Tədarükçülər seçilərkən təchizatçılar bu məsələyə kompleks yanaşmalıdırlar. Bu zaman aşağıdakı tələblər nəzərə alınmalıdır:

• 
  tədarükçünün yaxın və ya uzaq məsafədə yer­ləş­məsi;
  
• 
  tədarükçünün təqdim edəcəyi məhsulların həcmi, çeşidi, qiyməti, keyfiyyəti;
  
• 
  tədarükçünün göstərəcəyi xidmətlər;
  
• 
  tədarükçünün etibarlılığı;
  
• 
  tədarükçünün verdiyi mala zəmanəti.
  

Maddi-texniki təchizat şöbəsi bu tələbləri nəzərə alarsa, istehsalın xammal-materiallarla təmin olunması prosesi səmərəli formada, vaxtında və lazımi səviyyədə yerinə yetirilə bilər. Bu da geniş təkrar istehsalın ahəngdar həyata keçirilməsi üçün olduqca əhəmiyyətlidir.