Dərslik Azərbaycan Dillər Universiteti Elmi Şurasının
Yüklə 16,97 Mb. Pdf görüntüsü
|
| xalq ümumi əraziyə, təsərrüfat fəaliyyətinə, ortaq
dilə, mədəniyyətə, adət-ənənələrə, psixi davranış tərzinə mənsub olan insanların birlik formasıdır. Qeyd etdiyimiz kimi, ilk dövlətlərin meydana gəlməsi insanların yeni tarixi birlik forması olan xalqın formalaşması üçün zəruri şərait yaradır. İbtidai icma quruluşunun quldarlıq və ya feodal cəmiyyəti dövrü ilə əvəz olunması insanların birlik formasının möhkəmlənməsində sosial amillərin əhəmiyyətini artırır. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, sinfi cəmiyyətin ilk mərhələlərində tayfa 231 ETNİK MÜXTƏLİFLİK VƏ MİLLİ İDEYA insanların birliyinin təmin edilməsində öz rolunu saxlayır. Bu dövrdə tayfa ilə xalq birgə mövcud olur. Yalnız feodalizm cəmiyyəti dövründə xalq insanların birlik forması kimi tam şəkildə bərqərar olur. Artıq qeyd etdiyimiz kimi, insanların tarixi birliklərinin təkamülünün yüksək forması millətdir. Lakin milləti sadəcə daha geniş, daha böyük etnik birlik kimi təsəvvür etmək düzgün olmazdı. Etnos tarixin ilkin insan birliklərini-qəbilə, tayfa, tayfa ittifaqlarını, xalqı əhatə edir və təbii-tarixi proses kimi kiminsə iradəsindən asılı olmayaraq yaranır. Millət isə milli hərəkatların gedişində çoxsaylı insanların, bəzi hallarda hətta onların bir neçə nəslinin müəyyən məqsədlərə, ilk növbədə isə siyasi məqsədlərə nail olmaq uğrunda apardığı uzun müddətli mübarizənin nəticəsində yaranır. Bu zaman etnik əlaqələr, etnik əlamətlər millətin müəyyənedici amili kimi yox, ilkin müqəddəm şərti rolunda çıxış edir. Millət eyni bir ərazidə yaşayan, hər hansı bir etnosun və ya etnoslar qrupunun birgə səyləri ilə yaranan və mahiyyət etibarilə etnik səciyyədən daha çox sosial, iqtisadi, siyasi, ideoloji səciyyə daşıyan bir təsisatdır. O, kapitalist münasibətlərinin meydana gəlməsi ilə bağlıdır və onun təbiətini də həmin mərhələdə baş verən köklü sosial, iqtisadi, siyasi, mənəvi- əxlaqi transformasiyalar müəyyənləşdirmişdir. Kapitalizm cəmiyyətinin millətin meydana gəlməsində rolunu yüksək qiymətləndirərkən qeyd etmək lazımdır ki, cəmiyyətin kapitalizm dövrünə qədərki siyasi, iqtisadi, mədəni-mənəvi inkişafı millətin tarixi arenaya çıxması üçün ümumi ərazi, ortaq dil, adət-ənənələr, psixi davranış tərzi, ilkin əmək bölgüsü kimi müəyyən maddi və mənəvi zəmin yaratmışdır. Bütün bunlar kapitalizmə qədərki cəmiyyətdə mövcud olsa da, onlar iqtisadi həyatın ümumiliyini təmin edə bilməmişdir. İlk baxışda iqtisadi həyatın ümumiliyi dedikdə belə təsəvvür yaranır ki, söhbət istehsalçılar tərəfindən eyni məhsulun istehsal olunmasından gedir. Lakin bu, belə deyil. İqtisadi həyatın ümumiliyi ölkənin müxtəlif rayonlarının müəyyən məhsulun istehsalı üzrə ixtisaslaşmalarını və bunun sayəsində onlar arasında ticarət-mübadilə əlaqələrinin möhkəmlənməsini nəzərdə tutur. Bu, istehsalçılar arasında əmək bölgüsünü yaradaraq əməyin səmərəliliyinin artmasına müsbət təsir göstərir. İqtisadi həyatın ümumiliyinin təmin edilməsi məhz kapitalizmin meydana gəlməsi və inkişafı ilə bağlıdır. Belə ki, kapitalizm bazar münasibətlərini inkişaf etdirərək ölkədə müxtəlif istehsalçılar arasında iqtisadi əlaqələri yaratdı. Bazar münasibətlərinə xas olan qanunlar bu əlaqələri əsaslı şəkildə inkişaf etdirdi. MULTİKULTURALİZMƏ GİRİŞ 232 Kapitalizm cəmiyyətinin məhsulu olan millət insanların birlik formalarının təkamülündə keyfiyyətcə yeni bir mərhələ idi. Millətin insanların digər birlik formalarından fərqi aşağıdakı əsas cəhətlərdə öz əksini tapmışdır: 1. Ərazi ümumiliyi. Ərazinin ümumiliyi millətin formalaşmasını təmin edən ilkin və mühüm şərtlərdən biridir. Müəyyən bir ərazidə yaşadıqda ortaq dil, adət-ənənələr, psixi davranış tərzi, iqtisadi həyatın ümumiliyi və milləti xarakterizə edən digər bu kimi əlamətlər yaranır. Və eləcə də əksinə, ümumi ərazinin olmaması qeyd olunan əlamətlərin formalaşmasının, mövcud olduqda isə inkişafının qarşısını alır. Bununla belə qeyd etmək lazımdır ki, sadəcə eyni ərazidə birlikdə yaşamaqla millət formalaşmır. Başqa sözlə desək, ərazinin ümumiliyi millətin formalaşması üçün zəruri olsa da kifayət deyil. 2. Yüklə 16,97 Mb. Dostları ilə paylaş:
|