DevriMİn toplumsal-ekonomiK İLİŞKİleriNİn hukuki kuruluşu ve yönetsel omurgasi

Maarif Şurası: Milli Eğitim Politikası

18 Temmuz’da yayımlanan “Maarif Şûrası talimatnamesinin meriyete vaz'ı hakkında kararname” ile Maarif Şûrası oluşturulmaktadır.¹⁰⁵ Maarif Şurası üyeleri şöyledir:

1. 
   Maarif Müsteşarı
   
2. 
   Talim ve Terbiye Heyeti Reisi ve âzası
   
3. 
   Darülfünun Emini ve Darülfünunun her fakültesinden fakülte meclisince seçilecek birer müderris veya muallim
   
4. 
   Maarif Vekaletinin tedrisat müdürü umumileri, Heyeti Teftişiye Reisi, hars ve ihsaiyat müdürleri, Hıfzısıhha ve Mektep Mimarisi mütehassısı
   
5. 
   Vekâletçe mensup yüksek mekteplerden kendi muallimin meclislerince seçilecek birer zevat
   
6. 
   Müfettişi umumilerin kendi aralarından seçecekleri iki zat
   
7. 
   Maarif eminlerinden Maarif Vekâletince seçilecek iki zat
   
8. 
   Maarif müdürlerinden Vekâletçe seçilecek iki zat
   
9. 
   Her lisenin muallim meclislerince gösterilecek birer namzetten Vekâletçe seçilecek üç zat
   
10. 
    Her muallim mektebinin Heyeti talimiyesi meyanından göstereceği birer namzetten Vekâletçe seçilecek üç zat
    
11. 
    Maarif eminlerince gösterilecek birer namzet meyanından Vekâletçe seçilecek ilk tedrisat müfettişi ve üç ilk mektep muallimi
    
12. 
    İhtisaslarından istifade olunmak üzere Vekâletçe davet olunacak beş zat
    

Şuranın başkanı Milli Eğitim Bakanı’dır, Şura kendi arasında iki başkan vekili seçecektir (md.2). Şura yılda bir kez toplanacaktır ve gündemi Talim ve Terbiye Dairesi hazırlayacaktır (md.3).

Maarif Eminliği: Bölge İdaresi ve Ademi Merkeziyet

1926-1931 yılları arasında Milli Eğitim Bakanlığı, bölge düzeyinde örgütlenmiştir: 13 Maarif Eminliği. Maarif Eminliklerinin merkezleri Ankara, İstanbul, İzmir, Edirne, Konya, Antalya, Adana, Sivas, Trabzon, Erzurum, Elaziz, Van ve Gaziantep’tir. Bu uygulama, 22 Mart 1926 tarih ve 789 sayılı Maarif Teşkilatı Kanunu ile başlamış, 1931 yılında 1834 sayılı yasayla sona erdirilmiştir.¹⁰⁶ Maarif Eminliği Talimatnamesi, Ağustos ayı içerisinde hazırlanmış, Eylül ayında atamalar yapılmıştır.¹⁰⁷

Maarif Eminlikleri, birkaç ilden oluşan bir bölgedir ve başında bir Maarif Emini vardır. Her ilde eğitim müdürü ve memuru vardır (md.20); müdür ve memur işlemlerinde Maarif Emini’ne bağlıdır.¹⁰⁸ Maarif eminleri, ilkokul öğretmen ve öğretmen yardımcıları ile müdür ve başöğretmenleri, ilkokul müfettişlerini, eminlik mahiyetindeki kalem heyetini, bölgedeki illerin maarif kalemi başkatip ve katipleri ile Bakanlıkça tayin ve Bakanlık emrine alınma yetkisi kendisine bırakılacak diğer eğitimle ilgili memurları tayin etmek ve Bakanlık emrine almak yetkisine sahiptir (md. 21).

