Dərslik Bakı 014 bbk 60. T 12

2.Əlamətin “davranışının” xarakterinin analizi

Bölgünün empirik qrafik əyrisi. Müxtəlif tip şkalalar üçün orta tendensiyanın göstəriciləri. Deskriptiv statistika. Moda. Median. Orta hesab qiyməti, ölçülmüş orta. Orta hesab qiyməti, ölçülmüş orta. Orta qiymətlər ətrafında səpələnmə ölçüsü. Dispersiya. Variasiya əmsalı yekcinslik ölçüsü kimi. Kvartil amplituda. Keyfiyyət variasiyaları ölçüsü. Keyfiyyət variasiyalarının əmsalı. Orta həndəsi qiymət. Entropiya.

Siz televiziya ekranında mütəmadi olaraq hər hansı bir əlamətin vizual olaraq bölgüsünü görürsünüz (faizlə işarələnmiş sütunlar). Məsələn, prezident postuna və ya parlamentdə deputat yerinə olan namizədlər üzrə ictimai rəyin öyrənilməsinin nəticələri. Bu şəkillər histoqram – qrafik təsvir və ya bölgülərin vizuallaşması adlandırılır. Onlar müəyyən qaydalar üzrə qurulurlar və əsasən sosioloqdan daha çox sosioloji tədqiqatın sifarişçisinə lazımdırlar (qəşəng və əyani). Sosioloq üçün onlar ancaq empiriya ilə aparılan işin hazırlıq mərhələsində ona görə lazımdır ki, kompyuterdə bölgünün xarakterini sürətlə nəzərdən keçirsin. Vizuallaşmanın bir çox üsulları vardır. Məsələn, kitabda (2) elə eyni məlumatların - əlamətin birölçülü bölgüsünün – vizual təsvirinin 15 üsulu (qrafika, dioqramlar) verilir. 3.2.1 şəklində tələbələrin gələcək peşələri üzrə bölgüsünə uyğun gələn histoqram təsvir olunmuşdur. Horizontal ox üzərində istənilən nöqtədən başlayaraq bərabər məsafədə səkkiz peşə (bax cədvəl 3.1.1) qoyulur. Hər bir “peşə”nin üstündə bu peşənin nisbi sıxlığına bərabər sütun qaldırılır. Sütunlar bir-birindən müəyyən məsafədə aralıda qala bilirlər. bizim halda onlar bir-birinə sıx durublar. Histoqramı sıxlıqlar və ya faizlər üzrə də qurmaq olar. Onlar miqyasın müvafiq olan seçimində bir-birinə uyğun gəlirlər. bunun üçün vertikal ox üstündə olan eyni bir nöqtə ya vahidə, ya da yüz faizə uyğun gəlməlidir.

			30
								25
		20
				10
	10
							5
	1	2	3	4	5	6	7	8

(tələbələrin gələcək peşəsi) Faiz /sıxlıq/
Şəkil 3.2.1. Tələbələrin professional qruplar üzrə bölgüsünün histoqramı və empirik əyri xətt.
Əgər düzbucaq sıxlıq üzrə qurulubsa və yüzə bərabərdirsə, əgər histoqram faizlər üzrə qurulubsa bütün düzbucaqlıların sahəsinin cəmi birə bərabər olacaqdır. Vertikal xətt ancaq miqyasın təyini üçün xidmət edir, buna görə də histoqramı horizontallığın istənilən nöqtəsindən qurmağa başlayırlar. Sınıq xətt (şəkil 3.2.1-də punktir ilə göstərilmiş) bölgünün empirik əyrixətti və ya poliqon adlandırılır. O, düzbucaqlıların yuxarı tərəflərinin ortalarını birləşdirir. Bu əyrixətt və onun xarakteristikaları sosioloqa əlamətin “davranışı” haqqında xəbər verirlər. bu terminlərdən ikincisi praktikada az işlənir.

Ikinci əlamət üçün, yəni tələbələri onların təhsilindən qane olmaqlarına görə bölmək üçün analoji olaraq histoqram və bölgünün əyrixətti qurulur. Onlar şəkil 3.2.2-də təsvir olunurlar. Nominal və sıra şkalaları üçün histoqram, bölgünün empirik əyrixətti ancaq vizuallaşmağa xidmət edir, amma metrik şkalalar üçün onlar xüsusi mənaya malikdirlər.

Faiz / sıxlıq

			30
					25
				20
		20
						5
		1	2	3	4	5

(tələbələrin təhsildən razı qalmalarının dərəcələri)
Şəkil 3.2.2. Təhsildən razı qalmağın dərəcəsinə görə bölgünün histoqramı və empirik əyrixətti.
“Təhsilə sərf olunan vaxtın müddəti” əlaməti üçün bölgünün histoqramını və empirik əyrixəttini quraq. Bu halda histoqram bir qədər başqa cür qurulur. Gördüyümüz kimi histoqramın hər sütunu sahəsinə görə respondentlərin sayına bərabərdir. Vizual olaraq sütunun hündürlüyü deyil, sahəsi ötürülür. Sütunun eni həm nominal, həm də sıra əlamətləri üçün birə bərabərdir. Bu halda eyni cür eni seçmək olmaz, çünki bizim intervallar müxtəlifdir. Buna görə də histoqram bölgünün sıxlığı üzrə qurulur. Intevalda sıxlıq – intervalın vahidinə düşən respondentlərin sayıdır. Bizim altı intervalda olan sıxlığı aşağıdakı kimi göstərək:

0	1	2,5	4		7	8	9