İdarəetmənin növbəti əsas funksiyalarından biri də təşkiletmədir. Bu funksiyanın məqsədi qəbul olunmuş iş planının həyata keçirilməsini təmin etməkdən ibarətdir. Təşkiletmə funksiyası fəaliyyətin həyata keçirilməsi ilə əlaqədar hazırlıq işlərinin yerinə yetirilməsidir.
Təşkiletmə funksiyası fəaliyyətin planlaşdırma mərhələsindən fəaliyyətin həyata keçirilməsi mərhələsinə keçid mərhələsidir. Təşkiletmə işə başlamaq üçün lazım olan ünsürləri cəlb edir, yerləşdirir, onların gələcəkdə birgə fəaliyyəti üçün qarşılıqlı əlaqəsini təmin edir, işlək vəziyyətə gətirir. Təşkiletmə funksiyası sistemin bütün elementləri arasında daimi və mütərəqqi əlaqələri müəyyən edir, onların fəaliyyətinin qaydalarını və şərtlərini müəyyənləşdirir.
Təşkiletmə funksiyasının vəzifəsi istehsal və insan ehtiyatlarını elə qarşılıqlı əlaqəli sistemdə birləşdirməkdən ibarətdir ki, qarşıya qoyulan məqsədə səmərəli surətdə nail olmaq mümkün olsun. Burada sistemin quruluşunun müəyyənləşdirilməsi, altsistemlər arasında qarşılıqlı əlaqələr, bölmələr arasında funksiyaların paylanması, müvafiq hüquqların verilməsi və s. nəzərdə tutulur.
Plan tapşırıqlarının ritmik və nəzərdə tutulan həcmdə, vaxtında və keyfiyyətlə yerinə yetirilməsi idarəetmənin təşkiletmə funksiyasının başlıca məsələsidir.
Hər bir düşünülmüş hadisə və proses, onun təşkil olunması ilə başlayır. Burada belə bir sual meydana çıxır. Onda niyə idarəetmənin birinci funksiyası təşkiletmə deyil, planlaşdırma hesab olunur?
Çünki hər hansı bir müəssisə və fəaliyyət təşkil olunmamışdan qabaq əvvəlcə məqsəd ortaya çıxır və ya müəyyən olunur. Məqsədin müəyyən olunması isə planlaşdırmanın ilkin mərhələsi hesab edilir. Deməli, məqsədin öncə yaranması fikri təşkiletmədən qabaq planlaşdırmanın yazılı və ya insan beynində ideya formasında meydana gəlməsini təsdiqləyir.
Təşkiletmə, həmçinin bir prosesdir. Bu prosesi 3 mərhələyə bölmək olar.
Müəssisənin təşkil edilməsi.
İstehsalın təşkil edilməsi.
3. İdarəetmənin təşkili.
Təşkiletmənin birinci mərhələsi müəssisənin hüquqi cəhətdən təsis edilməsi və müvafiq dövlət orqanlarında qeydiyyatdan keçirilməsi ilə əlaqədardır. Bu mərhələ müəssisənin hüquqi cəhətdən təşkil olunması mərhələsi kimi başa düşülür. Çünki istehsal fəaliyyəti ilə məşğul olaraq pul qazanmaq istəyən sahibkar həmin istəyinə çatmaq və ideyalarını reallaşdırmaq üçün birinci növbədə müəssisəni təsis etməli, başqa sözlə desək, hüquqi şəxs yaratmalıdır. Sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olmaq üçün hüquqi şəxs yaratmadan fiziki şəxs kimi də fəaliyyət göstərmək mümkündür. Amma bu kiçik həcmli təsərrüfat subyektləri üçün daha çox əlverişlidir.
Hüquqi şəxsin yaradılması üçün əvvəlcə müəssisənin təşkil olunmasının hüquqi və texniki tərəflərini həyata keçirmək lazım gəlir.
Müəssisənin təşkilinin hüquqi və texniki tərəfləri nizamnamənin tərtib edilib müvafiq dövlət orqanlarında qeydiyyata alınmasından tutmuş, banklarda hesablaşma hesabı açmağa qədər olan bütün mərhələləri özündə əks etdirir.
İkinci mərhələ isə istehsalın təşkili mərhələsidir. Bu mərhələ istehsal üçün lazım olan ünsürlərin təşkili ilə əlaqədardır. İstehsalın baş verməsi üçün üç ünsürün olması vacibdir. 1) əmək alətləri (əsas vəsaitlər); 2) əmək cisimləri (dövriyyə vəsaitləri); 3) işçi qüvvəsi. İşçi qüvvəsi əmək alətləri vasitəsi ilə əmək cisimlərinə təsir etməklə məhsul istehsal edir.
Məhsul istehsalının təşkili məqsədilə rəhbərlər aşağıdakı funksiyaları yerinə yetirməlidirlər.
1. Əsas vəsaitlərin cəlb edilməsi və yerləşdirilməsi.
2. Müəssisənin istehsal gücünün artırılması ilə əlaqədar texniki-təşkilati işlərin yerinə yetirilməsi.
3. Dövriyyə vəsaitlərinin cəlb edilməsi.
4. Maliyyə kapitalının cəlb edilməsi və maliyyə imkanlarının genişləndirilməsi.
5. İşçi qüvvəsinin cəlb edilməsi və əmək bölgüsünün aparılması.
6. Təhlükəsizlik və ekoloji tələblərin təmin olunması və s.
İstehsal fəaliyyəti ilə məşğul olmaq üçün əvvəlcə əsas vəsaitlərin – inzibati binanın, istehsal binasının təmin olunması, yəni alınması və ya icarəyə götürülməsi lazımdır. Bundan sonra texniki vəsaitlərin (maşın və avadanlıqların, dəzgahların) təchiz edilməsi vacib məsələdir. Əsas vəsaitlərin təşkilindən sonra isə material təchizatını təmin etmək lazım gəlir. Daha sonra sadalanan maddi və texniki vəsaitləri hərəkətə gətirmək, onların bir-birinə təsirini yaratmaq üçün, daha dəqiq desək, istehsalı həyata keçirmək üçün işçi qüvvəsini, yəni əmək ehtiyatlarını cəlb etmək lazımdır. Bundan sonra təşkilati idarəetmənin ikinci mərhələsi başa çatır.
Üçüncü mərhələ idarəetmənin təşkili ilə əlaqədardır. Yəni istehsal üçün bütün ünsürlər vardır. Sadəcə olaraq, bu ünsürləri hərəkətə gətirməklə məhsulun istehsalı prosesini həyata keçirmək lazımdır. İstehsal prosesi isə olduqca çətin və mürəkkəb prosesdir. Bu prosesi idarə etmək üçün müəssisənin idarəetmə aparatını, təşkilati strukturunu yaratmaq lazımdır. Çünki istehsala xidmət edən sahələri (təchizat, marketinq, maliyyə, satış və s.) idarə etmək bir nəfərin işi deyildir. Buna görə də müəssisədə təşkilati strukturu yaratmaq, idarə heyətini təşkil etmək, əmək bölgüsünü həyata keçirmək, onun əlaqəli fəaliyyətini qurmaq, yəni idarə etmə mexanizmini təşkil etmək lazımdır. Bu zaman təşkiletmə prosesi daha da mürəkkəbləşir və elmiləşir.
Təşkiletmə, müəssisənin bütün sferalarını əhatə edir və özündən sonrakı proseslərin həyata keçirilməsində mühüm rol oynayır.