Ahmet Ağaoğlu, Fransa’dan alınmış olan eski teşkilatın çoktan terk edildiğini, şimdi uygulamaya geçen sistemin ise Alman modelinden alındığını ve “adem-i merkeziyet” ilkesi üzerine kurulu olduğunu belirtmektedir. “Maarif eminlikleri, belli bir bölgede ve yetki içerisinde birer bağımsız idaredir. Merkezde Bakanlığa ait yetkilerin önemli bir kısmı eminliklere devredilmektedir. Özellikle il özel idarelerine ve yabancılara ait okullar doğrudan doğruya eminliklere bağlanmaktadır. Bakanlıklara bağlı okullar için de eminliklere önemli yetkiler verilmiştir.”¹⁰⁹

Okul Teşkilatı: Derecelendirme

İlkokullar eğitim sisteminin temelidir. 1926 yılında, eğitim sistemi 4 dereceden oluşmaktadır:

• 
  İlk Mektepler (şehir kasaba gündüz, şehir kasaba yatı, köy gündüz, köy yatı),
  
• 
  İlk Tedrisat Mektepleri,
  
• 
  Orta Mektepler (liseler, orta mektepler, ilk muallim mektepleri, köy muallim mektepleri),
  
• 
  Yüksek Mektepler.
  

İlkokullardan gündüz öğretim yapanlar, il özel idareleri tarafından; yatılı olanlar ise Milli Eğitim Bakanlığı tarafından yapılabileceği gibi, Bakanlığın onayı ile mahalli idareler ve belediyeler tarafından dahi açılabilmektedir. Köylerdeki ilkokullar ise hem genel hem özel bütçelerden idare edilebilmektedir (md.5).

Ortaokullar ise dört derecedir:

• 
  Liseler
  
• 
  Ortaokullar
  
• 
  İlkokul öğretmen okulları
  
• 
  Köy okulları öğretmen okulları
  

Bunlar haricinde yüksek ve ortaokul öğretmenlik okulları bulunmaktadır (md. 7).

Etkinliklerde Merkezileşme

789 sayılı Kanun ile eğitim programlarının hazırlığında merkezileşme sağlanmaktadır. Bakanlıklara bağlı olan fakat Tevhidi Tedrisat Kanunu ile Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlanan meslek liseleri, sanayi mektepleri ile özel okulların programları Milli Eğitim Bakanlığı onayı ile hazırlanacaktır. Aynı zamanda, ülkede Milli Eğitim Bakanlığı’ndan ruhsat almadan okul yapmak yasaklanmıştır (md. 4).

DEVLET İŞLETMECİLİĞİ VE TEKEL İDARESİ: CUMHURİYET EKONOMİ POLİTİKASININ TEMELLERİ ATILIYOR

Hangi mal ya da hizmet olursa olsun “bila kayd-ü şart satılmalıdır”,

her şeyin ticareti “bila kayd-ü şart serbest olmalıdır.”¹¹⁰

24 Mayıs’da 848 sayılı “1926 Senesi Muvazenei Umumiye Kanunu” ile kabul edilen 1926 yılı bütçesi, Cumhuriyet tarihinin ilk denk bütçesidir.¹¹¹ Hükümet, “hakiki tevazün” (gerçek denklik) değil, “tasarrufatı cebriye” uygulamaktadır. “Yani eline geçen mebanii varidatın kifayeti derecesinde hidematı umumiyeyi ida etmiş ve vaziyeti maliyesinin ademi müsaadesinden dolayı birçok hizmetleri, hatta ehemmiyet ve derecei lüzuma noktai nazarından biri diğerine kabili tercih olmayan hususatı terk ederek, tehir ederek bu vaziyete gelmiştir.”¹¹²

1926 bütçesinde gelirlerde doğrudan vergiler (% 41) en büyük payı oluşturmakta; tekel gelirleri (inhisarlar) (% 24) ve dolaylı vergiler (% 20) de onu izlemektedir (Bkz. Ek 2). Diğer taraftan, 1926 ile 1925 yılı bütçeleri karşılaştırıldığında, dolaylı vergiler ile tekel gelirlerinde iki kat artış olduğu görülmektedir.

Bunun nedeni, 1926 yılında üç yeni dolaysız vergi (Kazanç, Veraset ve İntikal ve Maktu Vergi) ile iki yeni dolaylı verginin (Umumi İstihlak Vergisi ve Eğlence ve Hususi İstihlak Vergisi) kabul edilmesi ve tekel alanının genişletilmesidir.