Dərs vəSAİTİ baki 2023 TƏRTİb edəN: elmi redaktor: RƏYÇİLƏR: Ön söZ

Sosial iş haqqında biliklər:
1. Şəxsiyyətin sosioloji və sosial-psixoloji nəzəriyyələri;
2. Qrupların, strukturların, institutların sosioloji nəzəriyyələri;
3. Əhaliyə sosial xidmət nəzəriyyələri;
4. Sahə praktiki sosial iş nəzəriyyələri.
Beləliklə, sosial iş haqqında elmi biliklərin paradiqması ən çox həll etməyə kömək edən kifayət qədər geniş nəzəriyyələri müəyyən edir. Uşaqların müxtəlif şəxsi, şəxsiyyətlərarası və sosial problemləri öz növbəsində onun metodoloji təsnifatı, istiqaməti və elmi-nəzəri tədqiqatlar üçün maraqlıdır.
Uşaqlarla sosial-pedaqoji işin problemlərini öyrənərkən təhsil müəssisələri bu təsnifatı yerinə yetirir. Metodoloji rolu, elmi biliyin aid edilməsi üçün əsas olmaq sosial-pedaqoji fəaliyyət üzrə praktik sosial nəzəriyyəyə təsir edir. Eyni zamanda sosial və pedaqoji fəaliyyət haqqında elmi biliklər məzmununu peşəkar və operativ şəkildə həyata keçirir.
Təhsildə sosial-pedaqoji iş təcrübəsi ictimai işin bir qolu olan qurumlar kimi çıxış edir. Xüsusiyyətlərindən asılı olaraq dəyişə bilən spesifik proses həyata keçirilmə səviyyəsi ilə bağlıdır. Araşdırmalar göstərir ki, konstruktiv ifadə edən təcrübə elementləri qarşılıqlı əlaqə marağı şəklində uşaqlara sosial yardım prosesinin funksiyasını təsvir edən, izah edən və proqnozlaşdıran müəyyən məsələlərlə bağlıdır.
Metodoloji cəhətdən izah edilə bilən faktdır ki, növləri və formaları təhsildə sosial-pedaqoji işin praktiki həyata keçirilməsini təmin edir.
Tədqiqatçının bacarığa malik olmasına görə təşkilat fərqli ola bilər. Təcrübələrə inteqrasiya olunmuş “modelləşdirilmiş” reallıqla məşğul olmaq müəyyən bir model olaraq müştəri kimi uşağın sosial həyatı, obyektin itirilmiş mövcudluq formalarını bərpa etməyə imkan verən normalarla bağlıdır.
Tədqiqat sosial təcrübənin tanınmasına əsaslanır. Belə ki, texnoloji müdaxilələrin forma və üsullarında iş mövcuddur. Uşaqlarla praktik sosial işin ailə məsləhəti kimi əsas formaları ala bilər. Ailə və qrup sosial müalicə, psixososial müalicə, psixoterapiya, qrup işi, sosial layihələr və inkişaf ərazi icmasında proqramlar, inzibati proses, sosial xidmətlər, sosial yardım vasitəsilə aparılır.
Sosial işdə sosial-pedaqoji proses təmsil edilir. Diqqət mərkəzində olan sosial işçi ilə müştəri arasında qarşılıqlı əlaqədir. Pedaqoji vasitələrdən istifadə etməklə müştərinin sosial probleminin həlli adətən xüsusi ekoloji şəraitdə baş verir. Uşaqlarla sosial işdə sosial-pedaqoji prosesin bu metodoloji yönümlü anlayışı bizə müəyyən məsələləri anlamağa imkan verir. Bunlara ardıcıl təbii inkişaf (keyfiyyət dəyişikliyi), müvafiq sosial-pedaqoji fenomen (sosiallaşma şəxs, fərdin sosial keyfiyyətləri və s.) və müvafiq hərəkət ardıcıllığı (sosial-pedaqoji sosial işçinin fəaliyyəti) aid edilə bilər.
