Dərslik Azərbaycan Dillər Universiteti Elmi Şurasının

3. Malikilik
. Məzhəbin banisi 708-716-сi illər arasında doğulan və 795-
ci ildə vəfat edən Malik ibn Ənəsdir. Bu məzhəb Misir istisna olmaqla Şimali 
və Qərbi Afrika ölkələrində, həmçinin Sudan və Çad kimi Mərkəzi Afrika 
dövlətlərində intişar tapmışdır;
4. Hənbəlilik.
Məzhəbin banisi Əhməd ibn Hənbəldir (780-855). Bu 
fiqhi məktəbin ardıcılları əsasən Ərəbistan yarımadasında yaşayırlar. 
Sünnilikdə dörd hüquqi məktəblə yanaşı, üç etiqadi məzhəb də mövcuddur. 
Həmin məzhəblər aşağıdakılardır:

---

MULTİKULTURALİZMƏ GİRİŞ
116
1. 
Sələfilik.
Bu məzhəbin adı ərəb dilində “əvvəlki nəsil” mənasına 
gələn “sələf” sözündən törəmişdir. Çünki sələfilər hesab edirlər ki, yalnız “əs-
Sələfi əs-Salih” (ərəbcə “əməlisaleh əcdadlar” deməkdir) adlanan Məhəmməd 
peyğəmbərin davamçılarının ilk üç nəsli əsl İslama riayət etmişlər. Bu ilk 
üç nəslə bunlar daxildir: 1.Səhabələr. Məhəmməd peyğəmbərin əshabı; 2. 
“Tabiun”lar (ərəb dilində “tabiun” sözü “tərəfdar” deməkdir) - səhabələri 
görən müsəlmanlar; 3. “Tabiu ət-tabiin” (ərəb dilində “tabiunlara tabe olanlar” 
mənasına gəlir. –Red.) - “tabiun”ları görən müsəlmanlar.
Etiqadi məsələlərdə bu ilk üç müsəlman nəslinin dövrünə qayıtmağa 
səsləyən sələfilik ehkamında İslamın tövhid və ya təkallahlılıq prinsipinə böyük 
əhəmiyyət verilir, bu anlayışlara ifrat həssaslıqla yanaşılır. İslamı “yeniliklərdən 
təmizləməyi” qarşılarına məqsəd qoyan sələfilər “bidət” (ərəb dilində “daha 
əvvəl bənzəri olmayan”, “sonradan ortaya çıxan”, “yenilik” və sair mənalarda 
işlədilir) anlayışına xüsusi əhəmiyyət verirlər. İslam terminologiyasına əsasən, 
bidət – Məhəmməd peyğəmbər dövründə mövcud olmayan və sonradan İslamın 
istər etiqadi prinsiplərində, istər isə əməli hökmlərində artırma və ya əskiltmə 
yolu ilə edilmiş dəyişikliklər deməkdir. Başqa sözlə desək, dində edilmiş 
yeniliklərdir. Mühafizəkarlığı ilə seçilən sələfiliyin mənsubları bidət məfhumuna 
istinad edərək Məhəmməd peyğəmbərin və övliyaların (ərəbcə hərfi mənada 
“Allah dostları” deməkdir) qəbrini ziyarət edərək onlardan şəfaət, yəni kömək 
diləyən, eləcə də pirlərə, ocaqlara və digər ziyarətgahlara ehtiram göstərən 
müsəlmanları, həmçinin sufiliyin ardıcıllarını Allaha şərik qoşmaqda və küfrdə 
ittiham etmişlər. 
Sələfilər Allahın sifətlərindən bəhs edən ayə və hədislərin zahiri mənası 
ilə kifayətlənib, onların yozum və şərhlərini rədd edirlər. Məsələn, “Quran”da 
keçən Allahın əli, üzü kimi ifadələrin məcazi mənada şərh olunmasını doğru 
saymırlar. Eyni zamanda, onlar şəriət məsələlərində təqlid olunan məzhəb 
anlayışını inkar edirlər. 
Qeyd etmək lazımdır ki, İslam tarixində sələfilik etiqadı zəminində dini-
siyasi hərəkatlar meydana gəlmişdir və onlardan biri vahhabilikdir. XVIII əsrdə 
Ərəbistan yarımadasında meydana gələn bu hərəkatın banisi Məhəmməd ibn 
Əbdülvahhabdır (1703-1792). O, Ərəbistan yarımadasının Nəcd vilayətinin 
Uyəynə şəhərində dünyaya gəlmişdir. İslam hüquqçusu Əhməd ibn Hənbəl və 
məşhur sələfi alimi İbn Teymiyyənin (1263-1328) dini ideyalarından təsirlənərək 

---

117
DÜNYA DİNLƏRİ 
“Tövhid kitabı” (“Kitab ət-Tövhid”), “Şübhələrin rəddi” (“Kəşf əş-şübühat”) və 
“Üç əsas və onların sübutu” (“əl-Usul əs-Sələsə”) adlı əsərlər qələmə almışdır. 
Kitablarında digər məzhəblərin mənsublarını Allaha şərik qoşmaqda, bidətçilik 
və küfrdə ittiham etmişdir. Zaman keçdikcə onun əsasını qoyduğu vahhabilik 
hərəkatı Ərəbistan yarımadasında geniş intişar tapmışdır. 
Onu da qeyd edək ki, müasir dövrdə din pərdəsi altında gizlənib Yaxın Şərq 
və dünyanın digər qaynar nöqtələrində terror aktları törədərək, dinc sakinləri 
qətlə yetirən, guya böyük İslam xilafətinin qurulması uğrunda müqəddəs 
müharibə apardıqlarını elan edən “İŞİD” (“İraq Şam İslam Dövləti”), “əl-
Qaidə” kimi terrorçu qruplaşmalar da özlərini sələfi ideologiyasının davamçıları 
olduğunu bəyan edirlər.