Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət Ġdarəçilik

Söz seçməkdə. Bədii üslubda yazılan əsərlərdə müxtəlif söz 
qruplarına müraciət olunur və oradan rəngarəng sözlər seçilib 
işlədilir. Dildə elə bir söz qrupu ola bilməz ki, bədii üslub oradan 
istifadə etməsin. Dildə hər nə varsa bədii üslubun ixtiyarındadır. 
Bədii üslubda bu və ya başqa üslubi məqam, yaxud surətin 
nitqini fərdiləşdirmək üçün sənət, peşə ilə əlaqədar və ya dialekt 
sözlərindən istifadə edilir. Bununla bərabər həmin üslubda söz-
lərin məna qruplarından – eyni səslənməyə malik müxtəlif sözlər-
dən (omonim); müxtəlif formalı, lakin yaxın məna ifadə edən 
sözlərdən (antonom) bədii ifadə vasitəsi kimi çox geniş istifadə 
olunur. Bütün bunlar isə oxucu və ya dinləyicinin bədii zövqünü 
oxşamağa qüvvətli təsir göstərir. 
Sözlərin işlədilməsində. Bədii ədəbiyyat dil sahəsində geniş 
novatorluq meydanıdır. Burada mövcud sözlərə yeni məna ver-
mək, sözə emosional çalarlıq gətirmək və bunları çox müxtəlif 
formalarda və müxtəlif məqam və vəziyyətdə işlətmək olur. 
Bədii ədəbiyyatda ayrı-ayrı sözlərdən yeni mənalarda istifadə 
olunması. Onların məcazi məna kəsb etməsi imkanları ilə bağlıdır. 
Hər bir sözün məcazi mənası dildə müəyyən obrazlılıq əmələ gətirir. 
Bədii ədəbiyyatda məcazların müxtəlif formalarından olduqca geniş 
şəkildə istifadə edilir. Buna görə də bədii üslub obrazlı olur və bu 

---

 
25 
cəhətinə əsasən digər üslublardan fərqlənir. 
Qrammatik vasitələrin istifadəsində. Bədii üslubda bəzi dil 
vasitələrinə bədii meyarla yanaşılır. Bu və ya başqa bir vasitə bədii 
qanunlara müvafiq olaraq bədii zərurət əsasında işlənilir. Bədii 
üslubda sintaktik fiqurlar – ritorik suallar, bədii nidalar və xitablar 
çox işlənir. Bu da öz növbəsində onu başqa üslublardan fərq-
ləndirir. 
Fonetik materialın istifadəsində. Bədii üslubda dilin səs sistemi 
bir növ estetik təsir vasitəsinə çevrilir. Xüsusən poeziyada gözəl 
ahəng, musiqilik səslərlə yaradılır. Eyni zamanda, səslərin fonetik 
sıralanması vasitəsi ilə bəzən ifadənin təsiri də qüvvətləndirilir. Belə 
bir vəziyyət, əsasən, bədii üslub üçün xarakterikdir.
Sitatlardan istifadə. Bədii üslubda sitatlardan geniş istifadə 
olunur. Burada işlənilən hər bir poetik sitat öz vəzifəsinə görə 
elmi sitatdan fərqlənir. Poetik sitatlar bədii surətlərin nitqini 
fərdiləşdirmək və s. kimi üslubi cəhətlər üçün işlənilir. 
Epiqrafların verilməsində. Bədii üslubda epiqraflara tez-tez 
müraciət olunur. Hər bir epiqraf mətnin əvvəlində verilərək hə-
min mətnin məzmunu ilə uyğun gəlir. Bunların vasitəsilə müəllif 
ifadə olunan fikrin təsirini daha da artırır. 
Bədii üslub bütün öz xüsusiyyətləri ilə olduqca obrazlı, emo-
sional və ekspressivdir. Bu üslub başqa üslublara nisbətən xalq 
danışıq dilinə daha yaxındır. Hazırda Azərbaycan ədəbi dilinin 
bədii üslubu çox inkişaf etmişdir. Bu üslub ədəbi dilin və xalq 
danışıq dilinin xüsusiyyətləri əsasında get-gedə daha da 
təkmilləşir. 
2.Ədəbi dilin elmi üslubu. Fikrin elmi şəkildə ifadə olun-
ması elmi üslub adlanır. Elmi üsluba eyni zamanda elmi dil də 
deyilir. Elmi üslubda obrazlılıq, emosionallıq olmur. Buraya bü-
tün elmi və metodik əsərlərin dili daxildir. 
Azərbaycan ədəbi dilində elmi üslub bədii üslubdan sonra 
formalaşmağa başlamışdır. Bu üslub tarix boyu geniş təkmil-