Təhsil müəssisəsində sosial-pedaqoji iş üçün daxili imkanların həyata keçirilməsinin səmərəliliyi əsasən müəyyən edilir. Xarici xüsusiyyətlər və sosial-pedaqoji təzahürlər prosesdir ki, bu da onu xarici sosial-pedaqoji məsələ kimi müəyyən edilməsinə əsas verir. Xarici sosial-pedaqoji proses öz mahiyyətinə görə məqsədyönlü hərəkətlər ardıcıllığı kimi nəzərdən keçirilməlidir. Sosial işçi (xarici sosial və pedaqoji subyekt prosesi) proqnozlaşdırıla biləni təmin etmək ehtiyacından ötəri xarakterizə edən daxili sosial-pedaqoji prosesin inkişafı ilə şərtlənir.
Xarici sosial-pedaqoji prosesin məzmunu və istiqaməti sosial-pedaqoji obyektə yönəldilir. Buraya təhsil müəssisəsində işləmək - uşaqlar, deviant uşaqlar, davranış, əlil uşaqlar, risk altında olan uşaqlar və s., onların fərdi xüsusiyyətləri, imkanları, sosial problemlər, özünə münasibət problemi, onun həlli imkanları və s. aiddir.
Təhsildə sosial-pedaqoji işin problemlərinin öyrənilməsi qurumun hər birinin özünəməxsus olması faktına diqqəti cəlb edir. Buraya onun funksional məqsədi, məzmunu və həyata keçirilməsi ardıcıllığı daxildir. Sosial-pedaqoji fəaliyyət müxtəliflik kimi ümumi və fərqli xüsusiyyətlərə malikdir.
Ümumiyyətlə, müxtəlif sosial pedaqoqların fikirləri və xüsusilə uşaqlarla bağlı sosial iş nəzəriyyəçiləri ilə müqayisədə sosial-pedaqoji işin xüsusiyyətləri təhsil müəssisəsində pedaqoji fəaliyyətlə bağlıdır. Belə ki, M. A.Qalaquzova qeyd edir ki, pedaqoji fəaliyyət normativ və proqram xarakterlidir, sonra sosial-pedaqoji işdir, həmişə hədəflənir, konkret uşağa və onun həllinə yönəlir. Tədris fəaliyyəti varsa, davamlı mühüm xarakter daşıyır, sonra bəzi hallarda sosial-pedaqoji qərarın qəbul edildiyi müddətlə məhdudlaşır. Müəllimin peşə fəaliyyəti, bir qayda olaraq, təhsil müəssisəsində həyata keçirilir, sosial-pedaqoji fəaliyyət isə daha geniş əhatəyə malikdir.
Rus tədqiqatçılarının mövqeyi metodoloji cəhətdən əsaslandırılmışdır. Təhsildə uşaqlarla sosial-pedaqoji işin problemləri sosial-pedaqoji fəaliyyətin müəyyən edilməsində əsas anlayışın “uyğunlaşma” olduğunu əsas götürür. Onların fikrincə, sosial-pedaqoji fəaliyyətin əsas fərqləndirici xüsusiyyəti odur ki, əgər uşaq varsa, ətraf mühitlə münasibətlərdə problemli vəziyyət yaranır.
Təhsil müəssisəsində sosial-pedaqoji işin öyrənilməsinin metodoloji əsasını uşaq dərk təşkil edir. Uşaqlarla sosial işdə sosial-pedaqoji fəaliyyətlər sosial təhsil mütəxəssisinin məqsədyönlü hərəkətləri ilə müəyyən bir sosial sifariş şəraitində uğurlu sosial uyğunlaşma keçə bilər.
“Sosial-pedaqoji texnologiyalar” anlayışı “pedaqoji texnologiyalar” və “sosial texnologiyalar” kimi anlayışlarla əlaqələndirilir.