Dərs vəSAİTİ baki 2023 TƏRTİb edəN: elmi redaktor: RƏYÇİLƏR: Ön söZ

DÜŞÜNDÜRÜCÜ TAPŞIRIQLAR:

1. 
   Norma anlayışının təhlilinə dair nümunə deyin.
   
2. 
   “Normadan yayınma” anlayışlarını təhlil edin.
   
3. 
   Sosial norma anlayışına dair nümunələr gətirin.
   
4. 
   Pedaqoji kənara çıxmaların sosial işdə tətbiqini qeyd edin.
   
5. 
   Kənara çıxmaların növlərini təhlil edin.
   

MÖVZU 6. SOSİAL-PEDAQOJİ FƏALİYYƏTİN METODİKA VƏ TEXNOLOGİYALARI

Əhatə olunan məsələlər:

1. 
   Metodologiya və texnologiya anlayışlarının şərhi
   
2. 
   Sosial-pedaqoji texnologiyalar hansılardır?
   
3. 
   Təhsil texnologiyaları termininin izahı
   
4. 
   Pedaqoji texnologiyanın kökləri
   

Hər hansı bir peşə fəaliyyətini mənimsəyərkən, gələcək mütəxəssis, ilk növbədə, məşğul olacağı fəaliyyət növü ilə tanış olur. Beləliklə, fizika müəllimi olmaq üçün o, fizika qanunlarını öyrənməli, şagirdlərin öyrənməsi üçün nəyin mövcud olduğunu, məktəbdə hansı biliklərin hansı siniflərdə öyrənilə biləcəyini və fizikanın tədrisi ilə bağlı daha çox şeyləri bilməlisən.

Pediatr olmağa hazırlaşan tələbələr uşağın anatomiya və fiziologiyasını, uşaqlıq xəstəliklərini öyrənirlər. Və hər peşədə belədir. Ancaq sonra sual yaranır: bunu necə etmək, necə öyrətmək, necə müalicə etmək olar? Eyni zamanda digər peşə sahibləri bu kimi mühüm məsələləri öz işlərinə dair mükəmməl bilməlidirlər.
Eyni sual gələcək sosial işçilərin və pedaqoqların da qarşısındadır. Bu elmin xüsusiyyətləri ilə tanış olduqdan sonra sosial-pedaqoji fəaliyyətin məzmununu öyrənərək, gələcək sosial müəllim problemlə üzləşir: uşağın və ya gəncin fərdi olmasına necə, hansı şəkildə kömək etmək, deviant davranışın qarşısını necə almaq olar? Bu və bir çox digər suallara metodologiya və texnologiya cavab verir.
Əvvəlcə “metodologiya” və “texnologiya” anlayışlarının mahiyyətinə və əlaqəsinə nəzər salaq. Metodologiya (yunanca metodos) ən ümumi formada hər hansı bir işi məqsədəuyğun şəkildə yerinə yetirmək üçün üsul və vasitələrin məcmusudur. Texnologiya (yun. techne - sənət, bacarıq və logos - öyrətmək) dedikdə, fəaliyyət obyektini dəyişdirmək üçün formalar, üsullar və vasitələrin məcmusu, habelə fəaliyyətdə istifadə olunan əməliyyat və prosedurların müəyyən ardıcıllığı başa düşülür.
Bu təriflərdən də göründüyü kimi bu anlayışlar çox yaxındır. Onların ortaq cəhəti odur ki, hər ikisi müəyyən üsul, vasitə və fəaliyyət formalarından istifadəni nəzərdə tutur. Onların ən bariz fərqi ondan ibarətdir ki, texnologiya istifadə olunan vasitələrin məcmusu ilə yanaşı, həm də konkret fəaliyyət çərçivəsində kifayət qədər aydın, məqsədəuyğun şəkildə qurulmuş alqoritmi və hərəkətlərin ardıcıllığını yerinə yetirir.
Metodologiyada fəaliyyətin əsas, müəyyənedici elementi, amili metoddur. Metodologiya anlayışı, eləcə də, tərbiyə və təlim metodları pedaqogika üçün ənənəvidir. Məşhur psixoloq L. S.Vıqotski pedaqogikada metodun əhəmiyyətindən danışıb deyirdi: “Metod problemi uşağın mədəni inkişafının bütün tarixinin başlanğıcı və əsası, alfa və omeqasıdır... metoda həqiqətən etibar etmək, onun digər üsullarla əlaqəsini anlamaq, güclü və zəif tərəflərini müəyyən etmək, onun əsaslandırılmasını dərk etmək və ona düzgün münasibət formalaşdırmaq - ən mühüm problemlərin bütün sonrakı təqdimatına müəyyən dərəcədə düzgün və elmi yanaşmanı inkişaf etdirmək deməkdir...”
Metodologiya və texnologiya anlayışlarının mahiyyətini başa düşmək, onların tətbiqi xüsusiyyətlərini işıqlandırmaq üçün ilk növbədə metodun nə olduğunu nəzərdən keçirmək, “metod”, “texnika” və “vasitələr” i ayırd etməyi öyrənmək lazımdır.
Yada salaq ki, metodlar tədqiq olunan obyektin mahiyyətinə və qanunauyğunluğuna əsaslanan reallığın praktiki və ya nəzəri mənimsənilməsi üsullarıdır. Gerçəkliyin praktiki çevrilməsi üsulu kimi metod onun məqsədyönlü dəyişdirilməsinin konkret problemini həll etmək üçün praktik fəaliyyətdə istifadə olunan müəyyən, nisbətən dəyişkən üsul və əməliyyatların məcmusudur.
Azərbaycanda sosial-pedaqoji işin problemlərinin öyrənilməsində təhsil müəssisələri metodik yanaşmaya əsaslanır. Tarixən formalaşmış təşkilat formaları vasitəsilə və təhsil müəssisəsində insanların ictimai həyatının tənzimlənməsi zamanı uşaq sosial normalarla, stereotiplərlə tanış olur və mənimsəyir.
Uşağın inkişafı və sosiallaşması eyni deyil. Bəziləri qeyd edir ki, onun inkişafı zamanı və sosial prosesdə uşaqda kortəbii təsir formalaşması, digərləri isə məqsədyönlü təsir funksiyasının baş verdiyini söyləyir.
Sosial institutlar müəyyən bir səviyyədə onların formalaşması və inkişafı kimi təyin edilə bilər. Uşaqlarla sosial iş problemlərini araşdıran tədqiqatçılara ailə, mədəniyyət, institutları sistemi ilə din və təhsil təsir edir. Onların hər birinin uşağın inkişafında olan mühüm rolu yerinə yetirilir.
Bir təhsil müəssisəsində uşağın sosiallaşması prosesi adətən “təbii” olur. Ancaq bu prosesdə disfunksional “uğursuzluqlar” baş verir. Bunun səbəbi ya uşağın özündədir, ya da fiziki, əqli və sosial xüsusiyyətləri burada mühüm rol oynayır.
Hər halda, uşağa lazım olacaq xüsusi ixtisaslı sosial və ya psixososial yardım sosial-pedaqoji işin məzmununa çevrilərək, bu işə çox kömək edir.
Uşaqlarla sosial iş problemlərinin tədqiqi metodologiyası sosial haqqında elmi biliyin mahiyyətinə konkret yanaşmalarda özünü göstərir ki, bu da öz növbəsində özəl təsnifatda həyata keçirilir.