---

 
26 
ləşmə və inkişaf yolu keçirmişdir. Hazırda elmin bütün sahə-
lərinə dair bu üslubda mükəmməl elmi əsərlər yaradılır. Elmi 
üslubu digər üslublardan fərqləndirən bir sıra xüsusiyyətlər 
vardır. Həmin xüsusiyyətlər, əsasən, aşağıdakılarla müəyyənləşir. 
Fikrin elmi izahı. Elm – təbiət və cəmiyyət qanunlarını aydın-
laşdırır. Buna görə də elm mövcud anlayışlara dair dəqiq izahat 
tələb edir; müəyyən məsələ şərh olunarkən elmi təfəkkür əsas 
götürülür. Bu xüsusiyyət elmi üslubu digər üslublardan fərqləndirir. 
Terminlərin çox işlənməsi. Məlum olduğu kimi termin elmin 
əlifbasıdır. Elə buna görə də elmi üslubda elmin müxtəlif sahə-
lərinə dair aparılan tədqiqatla əlaqədar terminlərdən geniş istifadə 
olunur. 
Sözün həqiqi mənada işlənməsi. Elmi üslub üçün əsas əla-
mətlərdən biri sözü ilk mənasında işlətməkdir. Bu üslubda söz-
lərin məcazi, yaxud bir neçə mənada işlədilməsinə əsasən yol 
verilmir. Çünki elmi üslubda sözlərin çoxmənalılığı bəzən do-
laşıqlığa, anlaşılmazlığa səbəb ola bilir. 
Xüsusi ifadələrin işlənilməsi. Elmi üslubda bu və ya digər 
məsələ şərh olunarkən ―tədqiqat göstərir ki, ‖ ―belə nəticəyə gəl-
mək olur ki‖, ―bu nöqteyi – nəzərdən‖ və s. kimi xüsusi ifadə-
lərdən tez-tez istifadə olunur. Bunlar elmi üslubun xüsusiyyətləri 
ilə bağlı ifadələrdir. 
Mürəkkəb sintaktik konstruksiyaların tələb olunması. Elmi 
üslubda bu və ya digər anlayışı dəqiq və düzgün ifadə etmək 
üçün dilin bütün qrammatik vasitələrindən, o cümlədən mürək-
kəb sintaktik quruluşlu cümlələrdən istifadə edilir. 
Müxtəlif işarələrin işlədilməsi. Ayrı-ayrı elm sahələri ilə 
əlaqədar olaraq elmi üslubda yazılan əsərlərdə müxtəlif işarələr 
sistemindən istifadə edilir. Dialektlərə aid yazılmış əsərlərdə 
transkripsiya ilə əlaqədar işarələr buna misal ola bilər. 
Qədim yunan və latın əlifbalarından istifadə olunması. Bəzi 
elm sahələrində yunan və latın hərflərinə müraciət 

---

 
27 
olunur.Məsələn, iks (x), iqrik (y) və s. 
Bu və ya digər tədqiqat işi elmi üslubda şərh olunarkən hər 
bir müəllifin fərdi üslubu yaranır. Lakin bu fərdi üslub bədii 
üslubda yaranan fərdi üslub kimi xüsusi mahiyyətə malik olmur. 
Elmi üslub bədii üslub qədər kütləvi xarakter daşımır. Belə 
ki, bədii üslubda yazılan hər bir parçanı hamı oxuyanda və ya 
eşidəndə başa düşür, lakin elmi üslubda müxtəlif sahələrə aid ya-
zılan əsərləri hamı dərk edə bilmir. 
Qeyd etmək lazımdır ki, ədəbi-tənqidi əsərlər də eyni üs-
lubda yazılır. Bu növ əsərlər elmi üslubu ictimai-publisistik üs-
luba yaxınlaşdırır.